Braziliaanse politici malen niet meer om reputatie

In Brazilië blijven de schandalen toenemen, maar de betrokken politici verroeren geen vin. Om hun reputatie malen ze niet meer. Steeds meer Brazilianen schamen zich voor hun land.

President Michel Temer bevindt zich in een moreel niet meer te verdedigen positie sinds op 17 mei vorig jaar zijn gesprek met Joesley Batista bekend raakte. Batista is de eigenaar van JBS, de grootste vleesexporteur ter wereld, en samen met bouwbedrijf Odebrecht kampioen in het omkopen van politici.

‘In een andere context, een ander land had hij moeten aftreden, maar hij had de steun van een parlement waarvan een groot deel ook van corruptie wordt beschuldigd’

Het gesprek, dat door Batista was opgenomen, ging over smeergeld en over manieren om de corruptieonderzoeken te dwarsbomen. De president had de ondernemer rond elf uur ’s avonds in het Jaburupaleis, zijn ambtswoning in Brasilia, ontvangen, een bezoek dat niet geregistreerd stond, met de bedoeling het geheim te houden.

Toen de conversatie bekend raakte, overwoog Temer aanvankelijk ontslag te nemen. Maar uiteindelijk besloot hij daarvan af te zien. In een andere context, een ander land of andere politieke situatie had hij moeten aftreden, maar hij had de steun van een parlement waarvan een groot deel ook van corruptie wordt beschuldigd.

Door ontslag te nemen zou hij sneller achter de tralies belanden, want dan verliest hij het privilege om door een hogere rechtbank te worden berecht, waar zaken jarenlang aanslepen. Ook ministers en parlementsleden genieten dat privilege.

Schaamte bij de Brazilianen

Op dit niveau ging het Braziliaanse politieke systeem al eens helemaal onderuit toen de vorige president, Dilma Rousseff, in augustus 2016 werd afgezet -een staatsgreep, volgens haar medestanders.

Volgens een peiling door het Instituto Datafolha, verbonden aan de krant Folha de São Paulo, voelt 47 procent van de Brazilianen ‘meer schaamte dan trots om Braziliaan te zijn.’

‘Temer kan geen kant meer uit. Zijn grootste bondgenoten in de regering worden van zeer ernstige feiten verdacht’

In 2010 was dat nog 9 procent. In 2016 was het percentage al gestegen naar 28 procent, een gevolg van Operatie Lava Jato (carwash), het gerechtelijk onderzoek dat in 2014 begon en steeds meer en steeds grotere corruptieschandalen aan het licht brengt.

Bijna de hele top van Temers partij, de Democratische Braziliaanse Beweging (MDB), moet voor het Hooggerechtshof verschijnen.

Romero Jucá, voorzitter van de MDB en fractieleider in de Senaat, en Renán Calheiros, oud-voorzitter van de Senaat, spannen de kroon met respectievelijk veertien en achttien processen.

Temer kan geen kant meer uit. Zijn grootste bondgenoten in de regering worden van zeer ernstige feiten verdacht. Een van zijn voormalige ministers, Geddel Vieira Lima, zit in de cel sinds juli 2017, toen de politie in zijn appartement 51 miljoen real (13,6 miljoen euro) vond.

Criminele organisatie

In zijn negentien maanden als president verloor Temer bovendien vier persoonlijke adviseurs door hun betrokkenheid bij corruptiezaken. Twee van hen zaten enkele maanden achter de tralies, onder wie Rodrigo Loures, die in april 2017 gefilmd is toen hij 500.000 reales (137.000 euro) ontving, geld dat voor Temer was bestemd.

Al die schandalen geven de regerende partij het imago van een criminele organisatie, bedreven in het misbruiken van macht en afleiden van publieke middelen’

Al die schandalen geven de MDB, die van 2001 tot 2016 door Temer werd geleid, het imago van een criminele organisatie, bedreven in het misbruiken van macht en afleiden van publieke middelen.

Maar niets kon Temer doen aftreden. Ook niet zijn historisch lage populariteit: slechts 3 tot 6 procent van de Brazilianen staat nog achter zijn beleid.

Temer kan blijven zitten door zijn lange parlementaire ervaring en door de collectieve zelfverdediging van de honderden parlementairen die zelf bedreigd worden door de gerechtelijke onderzoeken.

De grondwet beschermt de president tegen gerechtelijke acties tegen zaken die zich voor het begin van zijn mandaat hebben afgespeeld. Maar de verklaringen van Batista slaan op feiten die zich tijdens Temers mandaat hebben voorgedaan. Daardoor kon het gerecht hem beschuldigen van corruptie, criminele organisatie en belemmering van de rechtsgang.

Gratieverlening

Maar of het tot een rechtszaak tegen de president komt, hangt af van de Kamer van Afgevaardigden. En daar schaarde een meerderheid zich achter de president, in ruil voor gunsten, zoals ministersposten en de goedkeuring van middelen voor parlementaire projecten.

‘Er staat geen limiet meer op de lengte van de straf en kan men na een vijfde van zijn straf al vrijkomen. De president kan nu ook de boetes kwijtschelden’

Het parlement keurde ook een hervorming van het verkiezingssysteem goed. Daardoor krijgen de partijen meer geld, wat de kans op herverkiezing van de huidige parlementsleden vergroot. Zolang ze parlementslid zijn, genieten ze het privilege om door het trage Hooggerechtshof te worden berecht.

Temer zette bovendien zijn handtekening onder een decreet waardoor het presidentiële pardon, de gratie die de president jaarlijks rond Kerstmis verleent, wordt uitgebreid. Voordien kwamen alleen gevangenen die maximaal twaalf jaar hadden gekregen en een derde van hun straf hadden uitgezeten, daarvoor in aanmerking.

Nu staat er geen limiet meer op de lengte van de straf en kan men na een vijfde van zijn straf al vrijkomen. De president kan nu ook de boetes kwijtschelden.

Lula kandidaat

Nu bijna alle partijen leiders hebben die in de cel zitten of beschuldigd worden, is een stilzwijgende alliantie ontstaan tussen de partijen, zelfs tussen politieke vijanden.

De Arbeiderspartij, die Brazilië bestuurde van 2003 tot de afzetting van Roussef in 2016, wil zijn leider, Luiz Inacio Lula da Silva, graag als kandidaat voor de presidentsverkiezingen van oktober dit jaar.

Lula, die president was van 2003 tot 2010, is favoriet in de peilingen. Maar ook hij werd veroordeeld voor corruptie. Of hij kandidaat wordt, hangt af van een beroepshof, dat zich op 24 januari over de zaak buigt. Als de rechtbank de veroordeling aanhoudt, kunnen het zeer onvoorspelbare verkiezingen worden.