Congo-Brazzaville onder hoogspanning: naar een gewelddadige climax?

Van 2015 tot 2017 gaat een groot aantal landen in Centraal-Afrika naar de stembus. De kieskoorts loopt van de Atlantische tot de Indische Oceaan. Eerder dit jaar hebben we Burundi gehad, met desastreuze gevolgen. Nog niet gek lang geleden had het land één en ander om fier over te zijn: het was er in geslaagd om effectief de bladzijde van het conflict om te draaien, en de democratie leek gelanceerd.

Maar hebzucht en machtswellust hebben er stevig in gehakt, en vandaag is Burundi nog slechts een schim van zichzelf. We kunnen niet uitsluiten dat het land weer aan de rand van een burgeroorlog staat. Maar dus, later dit jaar volgen nog Tanzanië en de Centraal-Afrikaanse Republiek. In 2016 volgen de Democratische Republiek Congo, Uganda en het “andere” Congo, de voormalige Franse kolonie Congo, met als hoofdstad Brazzaville. Rwanda rondt het rijtje af in 2017.

De situatie in de Republiek Congo is snel aan het polariseren.

Een aantal van die landen zitten met een gelijkaardige problematiek: de president zit in zijn laatste mandaat en vraagt zich af hoe hij toch kan blijven. Nkurunziza is er al in geslaagd, maar tegen een hoge menselijke en institutionele prijs. Kabila heeft al een paar keer tevergeefs geprobeerd de spelregels in zijn voordeel te veranderen. Kagame heeft zijn schaapjes nog het meeste op het droge, maar daar is het feit dat zijn propaganda- en repressiemachines zowat de perfectie bereiken niet vreemd aan.

De Republiek Congo valt een beetje buiten onze Belgische radar, maar de situatie is daar erg snel aan het polariseren. De huidige president Denis Sassou Nguesso was staatshoofd van 1978 tot 1992 en dan opnieuw van 1997 tot vandaag. In 1992 moest hij de macht afstaan aan Pascal Lissouba die de eerste meerpartijenverkiezingen had gewonnen. In 1997 heroverde hij haar terug, na vier maanden burgeroorlog, waarin tienduizenden mensen stierven, vooral in de hoofdstad Brazzaville. Uiteindelijk haalde Sassou Nguesso het met steun van Angola.

In 2002 won hij de verkiezingen waarbij zijn twee belangrijkste tegenstanders, Pascal Lissouba en Bernard Kolelas, verhinderd werden om mee te dingen. De enige tegenstrever van formaat die overbleef, Andre Milongo, raadde uiteindelijk zijn aanhang aan de verkiezingen te boycotten en stapte uit de race. In 2009 werd hij herkozen voor een nieuw, en volgens de grondwet laatste mandaat van zeven jaar. Dat loopt dus af in 2016.

Artikel 57 van de grondwet zegt dat de president maar twee mandaten mag uitoefenen

Artikel 57 van de grondwet zegt dat de president maar twee mandaten mag uitoefenen, en artikel 58 dat een presidentskandidaat niet ouder mag zijn dan 70. Bovendien zegt artikel 185 dat artikel 57 niet mag gewijzigd worden. Hierdoor komt  Sassou Nguesso, 71 ondertussen, niet meer in aanmerking voor het hoogste ambt.

Nu probeert Sassou Nguesso de grondwet te wijzigen. Op 25 april dit jaar vroeg een regeringsdelegatie, geleid door premier Jean-Luc Makosso en aangevuld met parlementairen, mensen uit de privé-sector, traditionele en religieuze leiders Sassou Nguesso om een referendum uit te schrijven rond de gewraakte grondwetsartikelen. Dit referendum is voorzien voor zondag 25 oktober.

De poging van de president om aan de macht te blijven heeft niet alleen kwaad bloed gezet bij de oppositie en de civiele maatschappij;  ook in de rangen van de meerderheid en zelfs binnen Sassou Nguesso’s eigen Parti Congolais du Travail heerst onvrede. 

Op dinsdag 20 oktober was een betoging gepland tegen het referendum van zondag, maar te elfder ure heeft het kabinet van de president de betoging verboden. Bij de rellen die daarbij uitbraken vielen minstens vier doden. Het is erg moeilijk om een duidelijk beeld te krijgen van de situatie op dit moment omdat de overheid het gsm-verkeer en het internet heeft platgelegd. Net als bij Nkurunziza in 2015 en Kabila in 2016  is de vraag hoe ver Sassou Nguesso wil gaan bij het inzetten van het leger tegen de tegenstanders van een grondwijziging. Amnesty International heeft in elk geval haar bezorgdheid al geuit.