Dossier: 
Framing en blaming beheersten het Belgische migratiebeleid

‘De politieke correctheid over migratie is van kamp gewisseld’

© Belga/Dirk Waem

‘Het beleid van Theo Francken verschilde niet sterk van dat van Maggie De Block, behalve op vlak van communicatie’

Wat fout ging in de voorbije regering aangaande migratie? Tout court: het discours!, zegt de directeur van Vluchtelingenwerk Vlaanderen Charlotte Vandycke in een recent interview met MO*. Ze zette het met stip op nummer één van de negatieve punten die ze mocht aangeven over het voorbije Belgische asiel- en migratiebeleid. Verrassend is dat natuurlijk niet voor wie de voorbije jaren de Belgische media en het politieke discours over migratie volgde. Zelfs wie dat niet deed, ontsnapte niet aan forse politieke uitspraken over migratie in de media. Het discours werd harder, forser, onvriendelijker gevoerd dan ooit.

Nieuw was vooral dat een staatssecretaris voor Asiel en Migratie bijna wekelijks tegen zijn eigen beleidsdomein leek te propageren — hij vertaalde de betekenis van asiel — ‘toevluchtsoord’ — enger en strenger. Migratie was het gedroomde onderwerp voor zware rellen op sociale media. Onderzoeken van de universiteiten van Leuven en Gent naar de politieke uitspraken over migratie toonden aan dat de N-VA, en met name Theo Francken, het publieke debat over migratie domineert, op een overwegend negatieve toon. In dat publieke debat werden vooral twee frames gebruikt: het “indringerframe” was in 73 procent aanwezig, het “slachtofferframe” in 22 procent. Kortom: framing in de enge zin van het woord werd in de voorbije jaren communicatietool nummer één om het over migratie te hebben.

Pakte Francken de kroon van Dewinter af?

Vraag is of dat zo nieuw is als we denken. In een interview met Humo zegt taalkundig antropoloog Jan Blommaert dat framing altijd heeft bestaan en dat het niet per se gevaarlijk is. Blommaert noemt framing an sich ‘uitermate nuttig’, omdat ‘het kadert, omdat we zonder dat elkaar niet zouden begrijpen.’ Maar hij voegde er ook aan toe: ‘wie er in de politiek in slaagt om zijn werkelijkheid voor te stellen als dè werkelijkheid, is aan de winnende hand.’ En wat dat betreft noemt Blommaert Vlaams-Belang-kopstuk Filip Dewinter — en niet Theo Francken — de onbetwiste koning van framing: Dewinter doet al decennia wat Francken nu overnam.

‘Dat N-VA iemand als Theo Francken aan het roer van Asiel en Migratie zette, is een overduidelijke partijstrategische keuze geweest’

‘De N-VA heeft in 2014 uiteraard niet toevallig het departement asiel en migratie geclaimd’, reageert professor politicologie aan de VUB Dave Sinardet. ‘Dit zou hun profileringsthema worden, logisch, want ze hadden kiezers bij Vlaams Belang afgesnoept en moesten die nu gaan bedienen. Ze wisten dat ze het thema hard zouden moeten uitspelen, dat het minder evident zou worden als besturende dan als oppositiepartij. Dat N-VA daarbij iemand als Theo Francken — met zijn radicale imago, zijn ongenuanceerde communicatiestijl — aan het roer zette, is een overduidelijke partijstrategische keuze geweest.’

‘Je hoort nu wel partijgenoten die zich distantiëren van zijn stijl maar men liet hem wel altijd doen op het thema migratie. Op andere thema’s werd hij bijvoorbeeld wel teruggefloten voor zijn ongenuanceerde stijl. Herinner je zijn uitspraken over mannen in lingerie? Daarvoor werd hij op het matje geroepen omdat dat niet strookte met het partijbeeld dat de N-VA naar buiten wou brengen.’

Ook na 9/11 kregen we “tsunami’s”

Hoogleraar communicatiewetenschappen aan de KULeuven Baldwin Van Gorp doet al jaren onderzoek naar framing in de media. Ook Van Gorp vindt frames, ook al hebben ze een slechte naam, nuttige instrumenten. ‘Journalisten kunnen niet zónder frames, omdat het sociaal gedeelde denkkaders zijn die helpen om te begrijpen wat om ons heen gebeurt’, liet hij in een interview optekenen. En nog: ‘het is de taak van de media om wel zoveel mogelijk van die frames weer te geven.’

Maar wat nu als sociale media de debatten van de klassieke media overnemen? We legden de vraag voor aan Van Gorp.

‘Ach, sommige waarnemers zeggen dat er zelfs geen polarisering is, dat we een vertekend beeld hebben gekregen via sociale media, waar zich vaak de hardste roepers situeren. Het zou niet representatief zijn voor de gehele samenleving.’ Het klopt, zegt Van Gorp, dat er ook een grote middengroep is, de zogenaamde ‘silent majority’, die niet is geïnteresseerd of zich niet wil uitspreken.

Maar toch concludeerden hij en zijn team dat migratie de Vlamingen verdeelt. ‘Blìjft verdelen, want framing over migratie heeft altijd bestaan. Ik volg migratieverslaggeving al sinds 1999 op. Als ik een vergelijking tussen toen en vandaag maak, moet ik concluderen dat er niets is veranderd. We gebruiken nog steeds dezelfde framing. In 2015-2016 hadden we de aanslagen in Parijs en Brussel die het discours letterlijk terroriseerden, in 2001 zorgde 9/11 daarvoor. Dezelfde tsunamitermen als in 2015 doken toen ook op. Nieuw is dat een staatssecretaris zijn eigen beleidsdomein is gaan polariseren.’

‘Er ontstaat gewenning bij het publiek. Mensen die tot voor kort bepaalde dingen alleen maar durfden te denken, zien die nu bevestigd in het politieke discours’

Maar die sociale media dus: zorgden die nu wel of niet voor meer polarisering? Van Gorp deed, op vraag van 11.11.11, onderzoek naar de impact van tweets op de Vlaming. Eén van de conclusies: één twitterbericht is niet in staat om mensen op andere gedachten te brengen. Maar het wordt moeilijker als steeds dezelfde denkkaders opduiken, zegt Van Gorp. ‘Bij herhaling lijkt het alsof maar één manier overblijft om naar migratie te kijken. Mensen zien de alternatieven niet meer. Als dan een regeringslid — iemand die het sterke gezag vertegenwoordigt — vaak dezelfde boodschap spreekt, verwachten mensen dat hij de waarheid spreekt.’

In de discussie over asiel en migratie rukt vandaag duidelijk een te eenzijdig rechts frame op volgens Van Gorp. ‘Zo ontstaat een gewenning bij het publiek. Mensen die tot voor kort bepaalde dingen alleen maar durfden te denken, zien die nu bevestigd in het politieke discours.’

Counterframing aub!

Politici die hun boodschap verkocht willen zien, is één ding. De klassieke media en journalisten hebben een andere en nobeler opdracht: voldoende verschillende frames aan reiken zodat mensen buiten hun geijkte denkkaders kunnen treden, herhaalt Van Gorp. ‘Dat gebeurt onvoldoende. We lijken in de publieke en politieke debatten die het thema migratie overheersen, te vergeten wat de grondoorzaken zijn van irreguliere migratie. We verliezen uit het oog dat er te weinig alternatieven zijn voor irreguliere migratie dan asiel te zoeken. Er zijn ook ernstige redenen voor mensen om te migreren, ook als ze niet direct gevaar lopen voor fysieke vervolging.’

Het is een enorme hersenbreker, want wat doe je met bijvoorbeeld Palestijnen uit Gaza die, aldus de asielcijfers, steeds vaker naar België komen omdat ze uit een stuk overbevolkt, absoluut onleefbaar en toekomstloos bezet land willen geraken? Wat te zeggen als je weet dat ze, terwijl de Gazastrook gebombardeerd wordt, niet in aanmerking komen voor internationale bescherming omdat ze niet voldoen aan de strikte voorwaarden daarvoor?

‘We hebben counterframing nodig om het geheel eerlijker en meer gebalanceerd te kunnen inschatten’

In het hele debat daarover mist Van Gorp vooral counterframing tegenover het beeld van de asielzoeker als indringer. ‘We hebben counterframing nodig om het geheel eerlijker en meer gebalanceerd te kunnen inschatten. De counterframing is dat we in de loop van de geschiedenis heel goed voor onszelf hebben gezorgd. De idee dat we dat puur aan onszelf hebben te danken en dat we de andere niet nodig hebben, is een illusie. Het is een feit dat we onze rijkdom elders zijn gaan halen in de vorm van grondstoffen, in de vorm van goedkope, onderbetaalde arbeid — denk maar aan de cacaoproductie voor onze Belgische chocolade. Die mensen profiteren verhoudingsgewijs niet mee van onze rijkdom, ze hebben gegronde redenen om naar hier te komen, om een beter leven op te zoeken. Dàt vind ik de realiteit.’

Maar evengoed is de realiteit dat een rijke welvaartsstaat als België zijn positie veilig wil stellen, gaat Van Gorp verder. ‘De vraag is dan: hoe keer je dat om zonder grote hervormingen, zonder systeemveranderingen? Door muren te bouwen, door de wetgeving te verstrengen, door migratie te outsourcen, negeer je de realiteit en creëer je alleen het aanvoelen van onbereikbaarheid, van een groter onrecht. Dat leidt niet tot langetermijnvrede of nuancering van ideologieën. Daarin zit wel de paradox van migratie vervat.’

A bridge too far?

Charlotte Vandycke van Vluchtelingenwerk Vlaanderen vindt het ontstellend vast te stellen dat het negatieve discours over migratie ook tastbaar in maatregelen werd omgezet. Onder de voorbije regering ging België opnieuw kinderen opsluiten, maakte opvallend meer gebruik van de Dublinrichtlijn, klinkt het.

‘Er zijn zeker dossiers waarop Francken zijn harde stempel heeft gedrukt maar je kan niet zeggen dat het asielbeleid radicaal is veranderd’, denkt Sinardet. ‘De verstrenging was er al in de vorige regering, onder de vleugels van Franckens voorgangster Maggie De Block. Als je de beide regeerakkoorden naast elkaar legt, zie je ook die continuïteit. Alleen gaf Francken dus aan de Belgen, ook die in de extreemrechtse hoek, het idee dat er wèl vanalles veranderde, vanuit de inschatting dat maar weinig mensen dat asielbeleid echt volgen en kennen.’

De echte verschuiving zat dus vooral in het taalgebruik, de polarisering.

Maar ook dat valt onder beleid vindt Sinardet. ‘Je kan beleid en communicatie niet volledig van elkaar scheiden — ook taalgebruik is politiek. Natuurlijk heeft de communicatie van Francken een maatschappelijke impact. Het heeft een impact op de relaties tussen de groepen in de samenleving, het heeft een impact op de diversiteit. Het is niet onschuldig of zonder betekenis. Ik zou toch durven zeggen dat er in de laatste legislatuur een grens voorbij is gestoken.’

‘Wat betreft communicatie is er in de laatste legislatuur een grens voorbij gestoken’

En hoe deed Franckens voorgangster Maggie De Block het twee legislaturen geleden? Ze was ook niet vies van een flinks discours over haar eigen departement. ‘Klopt, maar ze bleef zeker binnen de grenzen’, zegt Dave Sinardet.

Of Maggie De Block ook nu electoraal zal scoren met een paar goed opgemerkte interventies, sinds ze Francken afloste, zal op 26 mei moeten blijken. Opvallend was dat ze meteen een einde maakte aan de wachtrij aan het Klein Kasteeltje en daar toch niet te soft door overkwam.

Ook met de actie om het Noordstation te ontruimen, leek ze op twee groepen tegelijk te mikken. Wie een menselijke behandeling voor de transitmigranten wilde en ook verder wilde lezen, las dat de transitmigranten — toch minstens tijdelijk — een kans kregen, en voorlopig onderdak en wat informatie kregen aangeboden. Tegen de mensen die in de eerste plaats de migranten weg en “het station urinevrij” wilden, verkondigde ze dat het station opgekuist en opnieuw van de pendelaar was.

Hullen de andere partijen zich in stilte?

Opvallend in de huidige kiescampagnes is de communicatiestilte over migratie, buiten een eerder vreemd manoeuvre van parlementslid Wouter De Vriendt die vorige week nog pleitte om migranten op zee terug te sturen naar Spaanse enclaves. Verkiezingsstrategie? Laat men migratie dan maar beter gewoon over aan de issue owners Vlaams Belang en N-VA?

‘In Vlaanderen is Groen net de partij die zich het meest positief kan opstellen tegenover migratie’, zegt Dave Sinardet. ‘Ze moeten, anders dan de PVDA en de s.pa minder rekening houden met de antimigratiestandpunten bij een deel van hun achterban.’

Maar zijn de partijen in het algemeen meer gaan opschuiven naar rechts inzake migratie? ‘Kijk je naar twintig, dertig jaar geleden, naar de eerste zwarte zondag in 1991, dan zie je inderdaad een verschuiving bij alle partijen. Er was daarna gedurende een tijd een taboe om kritischer dingen te zeggen over migratie. Het was politiek correct om migratie vanuit een multiculti-benadering te bespreken, kritiek werd in de coulissen gehouden. Nu geldt het omgekeerde: het is bijna taboe om een migratievriendelijk discours te voeren. De politieke correctheid is van kamp gewisseld. Buiten Ecolo en in mindere mate Groen zie ik weinig Belgische partijen die een positief migratiediscours houden. In Vlaanderen hebben Vlaams Belang en de N-VA nu het discours in hun broekzak.’

‘Na de eerste zwarte zondag was het taboe om kritische dingen te zeggen over migratie. Nu geldt het omgekeerde: het is bijna taboe om een migratievriendelijk discours te voeren’

Er was een grote vrees dat het enorm gemediatiseerde debat over het migratiepact deze verkiezingen zou domineren. Is van die enorme golf meer dan een rimpeltje overgebleven?

‘Dat is een goede vraag. Ik krijg ze vaak, maar ik erger me er soms ook aan, omdat dat impliceert dat één thema een beslissende rol speelt in verkiezingen. Dat is absoluut niet zo. Er zijn zoveel thema’s als er kiezers zijn. Iemand die op een wachtlijst staat voor een sociale woning vindt huisvesting belangrijk, iemand die net overvallen is, vindt veiligheid heel belangrijk, ook al zijn dat thema’s die nauwelijks aan bod komen.’

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws

Aanbevelingen van de communicatieman

Of de communicatieman in Van Gorp nog wat tips had voor de politici om mee te nemen naar een volgende legislatuur? ‘Hopen’, lacht hij. Maar hij zet toch twee zaken voorop: erkenning van emoties en feiten, en dialoog.

‘Emotionaliteit van de kiezer moet je erkennen en niet wegschrijven als naïef en dom. Als mensen ongerust zijn, moet je dat erkennen. Ten tweede moet je de realiteit leren kennen, au fond. Als mensen een probleem ervaren moet je dat, op niveau van wijken waar mensen samenleven, onderzoeken, je moet de realiteiten opzoeken, luisteren en in gesprek gaan. Je kan de feiten, als die niet goed uitkomen voor je discours, niet zomaar aan de kant schuiven. Ik las vanmorgen nog een tweet die herinnerde aan het feit dat Theresa May een aantal studies had besteld en die aan de kant had geschoven omdat de resultaten niet strookten met wat ze vooropgezet had. Ze waren te positief voor migratie. ‘

‘Als je dat allemaal hebt geprobeerd, ja, dan kan je een ideologisch discours houden. Niet omgekeerd. Maar we moeten vooral dit onthouden: we staan nog maar aan het begin van een multidiverse samenleving.’

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.