Wereldhandelsorganisatie in het brandpunt van conflict tussen VS en China

Wat heeft de WTO, scheidsrechter van de wereldhandel, vandaag nog te zeggen?

© Reuters / Yves Herman

Colombia ging recent de invoer van diep-vriesfrieten belasten, waarop (onder ande-ren) België een klacht indiende bij de WTO. ‘Maar de uitspraak is geblokkeerd en dus blijft de taks bestaan.’

Roberto Azevêdo, de baas van de Wereldhandelsorganisatie (WTO), stapte begin deze week op. De WTO was ooit ’s werelds machtigste organisatie, maar nu is haar toekomst onzeker. Ze zit in het brandpunt van het conflict tussen de Verenigde Staten en China. Het geloof dat deze instelling internationale handelsgeschillen kan beslechten, kalft steeds meer af.

Nog niet zo lang geleden gold ze als een van de machtigste internationale organisaties, de Wereldhandelsorganisatie. Omdat ze erin slaagde haar regels te laten naleven, in tegenstelling tot andere instellingen.

In 1994 sloten de toen 123 leden van de WTO het Wereldhandelsakkoord af, een akkoord dat liefst 26.000 pagina’s aan afspraken bevatte. Als een land vond dat een ander land een van die duizenden regels niet naleefde, kon het klacht indienen. De WTO leverde dan een uitspraak, in eerste aanleg en in beroep, over wie er gelijk had. Het benadeelde land mocht dan sancties nemen.

Ontzegde de Europese Unie volgens de WTO ten onrechte hormonenvlees uit de VS de toegang tot haar markt, dan werd berekend hoeveel schade de VS daarvan ondervonden hadden. De Amerikanen mochten dan vervolgens handelssancties doorvoeren die de Europeanen evenveel schade berokkenden.

De Verenigde Staten zijn sinds het aantreden van president Donald Trump de WTO echt gaan saboteren.

Met dat soort commerciële sancties werden de WTO-regels kracht bijgezet. Dat werkte vrij goed, en het wereldhandelsakkoord werd door sommigen zelfs de grondwet van de globalisering genoemd.

Maar sinds de globalisering wordt aangeklaagd als de oorzaak van ongelijkheid, banenverlies en de industrialisering, vooral in een aantal rijke landen, worstelt de WTO met zichzelf.

De WTO saboteren

De Verenigde Staten zijn sinds het aantreden van president Donald Trump de WTO echt gaan saboteren. De regering-Trump legt een oorzakelijk verband tussen wereldhandel, in de eerste plaats handel met China, en de neergang en het banenverlies van een aantal regio’s in de VS. Trump kwam ook aan de macht door te winnen in deelstaten die veel industriebanen verloren de voorbije decennia.

De regering-Trump heeft verklaard dat China in 2001 nooit lid van de WTO had mogen worden. Die toetreding gaf de Chinezen betere toegang tot westerse markten. De VS vinden dat eerlijke concurrentie niet mogelijk is met een staatsgestuurde economie als die van China, en dat klacht indienen bij de WTO daar niks aan kan verhelpen.

De VS pikken het ook niet dat China in de WTO nog altijd doorgaat voor ontwikkelingsland en daar bepaalde voordelen aan ontleent. Zegt een insider: ‘Probleem is dat elk land dat zich een ontwikkelingsland noemt, ook als dusdanig aanvaard wordt. Er zijn geen criteria. In die zin kunnen ook de VS zichzelf een ontwikkelingsland noemen.’

De meest opvallende actie van de VS: sinds Trump president is, weigert zijn land rechters te benoemen in het Appellate Body, het beroepsorgaan van de WTO, dat definitieve uitspraken doet in handelsklachten. De VS kunnen dat doen omdat die benoeming moet worden goedgekeurd door alle 164 WTO-leden.

Omdat de VS nu al drie jaar geen nieuwe rechters laten benoemen, is rechter Hong Zhao sinds 10 december 2019 nog de enige rechter van het beroepsorgaan, waardoor dat nu geen uitspraken meer kan doen.

De Amerikanen vinden dat het beroepshof meer doet dan de regels interpreteren en zich bezondigt aan juridisch activisme. Japan volgt hen daarin. De EU, Australië en Canada hebben ook hun bedenkingen: zij vinden dat het beroepsorgaan sneller moet werken en meer de deadlines zou moeten respecteren.

Op dit moment zitten er elf klachten in de beroepsprocedure die een uitspraak vergen, die er nu niet zal komen. ‘We hangen momenteel in het luchtledige’, zegt een westers diplomaat. ‘Het ziet er niet naar uit dat de VS de situatie snel zullen deblokkeren, zeker niet zolang Trump aan de macht is.’

Diepvriesfrieten belasten

‘In de dossiers tussen Boeing en Airbus gaat het om miljarden.’

In die zaken komen er dus geen definitieve besluiten. Zo was er recent een klacht van België, Nederland en Duitsland tegen Colombia, omdat het de invoer van diepvriesfrieten is gaan belasten. Zegt een Europees diplomaat: ‘Colombia is in het ongelijk gesteld, maar kan nu in beroep gaan. Vermits er geen uitspraak komt in beroep, is dat geblokkeerd en blijft die taks dus bestaan.’

‘Dat raakt de belangen van de uitvoerende bedrijven en landen’, zegt de diplomaat. ‘En dit is een relatief kleinschalig voorbeeld, maar in de dossiers tussen Boeing en Airbus gaat het om miljarden.’

Om de blokkage te verzachten, nam de EU het initiatief van het Multi Party Interim Arrangement (MPIA). 21 andere landen, waaronder China, doen daar aan mee. Het MPIA organiseert een arbitrage, een beoordeling, door specialisten handelsrecht buiten het beroepsorgaan om. Een tijdelijke oplossing, onderstreept de EU, die het beroepsorgaan van de WTO terug wil.

Colombia en de drie Europese landen lieten intussen weten dat ze het geval van de diepvriesfrieten via het MPIA gaan beslechten. Wellicht komt er in dit geval dus een oplossing die alle partijen aanvaarden, maar het blijft behelpen.

© Reuters / Denis Balibouse

‘Er is één ding waar iedereen het over eens is: het saboteren van de werking van de WTO is niet de manier om haar te hervormen.’

Een laatste bastion van orde

De spanningen tasten blijkbaar ook het geloof aan dat de WTO geschillen kan beslechten. Op het moment dat dit blad ter perse ging, eind augustus, waren er nog maar drie klachten ingediend in 2020. Het laagste jaarcijfer ooit was acht. Het jaargemiddelde schommelde boven de twintig. Het lijkt er dus op dat de WTO een van zijn hoofdtaken, geschillenbeslechting, steeds minder vervult.

‘Een oplossing vinden voor de geschillenbeslechting is niet erg moeilijk, als iedereen dat wil.’

De Braziliaan Roberto Azevêdo, sinds maandag directeur-generaal van de WTO af, waarschuwde in zijn afscheidsspeech op 23 juli dat de disfunctie van het beroepsorgaan een onaanvaardbare asymmetrie in het systeem brengt. ‘Die is vooral in het nadeel van de kleinere en meer kwetsbare partijen in elk dispuut.’

Azevêdo gaat ervan uit dat machtige landen over allerlei machtsmiddelen beschikken om hun zin op te leggen aan kleinere landen als geschillen niet langer door rechters worden beslecht.

De afscheidnemend topman klonk niet erg optimistisch: ‘Een oplossing vinden voor de geschillenbeslechting is niet erg moeilijk, als iedereen dat wil. Maar ik ben niet zeker dat dit het geval is. Het feit dat we het niet eens kunnen worden over de middelen om onze akkoorden af te dwingen, spreekt boekdelen.’

Hij waarschuwde de WTO-leden om er niet voetstoots van uit te gaan dat de Wereldhandelsorganisatie een toekomst heeft.

‘Om de WTO een toekomst te geven, moeten leden beseffen dat het noodzakelijk is het systeem te hervormen. (…) De druk op het systeem vloeit voort uit fundamentele veranderingen in de wereldeconomie inzake technologie en verschuivingen in de machtsverhoudingen, die de manier waarop landen en bedrijven met elkaar in wisselwerking zijn fundamenteel hebben veranderd.’

‘De Amerikanen zeggen wel wat ze niet willen, maar niet wat ze wél willen. Behalve dan dat ze altijd hun zin moeten krijgen.’

De regels die de WTO-leden in 1994 goedkeurden, noemde Azevêdo nog altijd relevant en noodzakelijk. ‘Ze zijn ons laatste bastion dat nog een orde en voorspelbaarheid in de globale handel en economische relaties brengt. Als we dit verliezen, verliezen we fundamentele pijlers van vrede en welvaart.’

het akkoord dat de VS en China begin 2020 sloten, met onder meer de Chinese belofte om voor 200 miljard dollar aan Amerikaanse producten te kopen, wellicht in strijd is met de WTO-regels.

De Europeanen, Canadezen en Japanners vinden dat de Amerikanen legitieme punten van kritiek hebben. Zij zouden bereid zijn samen een hervorming van de organisatie te bekijken.

Dat gesprek vindt momenteel amper plaats, omdat de sabotage door de VS niet echt bevorderlijk is voor diepgaande gesprekken. ‘Er is één ding waar iedereen het over eens is: dat het saboteren van de werking van deze organisatie niet de manier is om haar te hervormen’, weet een westerse diplomaat. ‘Bovendien zeggen de Amerikanen wel wat ze niet willen, maar niet wat ze wél willen. Behalve dan dat ze altijd hun zin moeten krijgen.’

De geopolitieke spanningen zijn uiteraard voelbaar in de WTO: de VS verwijten China dat het de WTO-regels niet naleeft, intellectuele eigendomsrechten steelt, geen vrije markteconomie heeft… China van zijn kant zegt dat het de WTO-regels nauwgezet naleeft.

De ironie van die wederzijdse verwijten is dat het akkoord dat de VS en China begin 2020 sloten, met onder meer de Chinese belofte om voor 200 miljard dollar aan Amerikaanse producten te kopen, wellicht in strijd is met de WTO-regels.

Deglobaliseren

Het optimistische idee dat de wereldmarkt automatisch voor iedereen tot voordelen leidt, is zoek.

De WTO zit door dat alles momenteel in nauwe schoentjes. De organisatie kan haar regels niet meer implementeren, grote handelsakkoorden afsluiten lukt ook al jaren niet meer en ze weet haar werking niet aan te passen aan nieuwe evoluties zoals digitale handel.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws
Bovendien zal COVID-19 de wereldhandel met tien tot dertig procent doen krimpen, zegt de WTO. De grootste uitdaging is dat meer en meer landen en mensen vinden dat internationale handel slecht is voor het milieu, in de eerste plaats het klimaat, en bovendien leidt tot meer ongelijkheid en tot banenverlies. Het optimistische idee dat de wereldmarkt automatisch voor iedereen tot voordelen leidt, is zoek.

De pandemie maakte ook duidelijk dat het vanuit gezondheidsoogpunt niet wenselijk is om voor bepaalde strategische producten afhankelijk te zijn van het buitenland. En ten slotte ontwikkelen ook steeds meer landen een industrieel beleid dat hen moet toelaten in bepaalde sectoren zelf sterk te staan.

Om al die redenen komen er geen nieuwe akkoorden over meer handel en gaat het net de andere richting uit: landen werpen drempels en grenzen op. Twintig jaar geleden dreigde alles wat de ‘handel onnodig belemmerde’ door de WTO weggeveegd te worden. Nu lijken de prioriteiten bij veel landen anders te liggen: handel moet wijken voor andere belangen. En de organisatie die de wereldhandel vlot moet laten verlopen, is in crisis.

Benieuwd naar de toekomst van de internationale wereldorde? Volg dan op woensdag 9 september onze online MO*talks — Coronacrisis: genadeklap voor de internationale orde?

Dit artikel werd geschreven voor het herfstnummer van MO*magazine. Voor slechts 32 euro kan je hier een jaarabonnement nemen! Je kan ook proMO* worden voor slechts 4 euro per maand. Je krijgt dan ook ons magazine toegestuurd en je steunt daarmee ons journalistiek project. Opgelet: Knack-abonnees ontvangen MO* automatisch bij hun pakket.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.