Er is maar één manier om transgender te zijn in Iran

Bron: Youtube

 

Het lijkt op het eerste gezicht verbazingwekkend dat in Iran, waar volgens voormalig president Ahmadinejad geen homo’s bestaan, transseksualiteit wel toegestaan is en van geslacht veranderen zelfs gedeeltelijk gesubsidieerd wordt door de overheid.

Die schijnbare tegenstelling trok de aandacht van internationale media en vooral in Engelstalige media kwamen transseksuelen in Iran al uitgebreid aan bod. De titel van een Franse reportage, Changer de sexe ou mourir, stelt duidelijk welk beeld er opgehangen wordt: homo’s en lesbiennes worden in Iran gedwongen van geslacht te veranderen om in het heteronormale plaatje te passen, want seks met iemand van hetzelfde geslacht is strafbaar. Maar klopt dat beeld wel? Academici en mensenrechtenactivisten zijn het erover eens dat het op zijn minst een simplistische reductie van een enorm gelaagde kwestie vol tegenstrijdigheden is.

Dat transseksualiteit in Iran is toegestaan, is de verdienste van transactiviste Maryam Khatoon Molkara. Molkara, geboren als man, voelde zich vrouw en wilde zich daarom laten opereren. In 1983 ging ze met haar verzoek persoonlijk langs bij ayatollah Khomeini. Omdat er noch in islamitische bronnen noch in eerdere fatwa’s gesproken werd over geslachtsverandering had Khomeini de vrijheid er een eigen interpretatie aan te geven.

‘Khomeini zag het als een medische aandoening.’

Midden jaren tachtig kondigde hij dus een fatwa af die transseksuelen toestaat van geslacht te veranderen. Zara Saeidzadeh, een Iraanse die aan de Zweedse Örebro-universiteit doctoreert over transseksualiteit in Iran, wijst erop dat dit geenszins als een vooruitstrevende daad van de ayatollah moet worden geïnterpreteerd: ‘Khomeini zag het als een medische aandoening.’

Een fatwa is geen bindende wettekst, maar een religieuze opinie. Dat het Iraanse regime de fatwa toch respecteert, ligt volgens Saeidzadeh aan het politieke gewicht van Khomeini: ‘Ik kan je verzekeren dat de fatwa al lang verworpen zou zijn als die van welke andere figuur ook gekomen was. Het regime is ertegen, maar omdat Khomeini zo’n belangrijk figuur was en velen in hem geloven, kunnen ze zich onmogelijk ontdoen van zijn fatwa.’

Mediahysterie

Uit anekdotisch bewijs en uit cijfers van de Iraanse overheid, die volgens onderzoekers echter allesbehalve volledig zijn, blijkt een sterke stijging van het aantal geslachtsveranderingsoperaties. Betrouwbare officiële cijfers zijn er niet, maar internationale media herhalen veelvuldig dat, na Thailand, Iran sinds 2008 het grootste aantal geslachtsveranderingsoperaties ter wereld zou uitvoeren.

‘Ouders, schoolhoofden, dokters en psychiaters moedigen homo’s en lesbiennes vaak aan om medische behandelingen te ondergaan om hen te “genezen”.’

Volgens Jessica Stern, directrice van LGBT-rechtenorganisatie Outright International, wordt de situatie van transseksuelen in Iran echter niet correct belicht door de internationale pers. Stern werkte mee aan twee uitgebreide rapporten over Iraanse lesbiennes en transgenders: ‘Outright vindt al jaren dat er in de westerse media hysterie is over de kwestie. Ze gaan uit van een transfobe positie en stellen het voor alsof transseksuelen in Iran niet bestaan en geslachtsveranderingsoperaties altijd onder dwang gebeuren.’

‘Tegelijk is het ook waar dat er geen makkelijke manier is om homo of lesbisch te zijn in Iran. Daarom moedigen ouders, schoolhoofden, dokters en psychiaters homo’s en lesbiennes vaak aan om medische behandelingen te ondergaan om hen te genezen, waaronder geslachtsveranderingsoperaties’, zegt Stern.

Hoewel transseksuelen wettelijk aanvaard worden, ligt hun maatschappelijke aanvaarding moeilijker, zeker voor transseksuele vrouwen, die vaak zichtbaarder zijn en ook na hun operatie met homoseksualiteit geassocieerd blijven worden. Een aanzienlijk deel van de Iraanse transseksuelen wordt verstoten door hun familie en leeft samen met lotgenoten in gemeenschapshuizen in Teheran. Door hun voorkomen vinden ze moeilijk werk en zien ze zich vaak gedwongen tot prostitutie.

Uiteenlopende visies

Vanwege de moeilijke situatie van transseksuelen kan Saeidzadeh niet begrijpen hoe iemand die niet transseksueel is een operatie aangepraat kan worden: ‘Het is een grove veralgemening en een boude stelling dat mensen gedwongen worden van geslacht te veranderen: homo’s en lesbiennes staan uiteraard onder druk in Iran, dat kan ik niet ontkennen, maar hoe kunnen ze daartoe gedwongen worden? Ze kunnen een sociaal leven hebben in Iran. Alleen seksuele daden zijn strafbaar. Er zijn wel vier getuigen nodig om ze te bewijzen.’

‘Alleen seksuele daden zijn strafbaar. En er zijn wel vier getuigen nodig om ze te bewijzen.’

‘Ik kan begrijpen dat er sociale druk is en dat het wordt voorgesteld alsof het leven na de operatie makkelijk wordt, maar dan ga je volledig voorbij aan het feit dat transseksuelen zelf zeggen dat alles veel erger wordt na hun operatie. Door het gebrek aan literatuur en empirisch onderzoek over de kwestie trekken buitenstaanders al snel conclusies die stroken met de publieke opinie over Iran: een islamitische republiek die mensen enkel onderdrukt en dwingt. Men vergeet dat de Iraniërs zelf wel groeien, zich ontwikkelen en op de hoogte zijn. Het internet speelt een grote rol in het bewustmaken van mensen van het genderspectrum’, zegt Saeidzadeh.

Met haar visie dat mensen niet geprest worden om van geslacht te veranderen staat Saiedzadeh alleen. Arsham Parsi van de Canadese organisatie Iranian Railroad for Queer Refugees denkt er radicaal anders over. Volgens Parsi, die in 2005 Iran moest ontvluchten vanwege zijn activisme in ondergrondse homoverenigingen, is 45 procent van de Iraanse transseksuelen eigenlijk homo of lesbisch.

Hoewel er in een kosmopolitische stad als Teheran een aantal openbare plaatsen zijn, zoals Danesjoo Park, waar homo’s elkaar treffen terwijl de autoriteiten een oogje dichtknijpen, is hun leven verre van eenvoudig. ‘Homo’s of lesbiennes die ondergronds leven, hebben geen leven’, zegt Parsi. ‘Ze moeten doen alsof ze hetero zijn en bij veel gelegenheden moeten ze een partner van het andere geslacht hebben, opdat iedereen denkt dat ze normaal zijn zoals andere mensen.’

Ook uit het onderzoek van de Iraans-Amerikaanse Harvard-hoogleraar Afsaneh Najmabadi blijkt dat familiale en maatschappelijke druk om te trouwen sommige mensen in de richting van een operatie drijft: ‘Sommige mensen die zichzelf anders misschien als vrouwelijke homo of butch-lesbienne zouden bestempelen, hopen dat een operatie hen de mogelijkheid zal geven te trouwen of, in sommige gevallen, een bedreigde lesbische of homoseksuele relatie kan redden’, zegt Najmabadi in haar boek Professing Selves: Transsexuality and Same-Sex Desire in Contemporary Iran.

‘Die druk vormt een grote uitdaging en in dat opzicht hebben transseksuelen meer vrijheid omdat ze kunnen zijn wie ze zijn zonder legale obstakels’, zegt Parsi. ‘Stel je voor dat iemand al jaren in de knoop zit over zijn identiteit en de dokter zegt: “Alles komt goed. Er zit een vrouw in jou en die zullen we naar buiten brengen.” Zo iemand is in eerste instantie opgelucht. Het lijkt een uitweg uit een miserabel leven en een kans om eindelijk gelukkig te zijn’, zegt Parsi.

Transgenders niet erkend

De getuigenissen van lesbische of homoseksuele Iraniërs die aan mensenrechtenorganisaties of media vertellen dat een medische professional hen zei dat ze transseksueel waren en zich moesten laten opereren zijn legio. Getuigenissen van mensen die na hun operatie letterlijk zeggen dat ze eigenlijk homo of lesbisch zijn, zijn daarentegen niet te vinden. Zulke tegenstrijdigheden en de enorme complexiteit van de kwestie maken dat twee experts als Saeidzadeh en Parsi tot tegengestelde interpretaties komen.

De bevindingen van Raha Bahreini, een Iraans-Canadese mensenrechtenadvocate die meewerkte aan een uitgebreid rapport over transseksuelen in Iran voor justice4iran, houdt het midden tussen beide uitersten: ‘Mijn interpretatie is dat transgenders wordt aangepraat dat ze een operatie moeten ondergaan om aan het klassieke voorbeeld van de transseksueel te beantwoorden, terwijl niet alle transgenders hun lichaam willen veranderen.’

‘De kern van de zaak is dus dat transseksualiteit wel wettelijk erkend is, maar een transgenderidentiteit niet. De mensen die druk ervaren zijn vooral degenen die een afwijkende genderexpressie hebben en zich aangetrokken voelen tot hetzelfde geslacht en daardoor worstelen met hun genderidentiteit’, zegt Bahreini. ‘Als ze zich niet laten opereren, begaan ze twee overtredingen: ze kleden zich als het andere geslacht en ze worden gepercipieerd als homoseksueel omdat ze relaties met een partner van hetzelfde geslacht hebben.’

‘Maar hoe je jezelf categoriseert, verschilt ook naar gelang van het land waar je woont. Deze mensen zouden zichzelf als trans of homo of lesbisch kunnen categoriseren. Zulke identiteiten staan niet vast, ze kunnen verschuiven, maar hun identiteit wordt gevormd in een complexe context die hen weinig mogelijkheden biedt. Het punt is dat er een grote kans is dat ze een andere weg hadden gekozen als ze in een samenleving hadden geleefd waar meer informatie over de diversiteit aan seksuele geaardheden en genderidentiteiten te vinden was.’

Verdeel en heers

Dat geaardheid en genderidentiteit in Iran anders beleefd worden, blijkt ook uit het feit dat je in Iran moeilijk van een LGBT-gemeenschap kunt spreken. Het Iraanse regime doet er alles aan om homoseksualiteit en transseksualiteit van elkaar te onderscheiden en klasseert transseksualiteit bij tweeslachtigheid, terwijl het homoseksualiteit als een moreel afwijkende ziekte beschouwt die vaak in verband wordt gebracht met criminaliteit, bijvoorbeeld verkrachting van minderjarigen. Homofobie en een negatieve perceptie van vrouwelijke mannen dateren volgens Saeidzadeh en Najmabadi al van voor de Iraanse revolutie.

Die zienswijzen hebben ook hun weerslag op LGBT-Iraniërs. ‘Transseksuele mannen uitten zich in mijn interviews heel negatief over transseksuele vrouwen’, zegt Saeidzadeh. ‘Volgens hen zijn het geen echte transseksuelen, maar homo’s die zich willen prostitueren om veel seks te hebben.’ Dat bevestigt ook Bahreini: ‘Er is geen solidariteit tussen homo’s en lesbiennes en tussen transseksuelen en transgenders.’

‘De overheid wilt de Iraanse samenleving verdelen zodat mensen niet kunnen samenwerken. Verdeel en heers.’

‘Jammer genoeg is het zelfs zo dat veel transseksuelen zich actief proberen te onderscheiden van homo’s en tegenover de maatschappij proberen te bevestigen dat homo’s pervers en moreel verwerpelijk zijn, maar dat zij daar niet bij horen. Zij zijn gewoon ziek en willen een operatie om normaal te worden. Dat helpt de dingen uiteraard allesbehalve vooruit: het is een heel homofobe manier van denken en ook transfoob ten opzichte van transgenders die geen operatie willen.’ Parsi ziet in die verdeeldheid een strategie van de overheid: ‘De overheid wilt de Iraanse samenleving verdelen zodat mensen niet kunnen samenwerken. Verdeel en heers.’

Voor transseksuele Iraniërs is het uiteraard wel een zeer belangrijke verwezenlijking dat ze de mogelijkheid hebben van geslacht te veranderen, maar voorlopig is de kans dus niet zo groot dat de wettelijke erkenning van transseksualiteit in Iran kan leiden tot een betere situatie voor LGBT-Iraniërs die niet transseksueel zijn.

Geen puur Iraans probleem

Dat transgenderidentiteiten niet erkend worden is trouwens geen uitsluitend Iraans probleem. In 2014 kwam Amnesty International met een vernietigend rapport naar buiten over hoe België, Duitsland, Finland, Noorwegen, Ierland, Denemarken en Frankrijk de mensenrechten schenden van mensen die hun legale geslacht willen wijzigen. ‘Inderdaad, ’ zegt Jessica Stern, ‘de Iraanse overheid is niet de enige die het pad naar legale gendererkenning plaveit met gedwongen sterilisatie, medicalisering en het ontbinden van heteroseksuele huwelijken.’

‘Sinds het rapport zien we wel dat veel overheden progressievere wetten aannemen.’ België bijvoorbeeld, dat er zeer slecht uitkwam in het Amnesty-rapport, laat vanaf volgend jaar toe dat transgenders hun geslacht veranderen met een administratieve procedure zonder dat ze daarvoor een geslachtsveranderingsoperatie moeten ondergaan en zich moeten laten steriliseren.

Dit artikel werd geschreven voor het winternummer van MO*magazine. Voor slechts €28 kan u hier een jaarabonnement nemen!

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Freelance journaliste

    Na omzwervingen doorheen verschillende jobs in de cultuur- en sociale sector besliste Ebe dat het hoog tijd was om na te denken over wat ze écht wilde doen.

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.