De petite histoire van een ongrijpbare oorlog

Hoe de jihad naar Afrika kwam

Diariocritico de Venezuela (CC BY-NA 2.0)

Aanslag van Boko Haram

Volgens The Economist stierven er op het Afrikaanse continent in 2018 alleen al bijna 10.000 mensen, vooral burgers, in jihad-gerelateerd geweld. Bijna zoveel als in Irak en Syrië. Ook de hoeveelheid westerse troepen groeit gestaag: onder meer België, de VS, Frankrijk, Duitsland, Italië, Canada en Spanje hebben er troepen gelegerd die de jihadistische opmars moeten bestrijden.

Voorzichtigheid is geboden bij het interpreteren van die opmars, vindt Idrissa Abdoulaye, onderzoeker bij het Afrika Studiecentrum in Leiden. ‘Slechts een kleine minderheid van de jihadisten engageert zich voor de strijd uit ideologische betrokkenheid’, zegt hij. ‘Dat geldt misschien wel voor sommige topfiguren. Boko Haram-leider Shekau is zo iemand – hoewel hij amper onderlegd is in het salafisme. Maar mensen als Ag Ghaly, de Malinese topterroristenleider, is een volbloed politicus. Die drijft op macht.’

En wat voor de leiders geldt, geldt ook voor de volgers. ‘Kijk naar Mali. Het klopt dat veel Peulh-herders zich bij de jihadisten aansluiten. Dat gebeurt omdat zij in concurrentie zijn met de Toearegs over natuurlijke rijkdommen. Als het Franse leger, kingmaker in de Sahel, het op een akkoordje gooit met de Toearegs, worden de Peulh automatisch naar de vijand van Frankrijk gedreven, de jihadisten dus. Omdat ze zich moeten beschermen tegen de door de Fransen gesteunde Toearegs. Met ideologie of religie heeft dat weinig te maken.’

Op een foto die dateert uit de jaren negentig staan drie Toearegs in kostuum, met discosnorren en nektapijtjes

Abdoulaye ziet ook het gebrek aan toekomstperspectieven voor de jonge bevolking als rekruteringsbasis. ‘Jongeren worden gerekruteerd in ruil voor een loon, en dus een toekomst. Dat is trouwens exact dezelfde rekruteringsbasis van Afrikaanse legers – in dat opzicht verschillen ze weinig van elkaar.’

Zo doemen opportunisme, persoonlijke belangen en geopolitieke context op als machtige factoren in de verklaringen voor de opmars van het gewelddadige salafisme op het Afrikaanse continent.

JNIM in Mali en Burkina Faso: hommeles tussen oude spitsbroeders

© Acled Data

Op een foto die dateert uit de jaren negentig staan drie Toearegs in kostuum, met discosnorren en nektapijtjes. Broederlijk liggen hun armen over elkaar. Het zijn Iyad Ag Ghaly, Assalat Ag Haby en El Hadj Ag Gamou. Vandaag zijn ze protagonisten in de Malinese burgeroorlog, en lusten ze elkaar rauw.

Ag Ghaly is vandaag aanvoerder van JNIM, en daarmee de belangrijkste jihadistenleider van de westelijke Sahel. Ag Gamou is generaal in het Malinese regeringsleger en zou betrokken zijn bij de internationale drugshandel. Ag Haby is aanvoerder van de MSA, een beweging die pleit voor meer autonomie voor de Toearegs en in samenspraak met internationale troepen vooral de jihadistische invloed in hun Toeareg-regio bekampt.

© Acled Data

De foto is het materiële bewijs van hoe het Malinese leger, jihadistische rebellen, drugshandel en Toeareg-spanningen in essentie niet zo ver uiteenlopen als de feiten van vandaag soms doen uitschijnen. Want zeker in het Malinese kluwen van nationalistische rebellie, islamistisch geïnspireerd geweld en etnische slachtpartijen verklaren persoonlijke vetes minstens zoveel als ideologie.

Ag Ghaly snoepte de eerste vrouw van Ag Gamou af, waarop die laatste een matriarch van de Toeareg-dynastie van Ag Ghaly schaakte. Het verziekte hun persoonlijke relatie en zette de interne spanningen tussen de verschillende Toeareg-clans op scherp. Ag Ghaly werd vervolgens diplomaat voor de Malinese regering in Saoedi-Arabië, waar hij volgens bronnen radicaliseerde. Maar ook dat zou Ag Ghaly te veel ideologische motieven toedichten. Veel waarschijnlijker is dat Ag Ghaly in de radicale islam in de eerste plaats een manier zag om macht te vergaren. Pas nadat hij de strijd om het leiderschap van de MNLA, de belangrijkste Toeareg-rebellengroep, verloor, kondigde hij de geboorte aan van de Ansar Dine, een beweging die zich beroept op de radicale islam. In het noorden van Mali werd het door mensen die hem kenden op ongeloof onthaald: Ag Ghaly stond bekend als notoir liefhebber van drank, sigaretten en vrouwen. Zo werd de jihad voor hem een manier om macht te vergaren, geen doel op zich.

In maart 2017 brengt Ag Ghaly verschillende jihadistische groeperingen samen onder de vlag van JNIM. Hij bombardeert zichzelf tot leider van deze jihadcoalitie en zweert trouw aan Al Qaeda. Daarmee wordt hij Mali’s publieke vijand nummer één, en de machtigste onder de jihadistische opstandelingen in de hele westelijke Sahel.

Zonder andere factoren te willen uitsluiten, vormen persoonlijke aspiraties en ego’s zo een belangrijke katalysator voor het parcours van jihadistische bewegingen in de Sahel.

Al Shabaab in Oost-Afrika: grenzen zijn er om te overschrijden

© Acled Data

Al Shabaab is een terreurbeweging die verschillende zeer goed gecoördineerde en uiterst gewelddadige aanvallen in Oost-Afrika uitvoert, recht uit het guerrillahandboek. Tot de bloedigste behoren de aanval op het Westgate-shoppingcenter in Nairobi (2013, 67 doden), en de aanslag van 2017 in Mogadishu, waar 587 mensen opgeblazen werden door een met explosieven volgeladen truck.

In een opiniestuk in The Guardian beargumenteert de Keniaanse dichter en schrijver Mukoma wa Ngugi dat dergelijk terrorisme niet in het luchtledige van de geschiedenis ontstaat, en dat die stelling bij uitstek geldt voor Al Shabaab.

© Acled Data

Al Shabaab, zo argumenteert hij, werd namelijk geboren uit de islamitische rechtbanken in Somalië, een losse formatie van rechtssystemen die er als een soort godswonder in slaagden om een civiele orde te installeren na de gewelddadige chaos die volgde op de val van dictator Siad Barré. De rechtbanken slaagden erin om de rust grotendeels te herstellen en dat beloonde een meerderheid van de Somaliërs met hun steun.

Niet dat Somalië onder het bewind van de rechtbanken plots huisje weltevree werd, schrijft Wa Ngugi. Die coalitie behelsde namelijk belangen die varieerden van het gematigde tot het zeer extreme.

Die extreme stemmen maakten ook toenmalig Amerikaans president George Bush bezorgd. Maar ook hij was de afloop van de Amerikaanse interventie in de Somalische burgeroorlog niet vergeten. Die eindigde met een scène waarin de lijken van Amerikaanse militairen achter pick-ups door de straten van Mogadishu werden getrokken. Het beeld staat nog steeds op het netvlies van miljoenen Amerikanen gebrand.

Ook in het noorden van Mozambique worden er sinds 2017 aanslagen op dorpen toegeschreven aan een groep die door inwoners ‘Al Shabaab’ wordt genoemd.

En dus viel Ethiopië met Amerikaanse goedkeuring in 2006 Somalië binnen. De rechtbanken, werden vernietigd, waarop de gematigde stemmen in ballingschap vertrokken. De extremisten bleven, radicaliseerden verder en vormden Al Shabaab. De Afrikaanse Unie vaardigde een mandaat uit voor een vredesmissie die tot op de dag van vandaag Al Shabaab bestrijdt, met wisselend succes.

Of hoe een relatief interne Somalische aangelegenheid in razendsnel tempo de grens overstak. Vandaag vinden er aanslagen van Al Shabaab plaats in heel Oost-Afrika, tot in Jemen. Ook in het noorden van Mozambique worden er sinds 2017 aanslagen op dorpen toegeschreven aan een groep die door inwoners ‘Al Shabaab’ wordt genoemd.

Maar ook hier is niets wat het lijkt. De precieze oorzaak van de aanvallen in Mozambique blijft vooralsnog in mysterie gehuld. Wel wijzen verschillende analisten erop dat de aanvallen begonnen net na de ontdekking van een enorme gasvoorraad voor de kust van Cabo Delgado, de provincie waar de aanslagen plaatsvinden.

Boko Haram in Nigeria: uit vrees voor luizen en staatsgeweld

© Acled Data

Juni 2009. Een handvol leden van een lokale islamitische sekte zijn onderweg naar een begrafenis van enkele leden die in een auto-ongeluk omkwamen. Op weg naar de begrafenis worden ze staande gehouden door een eenheid van de speciale politie, die op zoek is naar een groep bandieten die de regio teistert. De agenten eisen dat de passagiers hun helmen opzetten wanneer ze zich per motorfiets verplaatsen – in overeenstemming met een wet die enkele maanden daarvoor was aangenomen. Waarschijnlijk uit angst voor luizen weigeren de sekteleden, en er breekt een woordenwisseling uit. De eenheden zijn nerveus, en het duurt niet lang eer de kogels door de lucht fluiten.

Ze nemen de sekteleider mee naar het plaatselijke politiekantoor en executeren hem daar in het openbaar

Enkele weken na het incident omsingelen overheidstroepen het huis van hun leider in de noordelijke stad Maiduguri. Ze nemen de sekteleider mee naar het plaatselijke politiekantoor en executeren hem daar in het openbaar.

De leider heet Yusuf Mohamad en zijn beweging Boko Haram, wat in het Hausa betekent: ‘Westerse opvoeding is verboden’. Het is een zeer lokale groep die pleit voor islamitische opvoeding in de stijl van het kalifaat dat in Noord-Nigeria al bestond in de achttiende eeuw, onder leiding van Usman Don Fodio.

© Acled Data

Van plannen om de Nigeriaanse staat omver te werpen was tot de dood van Yusuf Mohamad geen sprake. De politieke radicalisering volgde pas nadat Abubakar Shekau de scepter overnam, een man die het zelfs in de ogen van IS te bruin bakt.

Onder Shekaus leiding groeide Boko Haram uit tot Afrika’s dodelijkste terreurgroep, en in 2015 zweert hij trouw aan de IS van Al-Baghdadi. Die aanvaardde zijn uitgestoken hand niet: Shekau is Al-Baghdadi te gewelddadig. Concreet zou Shekau niet zijn ingegaan op Al-Baghdadi’s eis om geen kinderen meer te gebruiken voor aanslagen.

Abu Musab Al-Barnawi kwam vervolgens in de gratie van Al-Baghdadi en hernoemde zijn fractie Islamitische Staat – Provincie West-Afrika.

Dit artikel werd geschreven voor het zomernummer van MO*magazine. Voor slechts €28 kan u hier een jaarabonnement nemen!

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.