Inheemse leiders waarschuwen: ‘kantelpunt’ Amazone nadert (maar kan worden voorkomen)

Het omslagpunt nadert waarop het Amazonewoud onomkeerbaar het vermogen verliest om water en CO₂ op te slaan en het klimaat te reguleren. Betrek Amazonebewoners bij het beleid hierover en erken de gemeenschappen hierin, zeggen inheemse leiders.

Wetenschap en technologie kunnen verdere degradatie van het Amazonewoud voorkomen, maar ze kunnen alléén een oplossing zijn als het maatschappelijk middenveld en inheemse groepen erbij worden betrokken.

Dit was de boodschap die inheemse leiders naar buiten brachten op de online conferentie GLF Amazonia: ‘The Tipping Point – Solutions from the Inside Out’ eind september. De conferentie was bedoeld om na te denken over manieren om te voorkomen dat het Amazonewoud, een vitale wereldwijde hulpbron, het zogenoemde “kantelpunt” bereikt.

Kantelpunt

Het kantelpunt verwijst naar het moment waarop de Amazone de grenzen van het menselijk handelen overschrijdt en onomkeerbaar haar vermogen verliest om zogenoemde ecosysteemdiensten te leveren, zoals opslag van water, opslag van CO₂ en klimaatregulering.

De wetenschap voorspelt dat dit over vijftien tot twintig jaar zal gebeuren, wanneer de boombedekking is afgenomen tot op het punt waarop de Amazone niet langer een tropisch regenwoud is maar een droge zone. Voor de inheemse gemeenschappen van de Amazone, die toch al vinden dat ze tijdens decennia van ontbossing door beleid in de steek zijn gelaten, is dit vooruitzicht bijzonder zorgwekkend.

‘Inheemse volkeren moeten niet alleen worden gehoord, ze moeten ook worden betrokken.’

De Amazone, thuisbasis van meer planten- en diersoorten dan enig ander ecosysteem op aarde, heeft nu al tussen de 17 en 18 procent van zijn boombedekking verloren. Elke drie jaar stijgt dat percentage met 1 procent. Dit vormt nu al een bedreiging voor de biodiversiteit; volgens sommige schattingen zou dit kunnen oplopen tot 27 procent in 2030.

‘De zuidoostelijke Amazone (waar ongeveer 20 procent van de dekking al verloren is gegaan door ontbossing) is in nood’, zegt Luciana Gatti, senior onderzoeker klimaatverandering bij het Braziliaanse agentschap voor ruimteonderzoek INPE.

Technologische oplossingen

Er zijn nieuwe technologieën beschikbaar om ontbossing te monitoren en te anticiperen op onomkeerbare veranderingen, maar experts waarschuwen dat deze vaak geen rekening houden met lokale omstandigheden. Monica Romo, regiospecialist van USAID in de Amazone, vertelt: ‘In de Amazone kampen we met problemen rond communicatie, internet en mobiele telefoons. De technologie zelf is vaak niet het grootste probleem, dat is hoe je de gebruiker bereikt.’

Verschillende onderzoekers hebben instrumenten ontwikkeld om landdegradatie te monitoren en te voorkomen.

Julio Casurichi, voorzitter van de inheemse federatie van de Madre de Dios-rivier (FENAMAD) in Peru, die spreekt over de tekortkomingen van wetenschappelijke interventies in de Amazone, zegt: ‘Veel initiatieven leveren geen resultaat op omdat er wel kennis is, maar apparatuur [in de gemeenschappen] ontbreekt om de gebieden te monitoren en informatie op te slaan.’

Verschillende onderzoekers hebben instrumenten ontwikkeld om landdegradatie te monitoren en te voorkomen. Een voorbeeld dat tijdens de conferentie wordt genoemd is Geoservidor, een systeem voor vroegtijdige waarschuwing dat in Peru is ontwikkeld voor bewaking en verdediging van de Amazone.

Een ander platform is SOMAI. Dat levert wetenschappelijke en historische gegevens over klimaatafwijkingen en ontbossing in het Amazonewoud en toont de gebieden die het meest zijn blootgesteld aan extreme weersomstandigheden zoals droogte, hitte en neerslag.

Erkenning van inheemse rechten

Vertegenwoordigers van inheemse gemeenschappen zeggen echter dat deze en andere technologieën altijd gepaard moeten gaan met volledige erkenning van de rechten van de lokale bevolking, door de overheid, door het maatschappelijk middenveld en door wetenschappers.

‘We kunnen niet rekenen op de Braziliaanse regering, die onze rechten het meest schendt.’

Joenia Wapichana, de eerste inheemse advocaat van Brazilië, zegt daarover: ‘Inheemse volkeren moeten niet alleen worden gehoord, ze moeten ook worden betrokken bij financieringsplannen en overheidsbeleid dat buiten de inheemse gebieden wordt vormgegeven.’

Sela Deadina, nationaal coördinator van de belangengroep voor Afro-Braziliaanse gemeenschappen CONAQ, zegt: ‘De afro-inheemse groepen zijn verdedigers van het grondgebied van de Amazone, maar we leven onder permanente discriminatie en structureel racisme […] We kunnen niet rekenen op de Braziliaanse regering, die onze rechten het meest schendt.’

Voor de wetenschap blijft een belangrijke uitdaging hoe studies en technologische hulpmiddelen kunnen worden aangepast aan de behoeften en kwaliteiten van deze gemeenschappen.

‘Het is goed om wetenschap te ontwikkelen omwille van de wetenschap, want er zijn nog veel kennislacunes’, zegt Marcela Quintero, ecoloog bij het International Center for Tropical Agriculture (CIAT). ‘Maar als we het hebben over wetenschap ten bate van ontwikkeling, dan is het essentieel om te begrijpen waarom en voor wie we deze wetenschap bedrijven.’

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op IPS-partner SciDev.