Wordt bondgenoot van CIA de nieuwe president van Libië?

E mmanuel Macron verraste vriend en vijand toen hij op 25 juli voor een ontmoeting zorgde tussen generaal Khalifa Hafter, opperbevelhebber van het zogenaamde Libische Nationale Leger, en Fayez Al-Sarraj, hoofd van de internationaal erkende Regering van Nationale Overeenkomst, in Parijs.

Macron verklaarde toen dat de twee belangrijkste protagonisten een akkoord over het staakt-het-vuren hadden bereikt en dat ze van plan waren om verder te onderhandelen om in 2018 verkiezingen in Libië te organiseren.

Gelegitimeerd

Maar de coup de théâtre heeft niet veel indruk gemaakt. Het initiatief werd afgedaan als een mediastunt, het resultaat van de grote profileringsdrang van de Franse president. Wat van deze ontmoeting werd onthouden, was vooral de normalisering van de omgang met Khalifa Haftar. En dat was meteen ook de kritiek. Door hem in Parijs te ontvangen, heeft de Franse president de omstreden generaal gelegitimeerd.

De generaal werd als staatsman ontvangen en voerde in 2016 en 2017 gesprekken met politieke en militaire verantwoordelijken

General Haftar was niet aan zijn eerste buitenlandse optreden toe. Hij had al bondgenoten van bij zijn verschijning op het toneel in Libië in 2014, toen hij “Operatie Waardigheid” lanceerde om Libië van “terroristen te bevrijden”.

Naast Egypte, de Arabische Emiraten en Saoedi-Arabië kon Haftar ook op de steun van Rusland rekenen, waar hij al drie keer op bezoek is geweest. De generaal werd er als staatsman ontvangen en voerde in 2016 en 2017 gesprekken met politieke en militaire verantwoordelijken binnen de Russische regering.

Daarnaast heeft Frankrijk altijd met de generaal samengewerkt, achter de schermen weliswaar. Het was de krant Le Monde die als eerste de Franse militaire aanwezigheid in Libië aan het licht bracht. Parijs bleef echter elke militaire activiteit ontkennen tot in juli 2016 drie Franse soldaten omkwamen bij een helikoptercrash.

De helikopter was van Russische makelij en crashte boven Benghazi, de stad die gecontroleerd wordt door de omstreden generaal.

Incontournable en populair

De ontmoeting in Parijs was het begin van een reeks ontmoetingen met Europese leiders. Italië, voormalige kolonisator van Libië, en één van de grote aanhangers van de regering van Nationale Overeenkomst van Fayez Al-Sarraj in Tripoli, was niet te spreken over het eenzijdige initiatief van Emmanuel Macron.

Maar dat belette minister van Defensie Roberta Pinotti niet om op 26 september Haftar in Rome te ontvangen. Ook de stafchef van Defensie Claudio Graziano ontmoette Haftar toen. Een radicale verandering in het beleid van Italië ten opzichte van Haftar, want de man werd heel lang door Rome als destabiliseringsfactor beschouwd.

Op 23 augustus was het de beurt aan de Britse minister van Buitenlandse Zaken Boris Johnson om naar Libië te vliegen. In Benghazi ontmoette hij Khalifa Haftar en liet zich positief uit over de rol van het Libische Nationale Leger om stabiliteit in Libië te brengen.

In Tunesië werd Haftar op 18 september door president Beji Caid Essebsi ontvangen. Essebsi zei bereid te zijn om als bemiddelaar tussen de verschillende fracties op te treden.

En ten slotte, op 10 oktober koppelde de Duitse ambassadeur Christian Buck zijn bezoek aan Fayez Al-Sarraj in Tripoli aan een bezoek aan general Khalifa Haftar in Benghazi. Duitsland is de belangrijkste sponsor voor Libië.

Dat met generaal Haftar rekening dient gehouden te worden, is ondertussen geen discussiepunt meer, zelfs niet binnen Libië. Ghassan Salamé, de nieuwe VN-gezant voor Libië, zei bij aanvang van zijn missie in juni 2017 dat het niet realistisch zou zijn om Khalifa Haftar uit te sluiten als men het land wil stabiliseren.

Khalifa Haftar is niet alleen incontournable geworden maar ook populairder dan ooit. Dat bevestigt Mohamed Eljarh, onderzoeker verbonden aan het Rafik Hariri centrum voor het Midden-Oosten, in een telefonisch gesprek vanuit Benghazi. ‘En dat komt vooral omdat de man succes heeft geboekt in de strijd tegen IS en andere gewapende groepen. Hij is erin geslaagd om veiligheid te herstellen in de gebieden die hij controleert’, zegt Eljarh.

Een CIA-man

Geboren in 1943 was Khalifa Haftar aanvankelijk een bondgenoot van Moammar Khaddafi. Hij leidde met hem de staatgreep tegen koning Idris in 1969. In 1987 werd Khalifa Haftar echter gevangen genomen in de oorlog tussen Libië en Tsjaad. Khaddafi deed niets om zijn bondgenoot en een vierhonderdtal soldaten vrij te krijgen.

Dat was meteen het begin van de samenwerking tussen Khalifa Haftar en de Amerikaanse CIA. De generaal wilde Moammar Khaddafi van de troon stoten. Eerst vanuit Tsjaad, maar dat lukte hem niet. In 1989 werd hij samen met zijn mannen naar de VS overgebracht waar hij twee decennia lang in Virginia verbleef. Hij bleef met de CIA samenwerken.

Na het uitbreken van de opstand tegen Khaddafi in 2011, kwam hij naar Libië terug. Hij deed mee aan de militaire acties maar kon niet meteen een politieke rol spelen. In februari 2014 dook hij opnieuw op. Eerst op televisie. Hij kondigde aan het land te willen redden en riep de Libiërs op om tegen het GNC, het verkozen Algemeen Nationaal Congres, in opstand te komen. In mei van hetzelfde jaar lanceerde hij “Operatie Waardigheid” tegen wat hij extremistische groepen noemt.

Haftar dook op op het moment dat Benghazi, de tweede grootste stad van het land, onder controle van Ansar Al-Sharia, een groep die bij Al-Qaeda aanleunt, kwam te staan.

In 2015 werd hij door het nieuwe verkozen parlement dat naar Tobroek in het oosten van het land had moeten uitwijken, tot opperbevelhebber van het Libische Nationale leger benoemd - het leger dat Haftar zelf heeft opgericht.

In september 2016 veroverde hij de oliehavens aan de Libische kust, wat de regering van Al-Sarraj verder verzwakte.

Khalifa Haftar werd uitgesloten van de onderhandelingen die in december 2016 tot de overeenkomst van Skhirat en de internationaal erkende eenheidsregering hebben geleid. Dat hij geen rol kreeg in de nieuwe structuur is de voornaamste reden waarom het parlement in Tobroek het akkoord nooit wilde ratificeren. Het resultaat is een zwakke regering die nooit een rol van betekenis heeft kunnen spelen.

Nu komt daar dus duidelijk verandering in.

Bezorgdheid

‘Haftar is niet de oplossing. Hij is eerder het resultaat van de mislukking van het politiek bedrijf in al haar vormen in Libië’, zegt Mohamed Aljarh van het Centrum Rafik Hariri.

Er gebeuren zaken in Benghazi die beangstigend zijn

‘Dat neemt niet weg dat er bezorgdheid is. En dat komt niet alleen door het verleden van de man. Er gebeuren zaken in Benghazi die beangstigend zijn. Er zijn lijken gevonden in vuilnisbakken. Men weet niet waarom deze mensen vermoord werden. Mensen die ervan beschuldigd werden terrorist te zijn werden geëxecuteerd zonder enige vorm van proces.

Er zijn video’s opgedoken die executies tonen. Het internationale strafhof in Den Haag heeft een arrestatiebevel uitgevaardigd tegen Mahmoud El-Werfalli, de man die verantwoordelijk is voor deze executies. Maar de leiding van het leger blijft deze man verdedigen en weigert hem uit te leveren’, zegt Mohamed Aljarh.

‘Khalifa Haftar heeft in verschillende steden in het oosten van het land burgemeesters die verkozen waren vervangen door zijn eigen mannen. Het zijn allemaal zaken die voor veel mensen een bron van bezorgdheid zijn. Maar dat weegt niet op tegen de angst voor terroristische groepen die bij de bevolking leeft. Veel mensen denken: wie niets fout doet, hoeft niets te vrezen’, zegt de onderzoeker.

Het kortetermijndenken en het oncoherente beleid

Dat Haftar handig gebruik kan maken van gelegenheden die zich aandienen, heeft hij verschillende keren bewezen. Toen er begin oktober in Sabratha, de kuststad vanwaar de meeste migranten Italië proberen te bereiken, gevechten tussen de militie van de beruchte mensensmokkelaar Ahmed Dabbachi en een rivaliserende militie uitbraken, dook Khalifa Haftar op om Italië op de foute aanpak te wijzen.

‘Tot nu toe werden alle politieke beslissingen in Libië onder dreiging van wapens genomen’

Haftar die een paar maanden eerder dreigde om de Italiaanse kustwacht aan te vallen als de Italiaanse vloot in Libische wateren zou varen, bood aan om zelf het klusje te klaren.

In een interview met de Italiaanse krant Corriere della Sera, bekritiseerde hij het afsluiten van deals met milities en smokkelaars en zei hij bereid te zijn om migranten tegen te houden, niet aan de Libische kust maar aan de zuidelijke grens van het land.

‘Het gebrek aan een Europees migratiebeleid, de concurrentie tussen de Europese hoofdsteden, de improvisatie en het kortetermijndenken van Europese regeringen zijn geen stabiliserende factor voor Libië’, zegt Mohamed Aljarh. ‘De gevechten in Sabratha zijn daar het voorbeeld van’.

‘Deze gevechten tonen aan dat de milities het grootste gevaar zijn voor elk politiek akkoord, want ook al zijn ze gelieerd aan de eenheidsregering, wat het geval is voor de twee milities die in Sabratha slaags zijn geraakt, in de praktijk doen de milities wat hen goed uitkomt’, zegt Mohamed Aljarh.

‘Eigenlijk draait het om macht en om de strijd om middelen. Tot nu toe werden alle politieke beslissingen in Libië onder dreiging van wapens genomen’, zegt Aljarh. ‘Noch de Libische politici noch de internationale gemeenschap zijn er in geslaagd de milities onder controle te krijgen en dat is het grootste probleem’.

‘Haftar zegt: ik heb de mankrachten, geef me alleen de wapens en de logistieke steun’.

De migranten

‘De cijfers zijn duidelijk. Het aantal migranten dat Italië bereikt, is gedaald. Maar ten koste van wie en van wat?’ vraagt Aljarh zich af. ‘Het feit dat vluchtelingen en migranten niet meer kunnen doorreizen naar Europa, betekent niet dat er minder mensen Libië binnenkomen. De oplossingen moeten aan de bron aangepakt worden. Nu wordt Libië enorm belast. Deze aanpak is een tijdelijke oplossing voor Europa en een groot probleem voor Libië’.

En toch heeft Mohamed Aljarh hoop, omwille van de aanpak van de nieuwe VN-gezant. ‘Onder Martin Kobler was de VN de zwakste schakel in het Libische dossier en dat gaf meer macht aan de regionale spelers. We hebben veel initiatieven gezien: het initiatief van Abu Dhabi, het intiatief van Caïro, het Rome-initiatief, het intiatief van Den Haag, het initiatief van de Afrikaanse Unie, … Ghassan Salamé heeft de rol van de VN nieuw leven ingeblazen. Alle landen hebben zich ondertussen achter zijn plan geschaard.’

Dat Khalifa Haftar een prominente plaats zal innemen in de toekomstige politieke structuur is een vanzelfsprekendheid. ‘In een overgangsfase zou hij minister van Defensie kunnen zijn. En als er, zoals gepland, verkiezingen in 2018 of 2019 gehouden worden, kan hij zelfs president worden. Hij zal voor veel Libiërs de kandidaat van veiligheid en stabiliteit zijn’.