Mexicaanse journalisten: ‘Ze zijn ons aan het vermoorden'

Dit jaar zijn al zes journalisten vermoord in Mexico. In een week werden in Mexico twee journalisten gewelddadig van het leven beroofd, een team van zeven anderen ontsnapte ternauwernood aan hetzelfde lot. Wie de schuldigen zijn is niet helemaal duidelijk. ‘De grens tussen de criminelen en de overheid vervaagt.’

Afgelopen maandag werd de 50-jarige journalist Javier Valdez op klaarlichte dag uit zijn auto gesleurd en op straat vermoord in Culiacán, zijn thuisstad in de noordwestelijke deelstaat Sinaloa, thuisbasis van het machtige Sinaloadrugskartel.

Valdez is de zesde journalist die sinds begin dit jaar vermoord werd in Mexico.

Valdez was erg gerespecteerd en gelauwerd binnen en buiten Mexico voor zijn niet aflatende berichtgeving over georganiseerde misdaad en de slachtoffers van de drugsoorlog.

Daags na de brutale moord stond zijn portret met typerende rieten panamahoed afgedrukt op de meeste voorpagina’s van Mexicaanse kranten. Valdez is de zesde journalist die sinds begin dit jaar vermoord werd in Mexico.

Nog diezelfde dag werd Sonia Cordova, directrice van het weekblad Semanario Costeno, in haar auto door gemaskerde aanvallers beschoten in de deelstaat Jalisco, het terrein van het uitbreidende drugskartel Jalisco Nueva Generación. Cordova’s 26-jarige zoon stierf ter plaatse, zelf ligt Cordova nog zwaargewond in het ziekenhuis.

‘Ze zijn ons aan het vermoorden’

De groeiende verontwaardiging onder Mexicaanse journalisten culmineerde op dinsdag in een bijwijlen erg emotionele betoging in Mexico-City, niet de eerste van het jaar overigens. Ook in Culiacán en andere steden werd geprotesteerd.

‘Nos están matando’, klonk het bij de naar schatting 600 journalisten en sympathisanten in de hoofdstad: ‘ze zijn ons aan het vermoorden.’ Mexicaanse verslaggevers die gevoelige thema’s aankaarten, doen dat wetende dat het hun leven kan kosten, vandaag meer dan ooit.

‘Javier was een van de weinigen die het aandurfden om een gezicht en een naam te plakken op de slachtoffers van de drugsoorlog’

Mexico is dan ook een van de gevaarlijkste landen ter wereld voor journalisten. Volgens de Mexicaanse perswaakhond Articulo 19 werden er sinds 2000 105 journalisten vermoord omwille van hun werk.

Ngo Reporters Without Borders rekent Mexico naast China en Noord-Korea tot de meest risicovolle werkomgevingen voor journalisten.

‘Er bestaat geen twijfel over, deze laffe en gruwelijke moord is het antwoord van misdadigers op het werk van Javier (Valdez, nvdj), op zijn jarenlange misdaadberichtgeving’, aldus de vooraanstaande Mexicaanse journaliste Carmen Aristegui.

‘Javier was een van de weinigen die het aandurfden om een gezicht en een naam te plakken op de slachtoffers van de drugsoorlog.’

Niet één zaak onbestraft

Journalist Julio Omar Gómez reisde vanuit de noordwestelijke deelstaat Baja California Sur naar Mexico-City met een getuigenis over zijn collega-misdaadjournalist Maximino Rodríguez Palacios. Die werd in april in de stad La Paz voor een supermarket neergekogeld toen hij met zijn vrouw ging winkelen.

‘Ik heb al verschillende aanslagen overleefd: ze hebben een huis en mijn auto afgebrand en nadien nog eens een lijfwacht doodgeschoten’

‘Ikzelf heb al verschillende aanslagen overleefd: ze hebben een huis en een auto van mij afgebrand en nadien nog eens een lijfwacht (hem toegewezen door de overheid, nvdj) doodgeschoten. Ik vraag aan de regering dat er niet één zaak meer onbestraft blijft.’

De Mexicaanse journaliste Lydia Cacho, zelf al meermaals bedreigd na onthullende publicaties over corruptie onder politici en overheidsbeambten, las enkele fragmenten voor uit het meest recente boek van Valdez, ‘Narcoperiodismo’, over misdaadberichtgeving in Mexico.

Ook de in het buitenland bekende acteur Diego Luna liet zijn stem horen: ‘Dit gebeurt omdat we het als maatschappij toelaten.’ Andere tussenkomsten wezen eveneens op het opvallende gebrek aan engagement en reactie van de brede Mexicaanse samenleving.

Grenzen vervagen

De journaliste Carmen Aristegui verwees tijdens de betoging ook naar de dunne grens in Mexico tussen georganiseerde misdaad en politiek. ‘In de zaak van Javier Valdez beginnen de grenzen te vervagen. Wie is wie in Sinaloa, en in Mexico? Wie zijn de criminelen, en wie de overheid?’

‘In 2016 bereikte geweld tegen de pers een historische hoogte’, zegt de Mexicaanse perswaakhond Artículo 19 in een recent verschenen jaarrapport.

Vorig jaar werden elf Mexicaanse journalisten vermoord, 99,75 procent van die feiten bleef uiteindelijk onbestraft.

Vorig jaar werden elf Mexicaanse journalisten vermoord en werden nog eens honderden bedreigingen, fysieke aanvallen en ontvoeringen opgetekend. Niet minder dan 99,75 procent van die feiten bleef uiteindelijk onbestraft.

Net omwille van die straffeloosheid blijft het vaak erg onduidelijk wie de schuldigen zijn, en wat hun beweegredenen zijn.

Al is er nog nooit een Mexicaanse overheidsbeambte veroordeeld voor het laten vermoorden van een journalist, zijn er recent wel een aantal ex-gouverneurs opgepakt en berecht voor hun samenwerking met drugskartels. Het is vaak de berichtgeving over die banden tussen politiek en misdaad die een journalist het leven kan kosten.

Over de schreef

Wie was Javier Valdez
‘Ik hou er pas mee op als ik dood ben’, zei de internationaal gerespecteerde en gelauwerde Mexicaanse journalist Javier Valdez Cárdenas (1967 – 2017) begin deze maand nog in een interview met knack.be ‘Hopelijk zal dat niet door een kogel zijn.’
Over een carrière van 25 jaar publiceerde hij meerdere boeken en honderden artikels over daders en slachtoffers van de Mexicaanse drugsoorlog. Naar eiggen zeggen rolde hij er als vanzelf in, omdat de kartels mettertijd alomtegenwoordig werden, en dan vooral in zijn thuisstaat Sinaloa.
In 2003 richtte Valdez het weekblad RíoDoce op, dat uitsluitend zou focussen op el narco, oftewel drugshandel. Hij had vast geweten dat het niet zonder risico was: in 2009 werd het kantoor vernield door een granaat. Naar verluidt was Valdez een boek aan het afwerken over de nauwe banden tussen narcos en politici, sommigen vermoeden dat het zijn doodsvonnis betekende.

Tijdens het ambtstermijn van de voormalige gouverneur van de deelstaat Veracrúz, Javier Duarte, werden niet minder dan 17 journalisten vermoord. Tijdens een interview in 2013 liet hij weten dat er ‘in Veracruz niets aan de hand is. De pers is hier veilig. Als er een journalist iets overkomt, dan is het omdat hij over de schreef gaat.’

Duarte werd recent aangehouden in Guatemala voor het verduisteren van overheidsgeld en wacht op zijn uitlevering aan Mexico.

Sommige waarnemers zeggen dat het drugskartels niets uitmaakt wat journalisten over hen schrijven en er soms zelfs trots op zijn wanneer hun wandaden gepubliceerd worden.

‘De pers is hier veilig. Als er een journalist iets overkomt, dan is het omdat hij over de schreef gaat’

Dat klopt misschien voor het soort sensationele documentaires waar pakweg het Sinaloakartel zonder al te veel weerwerk zijn macht kan etaleren, maar zeker niet voor onthullende onderzoeken die bijvoorbeeld inkomstenbronnen op het spel zetten.

Aanvankelijk zei de procureur-generaal van Sinaloa dat de moordenaars van journalist Javier Valdez mogelijk op zijn auto uit waren. De twaalf kogelhulzen die werden aangetroffen op de plaats-delict spreken dat echter tegen, en daarom heette het kort nadien dat het motief allicht met zijn werk te maken heeft.

Valdez berichtte recent onder meer over de bloedige machtsstrijd tussen verschillende facties van het Sinaloakartel, dat sinds de aanhouding en uitlevering aan de VS van voormalige leider Joaquin ‘El Chapo’ Guzman versplinterd is.

In afwachting van meer duidelijkheid krijgen de familie van Valdez en zijn collega’s van het tijdschrift RioDoce lijfwachten en extra politiebewaking toegewezen.

‘Normaalste zaak van de wereld’

Pablo Pérez is een van de zeven journalisten die vorige week aangevallen werden in de deelstaat Guerrero.

Het team van correspondenten van onder meer persbureau Associated Press ging er berichten over recente confrontaties tussen concurrerende misdaadbendes en de gedwongen verplaatsing van lokale bewoners in Tierra Caliente.

Dit gebied is een wetteloze zone bekend voor de productie van heroïne en marihuana.

‘Het was een bende van een honderdtal jonge gastjes tussen 13 en 16 jaar oud, velen van hen agressief en onberekenbaar onder invloed van cocaïne’

De berichtgeving bleek niet naar de zin van één van die bendes. De journalisten moesten al hun materiaal en bezitting afstaan, alsook een van hun twee auto’s.

‘Het was een bende van een honderdtal jonge gastjes tussen 13 en 16 jaar oud, velen van hen agressief en onberekenbaar onder invloed van cocaïne’, vertelt Pérez.

‘Ze hadden een soort controlepost opgezet, en er waren al enkele auto’s verbrand. Naar mijn gevoel ontsnapten we nipt aan de dood, omdat we in tegenstelling tot Sonia en Javier niet persoonlijk geviseerd werden.’

‘De dag voordien vonden er in de omgeving confrontaties plaats met het leger en de politie, waarvan er nog meerdere honderden aanwezig waren’, vervolgt Pérez.

‘Bovendien waren we net een controlepost van het leger voorbijgereden. We hadden verwacht dat de bendes zich ietwat gedeisd zouden houden, of dat onze vrije doorgang tenminste gegarandeerd zou zijn door de veiligheidsdiensten. Niet dus.’

Risicovolle werkomstandigheden

Het incident getuigt van de bijzonder troebele en risicovolle werkomstandigheden voor journalisten in sommige delen van Mexico. Pérez benadrukt dat het leger hoogstwaarschijnlijk perfect op de hoogte was van het gevaar verderop, maar dat ze zwegen als de dood.

‘Wie weet speelden ze wel onder één hoedje.’

Of Pérez wel eens zelf doodsbedreigingen ontvangt? Nee, antwoordt hij. ‘Of toch wel, maar enkel via Twitter, dat stelt niets voor.’ Vier van zijn zes collega’s wonen in Guerrero, de deelstaat met veruit het hoogste moordcijfer van Mexico.

‘Zij lopen het meeste gevaar, dag in, dag uit. Doodsbedreigingen zijn er de normaalste zaak van de wereld geworden, daar staan ze niet eens meer bij stil. En als ze vermoord worden, dan kan je er vanuit gaan dat er niemand voor opdraait.’

***

Reactie president op cynisme onthaald

Hoewel er dit jaar al meerdere journalisten gewelddadig vermoord werden, reageerde de Mexicaanse president Enrique Peña Nieto deze week pas voor de eerste keer publiek, na de moord op de bekende journalist Javier Valdez .

Van de ogenschijnlijk ambitieuze actieplannen wordt doorgaans maar weinig verwezenlijkt.

‘Ik herhaal onze toewijding voor de vrijheid van meningsuiting en van de pers, de fundamenten van onze democratie’, tweette hij. Later tijdens de week kondigde hij ook een actieplan aan ter bescherming van journalisten.

Dat wordt echter op breed cynisme onthaald, omdat de president regelmatig zulke actieplannen voorstelt na opzienbarende gebeurtenissen die de publieke opinie beroeren, zo ook onder meer na de verdwijning in 2014 van 43 studenten in de stad Iguala.

Van die ogenschijnlijk ambitieuze actieplannen wordt doorgaans maar weinig verwezenlijkt. Wél is het een teken dat het geweld tegen journalisten inmiddels zulke proporties aanneemt dat Peña Nieto wel moét reageren om de gemoederen te bedaren. Daarbij beloofde hij nogal onrealistisch dat er niet één journalist nog vermoord zou worden.