Persoonlijke wraak drijft president Bolsonaro

In zijn eerste zeven en een halve maand heeft de Braziliaanse president Jair Bolsonaro heel wat persoonlijke rekeningen vereffend met mensen of instellingen die hem dwarszitten. Haat en wraak bepalen zijn bestuur, zeggen velen.

Het zijn niet zomaar persoonlijke acties, het is complexer dan dat, zegt Frederico Costa, voorzitter van de Braziliaanse Vereniging voor Politieke Psychologie. “Ze geven een sociale en politieke betekenis die zijn voorstellen legitimeren, bepaalde groepen van aanhangers versterkt en wie anders denkt, delegitimeert.”

“Het zijn symptomen van een wereldbeeld”, zegt psychoanalytica Margarita Arilha, onderzoeker aan het Centrum voor Bevolkingsonderzoek van de Universiteit van Campinas. Bolsonaro’s wereld wijst dialoog en verbinding met andere mensen en landen af, diskwalificeert en elimineert diegenen die hij niet mag, de ander die hem niet interesseert.

“Laat je niet afleiden door de kleine situaties, anders verlies je het totale plaatje, de richting van de politieke cultuur uit het oog”, waarschuwt ze.

Bijna dagelijkse tirades

Volgens experts in digitale communicatie en cultuuroorlogen gaat er een methode schuil achter de bijna dagelijkse tirades waarmee Bolsonaro de aandacht afleidt en zich van de steun van zijn aanhangers, vooral de meest sektarische, verzekert.

Als dat zo is, lijkt de president in ieder geval zijn persoonlijke wraakacties te overdrijven. Ze dreigen zijn populariteit aan te tasten en bezorgen hem juridische problemen.

Een van zijn eerste doelwitten was José Augusto Morelli. Die gaf hem op 25 januari 2012 een boete – hij was toen nog parlementslid – omdat hij illegaal aan het vissen was in het natuurgebied Tamoios bij de toeristische kuststad Angra dos Reis.

Bolsonaro dreigt ermee van het beschermde naturgebied gebied Tamoios een “nieuw Cancún” te maken.

Boete-industrie

Morelli deed zijn werk als ambtenaar van het Braziliaanse Instituut voor Milieu en Hernieuwbare Natuurlijke Hulpbronnen (Ibama). Zeven jaar later kostte het hem zijn ontslag. Op 28 maart 2019 – Bolsonaro was nog geen drie maanden aan de macht – mocht hij opstappen als hoofd van het Centrum voor Luchtoperaties van de Milieubescherming.

Bolsonaro moest een boete van 10.000 real (destijds meer dan 4000 euro) betalen maar hij trok zelfs naar het Federale Hooggerechtshof om de klacht nietig te laten verklaren. Hij dreigt ermee van het beschermde gebied een “nieuw Cancún” te maken, verwijzend naar de beroemde Mexicaanse toeristische hotspot.

De president heeft het sowieso niet op milieu- en verkeersboetes begrepen. Hij beloofde de “boete-industrie” af te schaffen, ook al is de meerderheid van Brazilianen voorstander van een betere bescherming van het milieu en een vermindering van het aantal verkeersongevallen; in 2017 kwamen 34.000 mensen om in het verkeer.

Dictatuur

Nog wreder was de presidentiële vergelding in het geval van Felipe Santa Cruz. De voorzitter van de Braziliaanse Orde van Advocaten (OAB) is de zoon van een politicus die in 1974 vermist raakte tijdens de militaire dictatuur (1964-1985).

Bolsonaro zei op 29 juli in het openbaar dat hij Santa Cruz kon vertellen hoe zijn vader was “verdwenen”. Nadien beweerde hij dat hij was “geëxecuteerd” door zijn eigen kameraden van Ação Popular, een clandestiene katholieke groep die tegen die dictatuur streed.

Dat is een gebruikelijke versie waarmee men destijds moorden door de dictatuur probeerde te verdoezelen. Maar in dit geval wordt het ontkend door officiële documenten. Die tonen aan dat Fernando Santa Cruz in februari 1974 door het leger is gearresteerd.

Oude wonden openrijten

Felipe was toen twee jaar oud. Bolsonaro begon dan aan zijn officiersopleiding bij het leger; hij verliet het leger in 1988 als kapitein om de politiek in te gaan.

Door oude wonden open te rijten wilde de voormalige kapitein zijn klacht tegen de OAB kracht bijzetten. Volgens Bolsonaro belemmerde de Orde van Advocaten het politieonderzoek tegen Adélio Bispo, die hem op 6 september 2018 neerstak tijdens een verkiezingsmeeting in Juiz de Fora.

Santa Cruz was al eens aangepakt.

De OAB voorkwam dat de politie het geheim van de telefooncommunicatie van de advocaten van Bispo verbrak. Het onderzoek dreigde volgens Bolsonaro een samenzwering om hem te vermoorden te onthullen, een complot waarbij mogelijk linkse groepen waren betrokken.

Politieke vervolging

Santa Cruz was al eens aangepakt. Zijn advocatenkantoor zag zijn contract met het staatsoliebedrijf Petrobras onmiddellijk beëindigd. Een daad van “politieke vervolging” volgens de advocaat, omdat er geen rechtvaardiging was voor de verbreking en geen inefficiëntie kon worden geclaimd.

Vorig jaar wonnen de advocaten van zijn kantoor nog een proces dat Petrobras ongeveer 5 miljard real (ongeveer 1,1 miljard euro) aan arbeidskosten bespaarde.

Kritische pers

De kritische pers was op 6 augustus het doelwit van het presidentiële besluit dat open kapitaalvennootschappen vrijstelt van het publiceren van hun balansen in gedrukte media.

Bolsonaro liet al in zijn tijd als parlementslid zien dat wie niet zoals hij denkt een “vijand is die moet worden vernietigd”.

Niemand die eraan twijfelt dat ook dit een vergeldingsmaatregel is aangezien in april een wet was aangenomen met net hetzelfde doel. Alleen had die einde 2021 als deadline, zodat de kranten zich konden aanpassen aan de nieuwe realiteit.

Het besluit is vooral een zware slag voor Valor Economico, de belangrijkste economische krant van het land, met enkele van de beste politieke analisten, die kritisch staan tegenover de regering. Onrechtstreeks heeft het gevolgen voor Globo, de grootste mediagroep van het land, en eigenaar van de krant.

Geschiedenis herschrijven

Bolsonaro liet al in zijn tijd als parlementslid (van 1990 tot 2018) zien dat wie niet zoals hij denkt een “vijand is die moet worden vernietigd”, zegt Frederico Costa, voorzitter van de Braziliaanse Vereniging voor Politieke Psychologie.

In zijn autoritaire discours zet hij drie belangrijke kenmerken. Ten eerste erkent het de rechten van minderheden niet, zoals inheemsen, Afro-Brazilianen en homo’s.

Het wil ook de geschiedenis herschrijven. Bolsonaro ontkent dat er een militaire dictatuur was en praat foltering goed: ze was “noodzakelijk in het licht van de communistische dreiging”. Hij verwerpt ook wetenschappelijke gegevens die de basis vormen voor overheidsbeleid zonder geldige tegenargumenten te geven.

Ontbossing in Amazonegebied

INPE-directeur Ricardo Galvão noemde de reactie van de president “laf en zwak”. Een paar dagen later werd Galvão afgezet.

Het meest recente voorbeeld is zijn aanval op Nationaal Instituut voor Ruimteonderzoek (INPE). De wereldwijd gerespecteerde overheidsdienst had gezegd dat de ontbossing in het Amazonegebied in juni met 88 procent was toegenomen in vergelijking met juni 2018.

Bolsonaro noemde dat “leugens”. INPE-directeur Ricardo Galvão noemde de reactie van de president “laf en zwak”. Een paar dagen later werd Galvão afgezet.

Het meest zorgwekkende, zegt psychoanalytica Margarita Arilha, is dat het “proces van uitbreiding van vrijheden, sociale inclusie en de zoektocht naar ethiek en burgerschap” dat sinds de jaren negentig aan de gang was in Brazilië, is onderbroken en teruggedraaid.

“Nu draait het om de inperking van vrijheden, autonomie, dialogen, afwisseling en tegengewichten.”