Protest in het noorden van Marokko: Een politieke crisis en een barst in de samenleving

H et protest in de regio van Al-Hoceima is de voorbije maanden nooit volledig stilgevallen. Er waren op verschillende momenten en op verschillende plaatsen protestacties en confrontaties met de ordediensten. En de eisen zijn ongewijzigd gebleven, met helemaal bovenaan de vrijlating van alle politieke gevangenen. Maar de dood van de 22-jarige Imad EL-Attabi heeft het protest een nieuwe dimensie gegeven.

‘De toon is verhard en de spanning is enorm gestegen. De steun voor het protest is bij de bevolking gegroeid. Ook bij mensen die tot dan toe aan de zijlijn waren gebleven. ’

De jonge man bezweek aan de verwondingen die hij opliep tijdens de mars van 20 juli in Al-Hoceima. Imad El-Attabi heeft een paar weken in coma gelegen en werd op 8 augustus dood verklaard. Zijn begrafenis werd massaal bijgewoond. Er werden leuzen gescandeerd die de staat verantwoordelijk stellen voor de dood van de jonge man.

‘De toon is verhard en de spanning is enorm gestegen’, zegt socioloog Mohammed Masbah die vorige week in Al-Hoceima was. ‘De steun voor het protest is bij de bevolking gegroeid. Ook bij mensen die tot dan toe aan de zijlijn waren gebleven. Terwijl de dood van visverkoper Mohcine Fikri als een ongeval kan beschouwd worden, is de dood van Imad El-Attabi het gevolg van het optreden van de ordediensten. Dat heeft voor de activisten een totaal andere betekenis en geeft een andere dimensie aan het protest’, zegt Mohammed Masbah. ‘Een keerpunt in het protest’, zegt de socioloog nog.

De familie van Imad El-Attabi stelt de ordediensten en dus de staat verantwoordelijk voor de dood van hun zoon. Volgens de autoriteiten is de dood van El-Attabi het gevolg van een verwonding die hij opliep nadat een steen hem raakte. De ouders denken van hun kant dat hun zoon geraakt werd door een traangashouder, wat dan zijn dood heeft veroorzaakt. Maar de tegenexpertise die ze vroegen, kwam er niet.

Een sneeuwbaleffect

‘Hoe de situatie verder zal evolueren is moeilijk te voorspellen. Vast staat dat het protest niet zal ophouden’, zegt Mohammed Masbah. Er is al een oproep gelanceerd om op 20 augustus, de herdenkingsdag van de Revolutie van de koning en het volk, een feestdag in Marokko, op straat te komen. ‘Het kan zelfs een sneeuwbaleffect hebben. Maar niemand kan het niveau ervan voorzien’, zegt Mohammed Masbah.

De staat gaat van haar kant repressiever te werk. De voorbije dagen werden er opnieuw jongeren in de regio van El-Hoceima gearresteerd. Het is dus opnieuw uitkijken naar het discours van de koning op 20 augustus.

Dat het protest van de Rif een politieke crisis heeft veroorzaakt is duidelijk. ‘De politieke partijen zijn er niet in geslaagd om met initiatieven te komen. Ze hebben niet de moed en ook niet de middelen om als bemiddelaar tussen de staat en de activisten op te treden. Iets wat ze eerder wel deden. Het middenveld blijkt ook niet in staat te zijn om deze rol op te nemen. Er is dus, voor het eerst onder koning Mohammed de Zesde, een directe confrontatie tussen de staat en de maatschappij’, zegt Mohammed Masbah.

Verdeeldheid

De steun voor de ‘hirak’ is in de regio van de Rif volgens de socioloog gegroeid maar of dit het geval is voor heel het land is zeer de vraag. Terwijl men in het begin begrip toonde voor de socio-economische eisen van de bevolking -de vraag naar een oncologisch centrum, een universiteit en betere wegen - kijkt men in de rest van het land met groeiende bezorgdheid en zelfs afkeur naar het protest. Dat valt af te lezen uit reacties op sociale media en commentaren van lezers op online gepubliceerde artikels over het protest.

‘De perceptie is heel gepolariseerd en dat is onrustwekkend. Dat is het resultaat van propaganda in de media van de overheid die de leiders van het protest voor separatisten heeft uitgemaakt.’

‘Er is verdeeldheid in de samenleving. De perceptie is heel gepolariseerd en dat is onrustwekkend’, zegt Mohammed Masbah. ‘Er zijn barsten die op de voorgrond beginnen te komen. Dat is het resultaat van propaganda in de media van de overheid die de leiders van het protest voor separatisten heeft uitgemaakt.’

‘En dat beeld wordt versterkt door het identiteitsbenadrukkende taalgebruik dat door sommige actievoerders en betogers gehanteerd wordt en waarbij de focus op de eigen regio en op de lokale culturele identiteit ligt’.

Een derde element dat de argwaan ten opzichte van het protest verklaart is het feit dat veel mensen vinden dat het protest de stabiliteit van het land op het spel zet. ‘Wie zou nu het voorbeeld van Syrië, Irak of Libië willen volgen?’, vragen veel mensen zich af.

Vast staat dat de gebeurtenissen in de Rif de 20-februari-beweging, de beweging die in 2011 ontstaan is naar aanleiding van de opstanden in Tunesië en in Egypte en een doorgedreven democratisering van het politieke systeem eiste, een nieuw leven hebben ingeblazen. Er waren solidariteitsacties in verschillende steden van het land. En er wordt opnieuw gedebatteerd over de uitkomst en de implementatie van de nieuwe grondwet van 2011 die het politieke systeem ging democratiseren.

Ook de mobilisatie in de diaspora was en is aanzienlijk. Meestal gaat het om mensen die zelf afkomstig zijn uit de regio van de Rif.

Het ontwikkelingsplan voor El-Hoceima

Naar aanleiding van de protestbeweging heeft de koning een onderzoek bevolen naar de vertragingen in de uitvoering van het ontwikkelingsproject ‘El-Hoceima, manarat al-moutwassit’, een ambitieus project dat hij in 1995 heeft gelanceerd. Maar tot nu toe zijn geen resultaten bekend gemaakt.

‘De mensen in de regio van de Rif hebben duidelijk gemaakt dat ze geen toeristische projecten willen, maar dat ze bedrijven willen, productiviteit dus. Toeristische projecten brengen volgens hen, alleen morele corruptie met zich mee.’

‘Het probleem met dat soort projecten is dat ze in de hoofdstad Rabat worden uitgetekend en in een regio geïmplementeerd zonder rekening te houden met de noden van de lokale bevolking. Dat is een element dat sinds de start van het protest naar boven is gekomen’, zegt Mohammed Masbah. ‘De mensen in de regio van de Rif hebben duidelijk gemaakt dat ze geen toeristische projecten willen, maar dat ze bedrijven willen, productiviteit dus. Toeristische projecten brengen volgens hen, alleen morele corruptie met zich mee’.

Voor de Arabischtalige krant Al-Masae heeft het protest van de Rif aangetoond dat het ontwikkelingsplan van Al-Hoceima een mooi project is, maar dan vooral op papier.

Hoe men uit deze impasse kan geraken is niet duidelijk.

‘De politieke partijen spelen geen enkele rol meer. Er is de repressieve aanpak die heel hard aanwezig is en de actievoerders blijven de vrijlating van alle gevangenen eisen. Zo te zien lijkt er geen middenweg te zijn om tot een oplossing te komen’, zegt Mohammed Masbah.

En dus blijven volgens de socioloog alle scenario’s mogelijk, van de vorming van een nieuwe regering tot zelfs het uitroepen van de noodtoestand.