President Nicaragua zet politieke gevangenen het land uit en ontneemt honderden de nationaliteit

President Nicaragua neemt nationaliteit tegenstanders af: ‘Ortega leidt een dictatuur vermomd als democratie’

© Office of the President, Republic of China (Taiwan)/ Flickr (CC BY 2.0)

Daniel Ortega houdt in januari 2017 zijn inauguratiespeech nadat hij voor de derde keer op rij is verkozen tot president van Nicaragua.

De Nicaraguaanse president Daniel Ortega zette in 2018 de strijd tegen critici en opposanten openlijk in. Protest liet hij daarbij bloedig onderdrukken. Vandaag zet Ortega zijn veldtocht verder, want hij stuurde 222 politieke gevangenen het land uit. Net als andere politieke dissidenten in het buitenland verloren ze de Nicaraguaanse nationaliteit. ‘Het doet denken aan een orwelliaanse realiteit.’

‘We zijn erg blij dat ze vrij zijn want de gevangenissen zijn onmenselijk en een eerlijk proces was onmogelijk. Zeker twee politieke gevangenen kwamen erin om, vermoord door de dictatuur’, stelt Amaya Coppens. De Belgisch-Nicaraguaanse activiste spreekt zich uit over de groep politieke tegenstanders die president Ortega recentelijk vrijliet en per vliegtuig naar de Verenigde Staten stuurde.

Eddy Montes en Hugo Torres zijn de twee Nicaraguanen die in gevangenschap stierven. Montes werd in 2019 doodgeschoten tijdens een opstand in zijn detentiecentrum. Torres stierf een jaar geleden op 73-jarige leeftijd na gezondheidsproblemen. Medegedetineerden hadden meermaals om hulp gevraagd, achteraf kwam er geen onderzoek naar zijn dood. ‘Er is geen gerechtigdheid, we weten niet wat er is gebeurd’, aldus Coppens.

Het kwam als een verrassing dat Daniel Ortega begin februari maar liefst 222 politieke gevangen overbracht van verschillende Nicaraguaanse gevangenissen naar de luchthaven in hoofdstad Managua. Daar werden ze op het vliegtuig naar Washington gezet, waar de Amerikaanse overheid en familie hen opving.

Ook kopstukken uit de laatste arrestatiegolf voor de presidentsverkiezingen werden vrijgelaten. Cristiana Chamorro’s campagne eindigde net als bij andere kandidaten nog voor de stembusgang in de gevangenis. Juan Lorenzo Holman had de leiding over de laatst overgebleven kritische redactie La Prensa, tot de Nicaraguaanse politie die in 2021 bezette.

Tegenstand verboden

Hoewel het regime in de Centraal-Amerikaanse staat wel degelijk honderden burgers vrijliet, maakte het meteen duidelijk dat dit niet de start zou zijn van een humaner beleid. Dezelfde dag stemden de partijgetrouwen van Ortega unaniem om de nationaliteit van de net verbannen dissidenten te ontnemen. Het wetsvoorstel werd in enkele minuten aangenomen in het parlement.

Een week later veroordeelde de regering nog eens 94 Nicaraguanen tot staatloosheid, onder wie journalisten en schrijvers die al langer in ballingschap leven. Andere Spaanstalige landen sprongen in de bres. Eerst Spanje, daarna Chili, Argentinië, Colombia en Mexico hebben alle getroffen Nicaraguanen een nieuwe nationaliteit aangeboden.

‘Het gebeurde al vaker, maar nog nooit werd het in een wet gegoten’, vertelt Coppens over die radicale politieke beslissing. ‘Het doet denken aan een orwelliaanse realiteit. De overheid bepaalt wat waar is. Wie niet in de pas loopt met haar discours is niet meer “patriottisch en Nicaraguaans”.’

Dissidente stemmen worden door sterke man Ortega meteen de mond gesnoerd. Zo verging het ook bisschop Álvarez. Volgens nieuwssite Confidencial is hij een van de 35 politieke gevangenen die in de Nicaraguaanse cel achterbleef. Hij zou namelijk geweigerd hebben om het land te verlaten. Een dag later kreeg Álvarez nog een celstraf van meer dan 26 jaar opgelegd. De rechter oordeelde dat hij het land had verraden, de nationale integriteit had ondermijnd en desinformatie had verspreid.

Sinds 2007 zwaait Daniel Ortega opnieuw de plak in Nicaragua. Zijn vrouw Rosario Murillo staat al enkele jaren officieel als vicepresidente aan zijn zijde. Het duo regeert onder de vlag van het Frente Sandinista de Liberación Nacional (FSLN). Die partij ontstond uit de rebellenbeweging die in 1979 dictator Anastasio Somoza omverwierp. Die teerde lang op loyale steun van de Verenigde Staten om het communisme een halt toe te roepen.

Als boegbeeld van die revolutionaire beweging werd Ortega in de jaren ’80 een eerste keer president. Medegefinancierd door de VS voerden milities of contra’s toen een guerillaoorlog tegen hem.

Nadat Ortega in 2007 opnieuw aan de macht was gekomen, ontving Nicaragua olie-inkomsten van Venezuela, geleid door de bevriende socialist Hugo Chávez. Ortega investeerde die onder meer in sociale programma’s, waardoor het nationale armoedecijfer tussen 2009 en 2014 van ruim 40% naar 30% zakte.

Aantijgingen over corruptie en oneerlijke verkiezingen waren er toen al, maar grootschalig protest bleef uit. Dat veranderde in 2018, toen onvrede over een herziening van de sociale zekerheid omsloeg in massademonstraties in meerdere steden. Daarop grepen de autoriteiten gewelddadig in. Volgens de inter-Amerikaanse Commissie voor Mensenrechten (IACHR) kwamen in ruim een jaar tijd 355 burgers en 23 politieagenten om.

Deze maand oordeelde een speciaal opgerichte VN-mensenrechtencommissie na onderzoek van een jaar dat de Nicaraguaanse overheid en haar ordetroepen zich schuldig maakten aan misdaden tegen de mensheid. Ook het presidentiële koppel wordt daarbij expliciet aangeduid als eindverantwoordelijke.

‘Wie niet achter de overheid staat maar wel een relatief normaal leven wil leiden, houdt zich beter stil.’

De Nicaraguaans-Belgische Coppens werd een van de gezichten van de studentenbeweging die in 2018 het aftreden van Ortega eisten. Dat kwam haar duur te staan. Maandenlang belandde ze in de cel, nadien werd ze nog eens kortstondig opgesloten.

Haar onverzettelijke activisme leverde haar internationale faam op. De Spaanse krant El País riep haar uit tot de meest markante persoonlijkheid van Latijns-Amerika in 2019. In het Witte Huis mocht ze van Melania Trump de prijs voor International Woman of Courage in ontvangst nemen.

© Amaya Coppens

Amaya Coppens vluchtte in 2021 uit Nicaragua, waar het regime haar twee keer als politiek gevangene had vastgehouden.

Angstklimaat

Ondertussen is Coppens haar moederland ontvlucht. ‘Ik ben al bijna twee jaar niet meer in Nicaragua geweest. De situatie was te onveilig en het was moeilijk geworden om er te leven’, getuigt ze.

Zelf is ze haar Nicaraguaanse nationaliteit niet kwijt, in tegenstelling tot honderden andere landgenoten in het buitenland. Maar ze heeft niet het gevoel dat ze die nog heeft. ‘We worden beschouwd als “landverraders”. Onze identiteitskaart of paspoort kunnen we niet meer vernieuwen. Een paspoort opvragen in een Nicaraguaanse ambassade lukt ook niet.’

Aanvankelijk vertrok Coppens alleen, maar ook voor haar ouders werd het onhoudbaar om in Nicaragua te blijven. Haar familieleden werden behandeld als paria’s, vertelt ze. Bedreigingen aan hun adres bleven aan. ‘Een groep passeerde iedere avond aan ons huis. Met stenen, maar ook met olie waarmee ze dreigden brand te stichten.’ Familieleden die nu nog in Nicaragua leven worden nog steeds geviseerd.

‘Af en toe zie je in hun gezicht de haat voor de rest van het volk.’

Wie niet achter de overheid staat maar wel een relatief normaal leven wil leiden, houdt zich beter stil. Dat vertelt een Costa Ricaan die met zijn gezin in Nicaragua leeft aan MO*. Hij blijft liever anoniem en verkiest de schuilnaam Diego*.

‘Ik heb hier misschien twee vrienden: een dokter en een chemisch ingenieur’, vertelt hij. ‘Hoewel ik hen vertrouw, praten we niet over politiek. We praten over de Champions League, Real Madrid en Barcelona.’

Diego haalt het niet in zijn hoofd om te protesteren. Zijn gezin leeft in alle rust en hij heeft een vaste job. Zijn dochter studeert wel in Costa Rica. ‘Voor mensen als wij is het onmogelijk om te betogen, op straat te komen of iets te zeggen. Je vliegt simpelweg de gevangenis in. Mij sturen ze misschien niet daarnaartoe, maar terug naar Costa Rica.’

‘Dictatuur’

Wie wel nog mag actievoeren, zijn voorstanders van de FSLN, de sandinistische partij. Zij komen bijgevolg wel prominent in het straatbeeld voor. Om te vieren dat de meerderheid van de politieke gevangen het land werd uitgezet, vond een mars plaats in hoofdstad Managua. Duizenden aanhangers van Ortega namen eraan deel.

‘Soms organiseren ze parades en lopen ze door de straten met vlaggen van het overheidsleger’, bevestigt Diego. ‘Af en toe zie je op hun gezicht de haat voor de rest van het volk. Voor zij die niet om de overheid geven of om wat haar volgelingen doen.’

Wie voor een overheidsdienst werkt, is bovendien verplicht om de ideeën van de partij in het openbaar uit te dragen. Van hen wordt verwacht dat ze loyaal voor Ortega stemmen. ‘Anders kunnen ze hun werk verliezen.’

‘Protest is gewoonweg niet meer mogelijk.’

In november vonden lokale verkiezingen plaats. In elk van de 153 gemeenten trok de regeringspartij aan het langste eind. Sindsdien is Nicaragua ‘de facto een eenpartijstaat’, schrijft The Economist. Een hoogdag voor de democratie was het allerminst. Drie oppositiepartijen die Ortega al uitsloot bij de presidentsverkiezingen mochten opnieuw niet deelnemen, en ook hun leiders bleven opgesloten. Volgens Urnas Abiertas, een onafhankelijk observatiecentrum van burgers, kwam ook meer dan 80 procent van de bevolking niet opdagen.

‘Ortega leidt een dictatuur vermomd als democratie’, noemt Diego het. Niemand van zijn Nicaraguaanse schoonfamilie, noch zijn vrouw, schoonmoeder of schoonzus, trok voor de laatste presidentsverkiezingen naar de stembus. ‘Van sommige kandidaten wist je zelfs niet wie ze waren.’ Zelf kon Diego sowieso niet gaan stemmen. Zijn verblijfspapieren als Costa Ricaan waren door de staat niet vernieuwd.

Ook Coppens spreekt over een dictatuur en vindt dat Ortega’s meest recente demarches dat bevestigen. ‘Vandaag is het plaatje niet zo duidelijk als in 2018, toen we moord en vervolging met het blote oog zagen gebeuren’, vertelt ze over de tijd van de opstand. ‘Maar het verbetert zeker niet. Protest is gewoonweg niet meer mogelijk. De toestand is dus verslechterd.’

Vluchtelingencrisis

Behalve het politieke angstklimaat is er ook een zwakke economie waarop internationale sancties wegen. Als antwoord op de repressie hebben de VS en de EU respectievelijk sinds 2018 en 2020 economische sancties en visarestricties opgelegd aan Nicaragua. Beide landen bestendigden die maatregelen in de aanloop naar de afgelopen strijd voor lokaal bestuur. Een kwart van de Nicaraguanen leefde in 2016 in armoede, rapporteerde het Internationaal Monetair Fonds vorig jaar.

Die sociale en financiële problemen zorgden voor een grote vluchtelingenstroom uit het land. De meesten trekken door Centraal-Amerika naar de VS, waar de grenswacht in het laatste kwartaal van 2022 en begin dit jaar samen al bijna 100.000 Nicaraguaanse migranten registreerde.

Buurland Costa Rica is een tweede toevluchtsoord. Nicaraguaanse media en journalisten werken noodgedwongen van daaruit verder. De Costa Ricaanse dienst voor migratie, Unidad de Refugio, ontving tussen 2018 en november 2022 meer dan 220.000 opvangaanvragen. In negen op de tien gevallen kwam de vluchteling uit Nicaragua.

Maar de procedure werd verstrengd door de recent verkozen conservatieve president Rodrigo Chaves. Sinds begin dit jaar moesten immigranten, nadat ze hun eerste voet in het land hadden gezet, binnen een maand fysiek aankloppen bij de overheidskantoren. Voorheen kon dat nog telefonisch of via het internet. Hierdoor ontstond een lange rij aan de poort van de instelling in hoofdstad San José.

President Chaves noemt de meeste Nicaraguanen economische vluchtelingen en zegt dat ze niet in aanmerking komen voor een verblijfsvergunning.

Wie een aanvraag wil doen, slaapt ’s nachts buiten. Net als bij de slager deelt de immigratiedienst elke dag in de rij 50 tickets met een nummer uit. De nieuwkomers moeten hun beurt afwachten om een aanvraag in te dienen. Als je binnen de maand niet aan zo’n nummer raakt, val je volgens Coppens al ‘in de illegaliteit en loop je het risico afgewezen te worden’. Ondertussen startte Costa Rica wel een pilootproject op om opnieuw een beperkt aantal afspraken online en telefonisch open te stellen.

Coppens kaart aan dat de Nicaraguaanse regering haar inwoners ‘dwingt het land te verlaten zonder enig legaal document’. Daardoor hebben de vluchtelingen, onder meer in Costa Rica, moeite om aan papieren te raken. Ze noemt het ‘een methode van het regime van Ortega en Murillo om ons te blijven vernederen, ook al zijn we in het buitenland’.

Hoe groter de Nicaraguaanse minderheid in Costa Rica wordt, hoe feller de solidariteit in het voorbeeldland van de regio afbrokkelt. President Chaves noemt de meeste Nicaraguanen economische vluchtelingen en zegt dat ze niet in aanmerking komen voor een verblijfsvergunning.

© Jorge Mejía peralta/ Flickr (CC BY 2.0)

‘Hoeveel doden meer om je geweten wakker te schoppen?’, luidt het spandoek van de betogers tijdens de grootschalige protesten van 2018 in Nicaragua.

Maar, zo stelt Coppens, ‘in dit Nicaragua krijg je geen werk, toegang tot gezondheidszorg of basisvoorzieningen vanwege een post op Facebook’.

Dankzij zijn Costa Ricaanse nationaliteit kan Diego op elk moment met zijn gezin opnieuw naar Costa Rica verhuizen. Tijdens de sociale onrust in 2018 bracht hij hen er al eens tijdelijk onder. ‘Vorig jaar vertelde ik mijn dochter dat ze naar Nicaragua met vakantie mag, maar dat ze vanaf nu in Costa Rica leeft.‘

Hij is van plan ooit terug te keren, maar hoopt dat niet onder druk te moeten doen. ‘We willen erheen omdat we op zoek zijn naar iets beters.’

Hoop?

Ortega en Murillo lijken nog lang niet van plan om de macht te lossen. Ortega’s broer en ex-generaal, Humberto Ortega, verkondigde in een interview met CNN dat eerlijke verkiezingen in 2026 een einde moeten maken aan de crisis die sinds 2018 aansleept. Hij is voorstander van onderhandelingen tussen de regering en oppositie, eenmaal die terug is, om te garanderen dat vanaf dat jaar Nicaragua weer stabieler wordt.

Nu Ortega ook zo goed als alle ngo’s, media en oppositieleden het land uitdreef, is het ook de vraag wie het nog opneemt voor Nicaraguanen.

‘Ze klampen zich vast aan de macht. Ze hebben niets te winnen en alles te verliezen’, beweert Coppens. ‘De enige uitweg is de dood van Ortega’, klinkt Diego somber. ‘Hij zal nooit veranderen.’ Coppens hoopt dat Ortega en zijn aanhang ooit terecht moeten staan voor het ondemocratische bewind. ‘We zullen dan eerst een proces van overgangsrecht nodig hebben.’

Daarmee verwijst ze naar andere situaties waarbij staten of samenlevingen na een lange periode van conflict of onderdrukking een nieuw hoofdstuk trachten in te zetten door ervoor te zorgen dat misdaden tijdens die periode bestraft worden.

Nu Ortega ook zo goed als alle ngo’s, media en oppositieleden het land uitdreef, is het maar de vraag wie het nog opneemt voor Nicaraguanen.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws
‘Het is zeer belangrijk om te zien dat de politieke gevangenen die het land zijn uitgezet, verklaarden te blijven strijden voor de vrijheid van Nicaragua. Want die vrijheid is nog ver weg’, denkt Coppens over het protest vanuit ballingschap.

Coppens rekent op de rest van de wereld om aandacht te blijven vestigen op haar moederland. ‘De internationale gemeenschap moet de druk aanhouden op organisaties die de dictatuur zuurstof geven. Zo deelt de Banco Centroamericano de Integración (een multilateriale ontwikkelingsbank in Centraal-Amerika, red.) nog steeds leningen uit aan Nicaragua.’

De stem van Coppens klinkt niet meer zo luid en onverschrokken als vijf jaar geleden. Maar vanuit haar geheime woonplaats laat ze weten nog niet klaar te zijn met het regime.

‘Ik zal niet getekend blijven als slachtoffer van deze dictatuur. Ik laat me niet beknotten zoals ze dat probeerden in 2018. Ik blijf me informeren. Ik blijf studeren. Op een gegeven moment wil ik mijn land mee heropbouwen en onze eisen uit 2018 uitvoeren.’

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.