Honduras heeft nog steeds geen president, wel dodelijke repressie van opstand

‘Het volk wil verandering. We zijn de corruptie beu en hebben honger. Nasralla zal niet de beste president zijn, maar hij zal tenminste luisteren. Als de huidige president Hernandez niet naar ons wil luisteren laten we onze stem maar horen op de straat.’

In Honduras noemen ze Aurelia Arzu “La Patrona”. Ze is een spirituele gids van haar gemeenschap die aan de Caraïbische kust woont, vandaag ziet ze voor de eerste keer sneeuw. Ze is in Brussel om over de situatie van haar Garifunavolk en de organisatie OFRANEH te vertellen, en over de politieke situatie in Honduras.

Sinds de verkiezingen op zondag 26 november stierven 14 personen, de meeste vermoord door veiligheidsdiensten tijdens de avondklok. Er vielen tientallen gewonden en meer dan 800 personen werden gearresteerd.

Een voorspelde crisis en fraude

Dat de verkiezingen een crisis gingen veroorzaken, voorspelden zowel binnenlandse als buitenlands analisten. Herverkiezing van een president kan namelijk niet volgens de Hondurese grondwet. De president, Juan Orlando Hernández, controleert echter de staatsinstellingen die dit hadden moeten beletten. Dat Hernández de verkiezingen zou winnen, lag voor velen ook al vast. Hernández controleert immers ook de instellingen die fraude mogelijk maken.

Dat Hernández de verkiezingen zou winnen lag voor velen ook al vast. Hernández controleert immers ook de instellingen die fraude mogelijk maken.

Toen de eerste resultaten bekendraakten, bleek echter dat, ondanks alle voorspellingen, oppositiekandidaat Salvador Nasralla van de “Allianza contra la Dictatura” een zo goed als onoverbrugbare voorsprong had.

En dan crashte het computersysteem van het kiestribunaal plots. Toen het systeem heropstartte, haalde de president Juan Orlando Hernandéz van de Partido Nacional bij elke update zijn achterstand in. Nadat hij donderdagnacht Nasralla voorbijstak, ontplofte Honduras.

Op straat tegen corruptie en voor democratie

In kleine dorpjes en grote steden kwamen de daaropvolgende dagen tienduizenden mensen op straat. Overal in het land richtten manifestanten barricades op.

Als reactie op de wegversperringen, manifestaties en plunderingen besloot de regering op vrijdag 1 december een avondklok in te stellen. Hoewel militairen en politie ook overdag al op manifestanten schoten en betogingen uiteen dreven met traangas, was de repressie bij het invallen van de avondklok nog groter.

Sociale media werden overspoeld met verhalen en beelden van doden, gewonden, willekeurige arrestaties, folteringen en verdwijningen. Amnesty International en vele andere organisaties trokken aan de alarmbel, zelfs de paus uitte zijn bezorgdheid.

Twintig jaar cel?

Een paar dagen voor ik Aurelia ontmoet, spreek ik af met een andere Hondurese die in Brussel vertoeft. Dina Meza stelt zichzelf voor als journaliste en activiste. Tussen enkele vergaderingen door maakt ze wat tijd vrij, ze ploft vermoeid neer op het bed in haar hotelkamer. De voorzitster van PEN Honduras is ongerust.

‘Enkele maanden geleden keurde men wetten goed waardoor manifestanten tot meer dan twintig jaar cel veroordeeld kunnen worden. Nu zijn, onder die nieuwe wetten, tijdens de avondklok al honderden jongeren opgepakt. Van velen weten we niet naar welke gevangenis ze gebracht werden.’

De angst zit er goed in. Zeker mensenrechtenactivisten weten dat dit het ideale moment waarop hen het zwijgen kan worden opgelegd. Rechtenstudent Arnold is zo een activist. Hij was een goede vriend van de vermoorde Berta Caceres en schopt al jarenlang hard tegen de schenen van de gevestigde Hondurese machten.

Wanneer hij plots belt, is het in België bijna bedtijd, en in Honduras bijna tijd voor de avondklok. Arnold vertelt over de repressie en hoe hij elke nacht ergens anders slaapt. Zijn huis wordt in de gaten gehouden. Te gevaarlijk om daar te blijven slapen. Dan moet Arnold ophangen want hij moet nog wat doen voor de avondklok ingaat.

Sociale bewegingen onder vuur

Journalisten en mensenrechtenactivisten die de schendingen willen onderzoeken, worden verhinderd hun werk te doen. Onbekenden vernietigden de antenne van het enige kritische radiostation, gerenommeerde journalisten wordt de toegang tot het grondgebied ontzegd, militairen voeren raids uit op huizen van een belangrijke sociale beweging en intimideren de leden van COPINH, de organisatie van de vermoorde Berta Cacerers. De lijst is eindeloos.

Onbekenden vernietigden de antenne van het enigste kritische radiostation

De chaos in het land is ook de perfecte dekmantel om andere rekeningen te effenen. Zoals in Bajo Aguan, een regio waar landconflicten tussen boeren en grootgrondbezitters al meer dan honderd slachtoffers maakten. Hier werd een gemeenschap gewelddadig ontruimd en een jongen van dertien vermoord door doodseskaders.

Verzet met potten en pannen

Volgens Dina zijn de grootschalige chaos, geweld en repressie niet toevallig. ‘Hernández had gehoopt dat de repressie de mensen bang zou maken en wilde het protest zo breken. Maar in tegenstelling tot de staatsgreep weten de mensen nu wat te verwachten. Ze zijn minder bang, ze weten hoe ze zich moeten organiseren tegen repressie. Ze kennen de trucs van het creëren van angst, chaos en desinformatie om zo het verzet te breken. Door die staatsgreep en de acht jaren die erop volgden, zijn mensen ook bereid te protesteren.’

De avondklok dwong Hondurezen hun ongenoegen op een andere manier te uiten. Ze sloegen urenlang met potten en pannen en alles wat lawaai maakte. In talloze dorpen en steden werd de dreigende stilte van de avondklok plots overstemd door een oorverdovend orkest van vuurwerk, metaal en stereo’s De vrouwen grapten, nog nooit hielden in Honduras zoveel mannen een kookpot vast.

De politie protesteert mee

Nog zo een historisch moment vond plaats op dinsdag 5 december toen agenten uit verschillende eenheden een staking afkondigden. ‘We zullen niet meer op onze eigen bevolking schieten’, verklaarden de agenten. En 'dat ze ook wel eens beter betaald willen worden'.

‘We zullen niet meer op onze eigen bevolking schieten’

Deze muiterij van de politie verbaast niet. Hernandez’ beleid versterkte consequent de rol van de militairen en verzwakte de politie. Hun ongehoorzaamheid werkte. Hernandez beloofde de agenten een beter salaris en werkomstandigheden. Ondertussen is de politie al terug de straat op, en neemt de repressie opnieuw toe.

Buitenlande erkenning is doorslaggevend

Door de staatsgreep in 2009 en de betwiste verkiezingen in 2013, weten Hondurezen echter dat muitende politie, potten en pannen of tientallen doden niet de doorslag zullen geven in deze crisis. Erkenning door de internationale waarnemingscommissies, en de VS, zal bepalen wie uitgeroepen wordt tot winnaar.

Maar ook hier lijkt Hernandez tegenwind te krijgen. Terwijl de EU vooral oproept tot kalmte, haalde de OAS (Organisatie van Amerikaanse Staten) bijzonder scherp uit naar Hernandez. Ze zullen alleen de uitslag erkennen als ze fraude kunnen uitsluiten. Desnoods worden nieuwe verkiezingen uitgeroepen. Beide commissies veroordeelden het staatsgeweld en het intrekken van de grondrechten. Ze herhaalden dat ze het land niet zullen verlaten tot een geloofwaardige winnaar bekend is.

Zijn hertellingen een afleidingsmaneuver?

Door de internationale druk deed het kiestribunaal enkele toegevingen en begon ze aan de hertelling van de stembussen die na de mysterieuze computercrash ingebracht werden. Tegenstanders van Hernandez zien dit als een afleidingsmaneuver. Over de vele andere bewijzen van fraude wordt niet meer gesproken.

Dat het kiestribunaal een oplossing uit deze crisis biedt, lijkt onwaarschijnlijk. Het vertrouwen van de Hondurezen in het tribunaal en haar resultaten zijn helemaal zoek. Hondurezen weten dat dit de tijd is van akkoordjes en onderhandelingen achter gesloten deuren.

En achter die gesloten deuren zit de VS mee aan tafel.

Trump administratie feliciteert Hernandez

Dina twijfelt niet. Hernandez zal aan de macht zal blijven. ‘Hij heeft alle steun van de VS. Zij hebben de echte macht hier in Honduras.’

Als je de geschiedenis van Honduras bekijkt, snap je waarom veel Hondurezen hier rotsvast van overtuigd zijn. Niet voor niets ontstond het gezegde “bananenrepubliek” als referentie tot Honduras. Al twee eeuwen hebben de VS hier een enorme politieke en economische macht.

Niet voor niets ontstond het gezegde “bananenrepubliek” als referentie tot Honduras.

In 2009 steunde de VS de staatsgreep tegen Mel Zelaya. Sindsdien steunden ze Hernandez’ militariseringsbeleid met miljoenen dollars. Veel van de militairen die verantwoordelijk zijn voor het geweld van de laatste weken, werden getraind door de VS.

Twee dagen na de verkiezingen - en met het land in volle crisis - gaf de VS een duidelijke boodschap over haar voorkeur. De Trumpadministratie keurde de toezegging van 17 miljoen dollar goed en feliciteert Hernandez in zijn strijd tegen corruptie en voor de mensenrechten. Amerikaanse parlementsleden kunnen de steun nog tegenhouden.

Tijd winnen tot alles normaal wordt

Voorlopig lijkt de strategie van Hernandez bedoeld om tijd te winnen zodat Hondurezen het protesteren beu worden en hun strijd terug die van overleven wordt. In een land waar twee derde van de bevolking in armoede leeft, hoeft hij misschien niet zo lang te wachten.

‘Overleven is nog moeilijker geworden in onze gemeenschappen’

Het aantal mensen aan barricades of op manifestaties nam de laatste week fors af. Ook het nachtelijke gekletter met potten en pannen verstomde. Mensen moeten vroeg op en lang werken om de eindjes aan elkaar te knopen.

‘Overleven is nog moeilijker geworden in onze gemeenschappen’, legt Aurelia uit. Haar volk, de Garifuna, woont in dorpen langs de Caraïbische kust. ‘Om eten te kopen en verkopen, moeten we naar de steden maar de avondklok maakte dit veel moeilijker. Onze voorraden beginnen op te geraken.’

Terugkeren naar de normaliteit lijkt nog een strategie. Al enkele dagen berichten de nationale media niet meer over de crisis. De avondklok geldt nog maar in een paar regio’s en nog maar enkele uren. Karen Spring, een Canadese media-activiste die sinds de staatgreep in Honduras woont, vermoedt dat Hernandez hoopt dat zo de internationale aandacht voor Honduras wegebt.

Hondurezen blijven, Hernandez blijft

Volgens sommige berichten zou de winnaar bekend gemaakt worden op 23 december, wanneer Hondurezen op weg zijn naar hun familie om kerstmis te vieren.

Telkens opnieuw hoor je van Hondurezen dat ze zullen vechten voor hun stem, maar hoe lang en hoe hevig die protesten zullen zijn, valt moeilijk te voorspellen.

Zowel in binnen- en buitenland lijkt Hernandez zoveel legitimiteit verloren te hebben dat aan de macht blijven nog moeilijk lijkt. Hoeveel aanhangers Hernandez in Honduras nog heeft en hoe militant zij zijn, valt ook moeilijk in te schatten. Net zoals de staatgreep zal deze crisis een enorm verdeelde maatschappij achterlaten.

Aurelia is ervan overtuigd dat Hernandez aan de macht blijft. ‘Zeker voor inheemse volkeren en de Garifuna zou vier jaar meer Hernandez desastreus zijn. We zullen nog meer onderdrukt worden en degenen die voor de rechten van ons volk vechten nog meer vervolgd.’

Dina merkt op dat, indien Nasralla uitgeroepen zou worden als winnaar, het regeren hem onmogelijk gemaakt zal worden. Maar eigenlijk twijfelt Dina niet over wie als winnaar uitgeroepen wordt, en ook zij vreest voor de gevolgen. ‘We zullen nog meer politieke gevangenen hebben, vermoorde activisten en repressie. Nog meer corruptie, uitbuiting en armoede.’