Wat zoeken de Emiraten eigenlijk in Jemen?

Even samenvatten. Oorlogsland Jemen kent sinds augustus een nieuw oorlogsfront: de zuidelijke havenstad Aden. Zuidelijke separatisten hebben de controle overgenomen van de stad, die tot voor kort in de handen was van de internationaal erkende president Mansour Hadi. Hadi, ook beschermeling van Saoedi-Arabië dat sinds maart 2015 een oorlogsoperatie in Jemen aanvoert, verliest daarmee zijn administratieve hoofdkwartier. De president, door velen een zwakke speler en marionet van Riad genoemd, vertoefde al langer in Saoedi-Arabië en verliest nu nog meer legitimiteit. Met hem lijdt ook Saoedi-Arabië wel degelijk gezichtsverlies. Tot ieders verrassing hebben de Verenigde Arabische Emiraten, de belangrijkste partner van Saoedi-Arabië in de oorlogscoalitie, hier een sterke hand in. Want zij trekken hun grondtroepen officieel wel terug uit Jemen. Tegelijk proberen ze via steun aan de zuiderse afscheidingstroepen toch voet aan grond te houden. 
Duidt dit op een breuk tussen de Golfstaten? En wat hebben de Emiraten eigenlijk te zoeken in Jemen? We vroegen het aan de Nederlandse Golfstatenexpert Paul Aarts.

1 Waarom zijn de Emiraten geen fan van de Saoedische beschermeling?

Paul Aarts: Saoedi-Arabië heeft altijd het plan gehad om president Hadi op de troon zetten, mocht het ooit tot een aanvaardbaar nieuw Jemen komen. Een doorn in het oog van de Emiraten is dat Hadi en Saoedi-Arabië ook goede banden hebben met de Jemenitische islamitische Islah-partij. Die is gelinkt aan de Moslimbroeders, een verstandshuwelijk dus, want Saoedi-Arabië beschouwt de Moslimbroeders op eigen bodem als een terroristische organisatie.

‘Was dit het perfecte moment om zich verder terug te trekken uit Jemen en uit de coalitie met Saoedi-Arabië – die toch al niet meer zo soepel was?’

Maar gelegenheidscoalitie of niet, ze schopt wel enorm tegen het zere been van de Emiraten. Vooral Abu Dhabi, en met name kroonprins Mohammed bin Zayed (MBZ), de ongekroonde leider van de Emiraten, heeft een diepe antipathie tegenover de Moslimbroederschap. De angst tegenover elke vorm van politieke islam gaat zeer diep en vele decennia terug.

Voor de slag om Aden was er ook sprake dat de Islah-partij betrokken zou zijn geweest bij een aanslag op een militaire parade. Of dat ook zo was, is heel flou en onbewezen. Was dit voor de Emiraten de druppel die de emmer deed overlopen? Of was dit het perfecte moment om zich verder terug te trekken uit Jemen en uit de coalitie met Saoedi-Arabië – die toch al niet meer zo soepel was?

Bovendien gaat het de Emiraten — en met name Dubai — economisch niet langer voor de wind vanwege een aanhoudende lage olieprijs. Tegelijk bereiken ze stilaan een limiet in hun buitenlands militair potentieel. Ze zijn, buiten Jemen – waar ze ook best wat mensen hebben verloren – op andere plekken militair actief. Ze zitten bijvoorbeeld nog altijd in Afghanistan, in Libië en op diverse plekken in de Hoorn van Afrika.

2 Wat valt er in Jemen te rapen voor de Emiraten?

Paul Aarts: De Emiraten kiezen in de eerste plaats overduidelijk geostrategische plekken waar ze invloed willen blijven uitoefenen. Daarvoor gebruiken ze lokale groepen, zoals de zuiderse afscheidingsbeweging die ze opgeleid hebben. Ze zijn volgens mij overigens geen vragende partij van een afscheiding. Een collega-academicus noemde de politiek van de Emiraten tegenover die afscheidingsbeweging “agnostisch”: ze houden zich op de vlakte, stimuleren niets maar houden ook niets tegen.

Nogmaals, het is hen in de eerste plaats dus om invloed en controle te doen. In Zuid-Jemen behouden ze de greep op vier grotere strategische plekken: Aden, Mukalla, Mokha en het uiterst gunstig gelegen eiland Sokotra. Daarnaast is ook de olie-export-terminal Ash-Shir ten oosten van Mukalla van groot strategisch belang. Als je op een kaart kijkt, zie je hoe ze via die geostrategische plaatsen de hele zuidkust controleren.

Tegelijk opereren de Emiraten ook uiterst strategisch aan de overkant van Aden, in Afrikaanse kuststeden. Ze hebben daar voet aan grond in een keten van havens, in de eerste plaats via het bedrijf DP World (het staatsbedrijf Dubai Ports World is een van de grootste containerbedrijven in de wereld, en is ook actief in de haven van Antwerpen, td). Ze hebben miljarden geïnvesteerd in infrastructuur, telecommunicatie, havenfaciliteiten, humanitaire projecten. Op die manier kopen ze zich in en houden ze voet aan grond.

In drie havens hebben ze ook militaire bases gevestigd: Asab in Eritrea, Berbera in Somaliland en Bosaso in Somalië. Kijk opnieuw naar de kaart en je ziet meteen waar het de Emiraten om te doen is. Ze controleren ­– weliswaar samen met rivalen als China – de Golf van Aden en de Straat van Al Mandab.

De Emiraten g3aven onrechtstreeks, door de separatisten te steunen, Iran morele winst. Hebben ze hun geweer van schouder veranderd?

Paul Aarts: Vermits we moeilijk in het hoofd van MBZ noch in dat van de Iraniërs kunnen kijken, kan ik enkel speculeren. Hoe dan ook, je zou uit de recente ontwikkelingen kunnen afleiden dat Abu Dhabi langzaam maar zeker tot de conclusie is gekomen dat de oorlog in Jemen een niet te winnen oorlog is. En dat geldt zeker zo als je die oorlog moet voeren aan de zijde van het Saoedische leger dat bij wijze van spreken nog geen deuk in een pakje boter kan slaan. De bevelhebbers van de grondtroepen van de Emiraten in Jemen hebben de voorbije jaren steen en been geklaagd over het zeer onprofessionele optreden van de Saoedi’s.

‘Vooral Dubai is een glazen huis en dus bijzonder kwetsbaar voor Iraanse militaire acties. Een gewapend conflict met Iran is te vermijden’

De andere factor is exact de houding ten aanzien van Iran. Van de zeven emiraten heeft Dubai, waar veel Iraniërs wonen, nauwe economische relaties met Iran. Zowel Dubai als de kleinere emiraten willen een conflict met Iran vermijden, er leefde al langer argwaan tegenover de anti-Iraanse houding van Abu Dhabi en kroonprins MBZ. Heeft die kritische houding MBZ, die toch al twijfelde over de oorlog, aan het denken gezet?

Je ziet in elk geval een wig in de houding tegenover Iran tussen Saoedi-Arabië en de Emiraten, ook Abu Dhabi. Zo hebben de Emiraten, anders dan Saoedi-Arabië en Trump, nooit gepleit voor een regimewissel in Teheran. Ook tijdens de internationale tankeraffaire in de Straat van Hormuz (Iran nam daar in juli een Britse tanker in beslag, td) hebben de Emiraten Iran nooit beschuldigd. Ze houden zich duidelijk op de vlakte, nemen ook daar een agnostische houding aan om de brug met Iran niet te verbreken.

Vooral Dubai is als het ware één glazen huis, en dus bijzonder kwetsbaar voor eventuele Iraanse militaire acties, mocht het tot een gewapend treffen komen. Bijgevolg willen ze koste wat het kost een gewapend conflict met Iran proberen te vermijden.

4 Betekent dit gezichtsverlies voor Saoedi-Arabië dat intussen miljarden stopte in een uitzichtloze oorlog?

Paul Aarts: Ik denk dat de Saoedi’s wel geschrokken zijn, dat ze zich in de kou gezet voelen door hun belangrijkste partner. Maar het gaat om een meningsverschil, ik geloof niet in een breuk tussen de Emiraten en Saoedi-Arabië.

De Saoedische kroonprins Mohamed Bin Salman heeft zo hoog ingezet in Jemen dat het moeilijk wordt om een stap terug te zetten. Zoals de zaken militair, economisch en strategisch nu echter voorliggen, zal hij op termijn niet anders kunnen. Tegelijk moet je ook naar de tegenpartij, de Houthi’s, kijken. Die mogen nu dan wel een enorm gebied controleren, het lijkt me onwaarschijnlijk dat ze dit gebied zullen kunnen behouden. Ook zij zullen een stap terug moeten zetten. Alles hangt af van de onderhandelingen. Komt er een mogelijk federaal model, waarbij Jemen in autonome regio’s zal worden opgesplitst?

Wat gezichtsverlies in eigen land betreft, ik zie tot dusver geen noemenswaardige ontevredenheid bij de Saoedische bevolking over de oorlogsoperatie in Jemen. De gemiddelde Saoedi is volgens mij niet eens op de hoogte van het humanitaire drama dat zich naast hun deur afspeelt. Langs de andere kant, Riad heeft op eigen bodem flinke bezuinigingen doorgevoerd. Er werd BTW ingevoerd en de basisprijzen zijn enorm gestegen: elektriciteit, water, benzine, frisdrank… Veel Saoedi’s hebben dus de buikriem moeten aantrekken. Je zou verwachten dat burgers zich afvragen waar al dat binnenstromend oliegeld naartoe gaat en zich afvragen of zo’n miljardenoorlog wel veroorloofd is.

Maar het verzet blijft vooralsnog dus uit. MBS krijgt nog altijd heel veel krediet van de bevolking. Dat is, naast zijn politiek om sociaal en cultureel de teugels te vieren, vooral te danken aan de fase van “hypernationalisme” waarin het land zich bevindt. De geestelijke elite verliest terrein nu MBS, samen met zijn vader, sterk de kaart trekt van “Saudi Arabia first!”. Ik denk dat dit aanslaat bij veel Saoedi’s.