Mongolië verliest controle over zijn rijkdom

Wie profiteert van de grootste koper- en goudmijn in Mongolië?

Bernd Gross / Wikimedia (CC0)

Oyu Tolgoi, de grootste koper — en goudmijn in Mongolië

Mijnbouwgigant Rio Tinto zou volgens de Mongoolse overheid belastingen hebben ontweken. Onderzoek wijst uit dat het IMF, de Wereldbank en de Amerikaanse ambassade ervoor zorgden dat Rio Tinto onder gunstige omstandigheden kon exploiteren.

Mongolië was voor de ontdekkingsreiziger Marco Polo een bijzondere bestemming dankzij de vele grondstoffen die het land te bieden heeft. De Venetiaan beschreef in de middeleeuwen de pracht en praal van dit land. Vandaag heeft Mongolië een van de drie grootste koper– en goudreservoirs ter wereld. Mijnbouw is al decennia een van de belangrijkste sectoren die de economie in het land doen draaien.

Het grootste mijnbouwproject, de goud– en kopermijn Oyu Tolgoi, moet de welvaart in het land doen toenemen. Volgens het Internationaal Monetair Fonds (IMF) heeft Oyu Tolgoi een sleutelrol in de Mongoolse economie en zal de mijn een derde van het bruto binnenlands product (bbp) vertegenwoordigen tegen 2021.

Maar dat ambitieuze plan heeft doorheen de jaren een negatieve wending genomen. De vele grondstoffen en mineralen die er volgens het IMF voor zouden moeten zorgen dat Mongolië economisch groeit, brengen anno 2020 weinig op. Integendeel, de Mongoolse staat heeft een schuld bij de multinational Rio Tinto die de grootste goud – en kopermijn, Oyu Tolgoi, in handen heeft.

De Mongoolse overheid investeert namelijk vier miljard van in totaal twaalf miljard dollar die in het mijnbouwproject Oyu Tolgoi wordt geïnvesteerd en ontvangt daarvoor een aandeel van 34 procent. (De andere acht miljard komen van mijnbouwgigant Rio Tinto en haar partner Turquoise Hill Resources.)

Uit gelekte documenten blijkt dat zowel Rio Tinto als de Amerikaanse ambassade op de hoogte waren dat Mongolië jarenlang niets zou verdienen aan Oyu Tolgoi.

Alleen kan de Mongoolse staat dit bedrag niet betalen en leent het dat geld bij Rio Tinto, aan een LIBOR-standaardrente + 6,5 procent. Het bedrag zou over een periode van ongeveer dertig jaar worden terugbetaald door middel van dividenden uit de mijn.

Het gevolg is dat de kosten van deze lening ervoor zullen zorgen dat Mongolië zelf nauwelijks winst uit de mijn zal ontvangen. Consultancy Open Oil schat dat Mongolië slechts op 200 miljoen dollar kan hopen, een marginaal bedrag in vergelijking met de investering van vier miljard dollar.

Om het mijnproject op te starten, ondertekent de Mongoolse overheid al in 2009 de investeringsovereenkomst waar het 250 miljoen dollar zal lenen van het bedrijf. ‘De Mongoolse overheid wilde op dat moment aan de bevolking laten zien dat het goed uit de onderhandelingen is gekomen’, zegt Vincent Kiezebrink, onderzoeker van het SOMO-rapport ‘Undermining Mongolia’.

Uit gelekte documenten blijkt nu dat zowel Rio Tinto als de Amerikaanse ambassade op de hoogte waren dat het mijnproject Oyu Tolgoi jarenlang geen dividenden zou uitkeren aan Mongolië. ‘Uit de gelekte documenten begrepen we dat de machtige actoren, namelijk Canada, Engeland, de VS, de Wereldbank en het IMF, Mongolië hebben gepusht om meer te focussen op de mijn. Achter de schermen werd er dan gelobbyd om de deal positiever te laten uitkomen voor Rio Tinto’, legt Kiezebrink uit.

Belastingontwijking

Eerder deze maand lag de Australisch-Britse mijnbouwgigant Rio Tinto onder vuur tijdens de jaarlijkse aandeelhoudersvergadering. Het bedrijf zou belastingen hebben ontweken volgens de Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO) die hierover een onderzoek van bijna vijftig pagina’s afleverde.

‘De Oyu Tolgoi-overeenkomst zou vooral Westerse bedrijfsbelangen bevoorrechten.’

Volgens Jenny Lander, een Britse professor die gespecialiseerd is in de mijnbouw van Mongolië, is het moeilijk te bewijzen dat Rio Tinto zich schuldig maakt aan illegale activiteiten. ‘De investeringsovereenkomsten zijn vaak heel complex samengesteld en voor verschillende interpretaties vatbaar’, zegt Lander.

Mongolië heeft in 2003 een investeringsovereenkomst getekend over het koper – en goudmijnproject Oyu Tolgoi. Die overeenkomst zou vooral Westerse bedrijfsbelangen bevoorrechten. ‘Door het complexe dossier had Mongolië toen amper zicht op eigen belangen, het land heeft immers nooit eerder een investeringsovereenkomst getekend’, zegt Lander.

Toen de Mongoolse overheid een belastingclaim van 155 miljoen dollar indiende, betaalde Rio Tinto twee jaar geleden amper 4,8 miljoen dollar om de onbetaalde belastingen te vereffenen. Mongolië ging daarmee niet akkoord, waarna Rio Tinto zich “genoodzaakt” voelde om een klacht in te dienen bij de internationale arbitragecommissie van de Verenigde Naties. ‘Een procedure via de arbitragecommissie spreekt vooral in het voordeel van Rio Tinto. Het bespreekt enkel de technische aspecten en gaat niet verder in op de algemene principes, wat net heel belangrijk is voor Mongolië’, vertelt Lander.

Bij een klachtenprocedure via een arbitragecommissie komen beide partijen overeen dat geschillen niet voorgelegd moeten worden aan een rechter, maar dat een scheidsrechtelijk orgaan een bindende uitspraak kan doen. ‘Rio Tinto is samen met de regering en de belastingdienst van Mongolië tot de conclusie gekomen dat arbitrage de beste manier is om dit geschil op te lossen’ meldt Arnaud Soirat, algemeen directeur koper en diamant bij Rio Tinto, in een persbericht.

Valse beloftes

De Mongoolse regering heeft ruim vier miljard dollar geïnvesteerd in de goud – en kopermijn. Op lange termijn zou Mongolië van de goud – en koperschatkist moet kunnen genieten, maar het tegendeel is waar. Vandaag heeft Mongolië schulden bij de mijnbouwgroep Rio Tinto.

Tot dusver zijn het altijd de buitenlandse multinationals geweest die onder gunstige omstandigheden konden exploiteren in Mongolië. Mongoolse burgers zijn doorheen de jaren armer geworden in een land met een enorme rijkdom aan mineralen en grondstoffen. Uit cijfers van de VN blijkt dat de gemiddelde armoede in Mongolië is gestegen van 21 procent in 2014 tot bijna 30 procent in 2018.

‘Samen met de Wereldbank en het IMF heeft Rio Tinto Mongolië ondermijnd’

Mongolië vraagt nu meer soevereniteit over haar mineralen en grondstoffen. ‘Tot op heden profiteren Mongoolse burgers niet van de investeringsovereenkomst. Het is goed om buitenlandse investeringen aan te trekken, maar dat betekent niet dat buitenlandse investeringen alleen ten goede moeten komen aan buitenlandse bedrijven’, zegt Battumur Baagaa, parlementslid in Mongolië.

De vraag is dan of de Mongoolse economie krachtig genoeg is zonder buitenlandse inbreng. ‘Acht jaar geleden heeft Mongolië geprobeerd om meer soevereniteit te krijgen over haar rijkdom, maar dat was geen succes’, vertelt Jenny Lander. ‘De Mongoolse economie is vooral afhankelijk van buitenlandse inkomsten’, klinkt het.

Europese instellingen

Uit het SOMO-onderzoek zou blijken dat het Internationaal Monetair Fonds en de Wereldbank er samen met de VS-ambassade voor zorgden dat Rio Tinto onder zeer gunstige omstandigheden kon exploiteren.

De Wereldbank en het Internationaal Monetair Fonds hebben de uitbreiding van grootschalige mijnbouw en Mongoolse investeringen voortdurend bevorderd. Dit heeft zich doorheen de jaren vertaald in een beleid dat de mijnbouwsector dereguleert, liberaliseert en privatiseert, waardoor publieke controle en staatsinmenging verdwijnen.

Mongolië heeft nooit een eerlijke kans gehad om te onderhandelen over een deal die de mensen in Mongolië het best zou dienen.

Mongolië is hierdoor een markteconomie geworden die sterk afhankelijk is van minerale rijkdom. Deze economie is volgens het SOMO-onderzoek uiterst kwetsbaar voor de schommelingen van de grondstoffenprijzen.

Rio Tinto heeft deze kwetsbaarheid benut in zijn voordeel. ‘Rio Tinto heeft heel wat internationale steun. Samen met de Wereldbank en het IMF hebben ze Mongolië ondermijnd’, vertelt Lander.

Druk van de Verenigde Staten

Terwijl de Wereldbank Mongolië naar een markteconomie duwt, zet de Verenigde Staten – de grootste aandeelhouder van de Wereldbank – Mongolië onder druk. Het land moest op vraag van de VS andere mijnbouwbedrijven tegenhouden die op zoek waren naar toegang tot de reservoirs in Oyu Tolgoi.

Mongolië heeft nooit een eerlijke kans gehad om te onderhandelen over een deal die de mensen in Mongolië het best zou dienen. ‘Mongolië heeft amper bewegingsvrijheid gehad bij de deals en is nauwelijks in staat geweest om het belang van het eigen volk te verdedigen’, zegt Vincent Kiezebink.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws
Uit het onderzoek blijkt ook dat de Verenigde Staten steeds de nadruk hebben gelegd op een veilig investeringsklimaat in plaats van een gezonde omgeving voor mens en planeet in Mongolië.

In een verklaring meldt Rio Tinto dat SOMO hen vals beschuldigt in het onderzoeksrapport. Volgens de mijnbouwgigant is de financiering van de goud – en kopermijn Oyu Tolgoi tot stand gekomen met de instemming van de Mongoolse regering. Die belastingafdracht zou volgens Rio Tinto in lijn staan met de regels in Australië, Canada, Chili en de VS.

Nederlandse brievenbusfirma

De Mongoolse regering zegde in 2013 het belastingverdrag met Nederland op omdat mijnbouwgigant Rio Tinto een Nederlandse brievenbusfirma gebruikte om minder belastingen te moeten betalen in Mongolië.

Deze verdragen maakten het voor Rio Tinto mogelijk om minder belastingen te betalen op de winsten uit de koper – en goudmijn Oyu Tolgoi. Volgens het SOMO-onderzoek is Mongolië op die manier 230 miljoen dollar aan belastingopbrengsten misgelopen.

De ontginning van het gebied door multinational Rio Tinto zorgde in 2013 ook voor inbreuken op de mensenrechten in de regio. De klachten kwamen er nadat het bedrijf de watertoevoer van de Mongolische bevolking in het gebied rondom de mijnen had omgeleid naar de werksites.

De lokale herders waren allesbehalve blij met de komst van het mijnbouwproject. ‘Bij de lokale gemeenschap heerst een gebrek aan vertrouwen dat opnieuw moet gewonnen worden’, zegt Lander. ‘Er bestaat veel pijn en wanhoop bij de lokale herders, maar ze zien de toekomst positief in, want in het verleden hadden ze het harder te verduren. Vandaag hebben ze meer inspraak op de watertoevoer’.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.