Valt het doek over Zuid-Afrika's “kleptocratie”?

Vorige week stuurde de president van Zuid-Afrika, Jacob Zuma, de niet onverdienstelijke en overigens eerste zwarte minister van Financiën, Nhlanhla Nene, de laan uit. Volgens insiders lag die laatste in de clinch met één van Zuma’s protégés, Dudu Myeni, die aan de top van de Zuid-Afrikaanse luchtvaartmaatschappij een en ander mismeesterd zou hebben.

Onder meer Nene’s aanvaring met Myeni zou hem zijn portefeuille gekost hebben, aldus insiders, die zelfs suggereren dat Zuma een affaire heeft (gehad) met Myeni. Exit Nene. Enters David van Rooyen, een veel onervarener en kneedbaarder vervanger. De Zuid-Afrikaanse economie, die voordien al slecht ter been was, verliest nu alle vertrouwen van kapitaalkrachtige investeerders.

#ZumaMustStillFall

Dat een president zijn privé-zaakjes afrekent op kap van de gemiddelde Zuid-Afrikaan –het ontslag van Nene veroorzaakte onder meer een miljoenenverlies bij pensioenfondsen waarmee ambtenaren uitbetaald worden– was ditmaal een brug te ver. Onder luid protest in eigen rangen en daarbuiten, moest Zuma terugkrabbelen.

Na een paar dagen moest van Rooyen alweer plaats ruimen, om het vertrouwen van ‘de markten’ – helaas nog steeds overwegend “blank” kapitaal – te herstellen. Enters Pravin Gordhan, oud-minister van Financiën. De Zuid-Afrikaanse economie herwint enigszins het vertrouwen van investeerders.

Zuid-Afrikanen waren beroesd en bewerkt met Mandelamagic en het struggle-krediet van het ANC

Vlak na Nene’s ontslag gonsde twitter van #ZumaMustFall en ondanks de beslissing om oude rot in het vak, Pravin Gordhan, terug te roepen, ging het protest niet liggen. Vandaag is #ZumaMustStillFall een trending hashtag op twitter en zijn er onder die noemer tal van protestmarsen aangekondigd.

Politique politicienne?

Zuma’s laatste uitschuiver volgt op een aantal corruptieschandalen, een aids- en verkrachtingssaga nog voor hij president werd en het grote ongenoegen over het belastinggeld dat hij aan zijn privé-landgoed in Nkandla spendeerde. Voor die laatste uitgaven moet hij zich wellicht volgend jaar verantwoorden, in de rechtbank.

Ook al riskeert Zuma in de regel niets tot aan de ANC-voorzittersverkiezing van 2017, toch is dit incident van groot belang. Oppositiepartijen, met op kop de Democratische Alliantie die van de twitterkreet al een vote of no confidence maakte, alsook de Economic Freedom Fighters van luis-in-de-pels en ex-ANC Jongerenliga-voorzitter Julius Malema, wrijven zich natuurlijk in de handen.

Misschien ijveren sommige van zijn eigen partijgenoten, zoals gedoodverfde opvolger Cyril Ramaphosa, voor Zuma’s vervroegde val. Tshepo Motsepe -niet Ramaphosa’s levenspartner, maar de gelijknamige leider van een middenveldorganisatie die ijvert voor gelijke onderwijskansen - somde alvast vijf redenen op om Zuma de laan uit te sturen en voorspelt in 2016 nieuwe studentenprotesten, een belastingrevolutie van de middenklasse en een groeiend ongenoegen over wat Motsepe de “kleptocratie” van het ANC noemt.

The picture of Jacob Zuma

Ditmaal gaat het wellicht om meer dan wapengekletter in de achterkamers van la politique politicienne. Het lijkt alsof Zuid-Afrika zijn president -en zichzelf- iets aandachtiger in de spiegel durft te kijken. Herinnert u zich die roman van Oscar Wilde, The Picture of Dorian Gray ? Daarin verkoopt Dorian zijn ziel om mooi en jong te blijven, terwijl hij zich te buiten gaat aan liederlijkheid. Hoe meer hij afglijdt in debaucherie, hoe meer zijn geschilderd portret, weggestopt uit het zicht, tekenen begint te vertonen van corruptie, als was het een spiegel van Dorians ziel.

2016 wordt een warm jaar voor Zuid-Afrika, dat nu al kreunt onder de hitte van het klimaat

Zuid-Afrikanen, jarenlang beroesd en bewerkt met Mandelamagic en het struggle-krediet van het ANC, hebben keer op keer massaal gestemd voor een meerderheidspartij, die almaar meer werd aangevreten door corruptie, vriendjespolitiek bij openbare aanbestedingen – tenderpreneurship– en wanbestuur. Het lijkt alsof de regenboogsluier stilaan is afgegleden en daaronder is geen rosy picture te zien, maar een weinig stichtend plaatje van Jacob Zuma.

De aanslag op de rechtsstaat en de scheiding der machten die Mbeki aanvatte onder zijn tweede termijn, en die Zuma om zijn eigen vel, skin & kin te redden, verderzette, is misschien niet de grootste zorg van de doorsnee Zuid-Afrikaan. De groeiende werkloosheid en gebrekkige dienstverlening zijn dat wel. Vragen Zuid-Afrikaanse kiezers, van alle kleuren en gezindten, zich misschien af in hoeverre zij daaraan schuld hebben? Zoals socioloog Xolela Mangcu in City Press, wanneer die over Zuma en diens voorganger Thabo Mbeki schrijft: ‘Artikel na artikel heb ik de vraag gesteld of deze twee mannen nu daadwerkelijk het beste vertegenwoordigen dat onze zwarte gemeenschap aan talent te bieden heeft. Slechts één van beide staat nog overeind en mijn vraag wordt daardoor nog prangender: Zijn wij echt niet beter dan Zuma?’

Mandelamagic is stilaan uitgewerkt, gelukkig maar

Volgens Achille Mbembe, één van (Zuid-)Afrika’s grootste intellectuelen, is er met dit jongste incident een einde gekomen aan wat hij de narcose van het nieuwe Zuid-Afrika noemt. ‘Eindelijk lijken de Zuid Afrikanen wakker te worden uit hun decennialange post-Apartheid narco-therapie’, schreef hij op zijn Facebook-wall. ‘Na de standbeelden en de inschrijvingsgelden, willen velen nu komaf maken met de rotte kop van de vis’. Wellicht krijgt Zuma vroeg of laat de rekening gepresenteerd van de socio-economische crisis waarin Zuid-Afrika verzeild is. 2016 wordt alvast een warm jaar voor Zuid-Afrika, dat nu al kreunt onder de hitte van het klimaat.