13.000 Bantoes ontdekken nieuw leven in VS

‘Rain in a Dry Land’ geeft een gezicht aan de Bantoevluchtelingen, de grootste slachtoffers van de burgeroorlog die in 1991 uitbrak in Somalië. In hun eigen land hadden deze afstammelingen van slaven uit Tanzania en Mozambique de status van paria’s, zonder recht op opleiding of grondbezit. Nog steeds heeft Somalië geen functionerende nationale overheid. Het land wordt geregeerd door krijgsheren. In juni van dit jaar veroverde een islamitische militie de controle over de hoofdstad Mogadishu.

Bantoevluchtelingen waren niet welkom om terug te keren. Maar ook hun landen van herkomst wilden hen niet. Dus zitten ze klem in Kenia, dat zelf aandringt dat het zo’n grote en de laatste maanden weer erg groeiende vluchtelingenpopulatie niet kan blijven ondersteunen.

Het is in zo’n kamp in Kenia dat Anne Makepeace de twee gezinnen voor het eerst ging opzoeken. Op dat moment hebben de VS een plan uitgewerkt om 13.000 Bantoes te verdelen over een aantal steden waar de levensduurte meevalt en er veel banen zijn. Aden, Madina en Arbei leren over de wereld van wolkenkrabbers, koken op een fornuis, transatlantische vluchten en dollars, leren Engels zonder ooit te hebben leren schrijven in hun eigen taal, en zingen liedjes over de VS. De mannen verbazen zich erover dat “in Amerika alle gedwongen seks verkrachting is”, ook binnen het huwelijk.

Er zijn vertragingen doordat sommige steden bezwaar maken, en de vluchtelingen moeten hun reis opnieuw uitstellen door de nieuwe veiligheidsvoorwaarden na 11 september 2001 en na bezorgdheden over de praktijk van vrouwenbesnijdenis. Intussen verslechtert de situatie in het kamp. Diefstal en verkrachting zijn aan de orde van de dag, en de kindersterfte stijgt.

Dan maakt de documentaire een sprong naar 2004, als de Bantoes dan toch beginnen aankomen in de VS. In Springfield, Massachusetts, gebruiken Aden, zijn vrouw Madina en hun zeven kinderen voor het eerst een vuilnisbak. Ze grappen over hun adem die zichtbaar is in de koude lucht. Arbei en haar vier kinderen vinden we terug in Atlanta, Georgia, waar ze trappen leren lopen - met hun handen aan de leuning alsof ze hoogtevrees hebben.

Vanaf dit moment hebben de Bantoefamilies zes maanden om een baan te vinden en in hun eigen onderhoud te voorzien voor hun overheidstoelage wegvalt. De kinderen worden naar openbare scholen gestuurd. Ze spreken nog amper Engels.

Aden, trots en gedreven, raakt snel gefrustreerd als blijkt dat hij de huur en de rekeningen niet kan betalen. Zoals veel Bantoes heeft hij alleen ervaring met overlevingslandbouw. Hij verliest zijn geduld als hij op een dag de kindveilige schroefdop van een medicijnflesje niet open krijgt.

Zijn vrouw Madina voelt zich vervreemd en depressief. Ze zit de hele dag in de zetel en laat de opvoeding van de kinderen over aan Aden. “Alle nachten herinner ik me die tijd. Hoe kan ik ooit vergeten dat ik mijn moeder heb zien vermoorden?”, zegt ze. De bijstandswet eist dat Madina een baan zoekt zodra haar jongste kind twee wordt, maar zij wilt haar kinderen niet naar een crèche sturen. Ze ruziet met Aden over de vraag of ze moeten stelen om rond te komen. Uiteindelijk wordt ze zwanger van een achtste kind, waardoor de bijstand nog zal voortduren.

In Atlanta heeft Arbei werk gevonden als conciërge. Ze worstelt met haar weerspannige schrobber, maar verliest er haar zonnige humeur niet bij. Haar 13-jarige dochter Sahara gebruikt het Amerikaanse vrijheidsprincipe als excuus voor opstandigheid, en raakt geregeld in moeilijkheden op school. “We moeten ons aanpassen aan de Amerikaanse cultuur - ik heb mijn cultuur hier niet nodig”, zegt ze.

Als de cineaste 18 maanden na de verhuis een laatste keer terugkeert, lijken beide families langzaam een plek te vinden. Aden werkt als meubelmaker en de familie heeft een sociaal appartement gevonden, waardoor hun huur daalt van 750 dollar per maand naar 165. Madina glimlacht weer af en toe. In Atlanta heeft Sahara zich ontpopt tot een betere leerlinge, is haar oudere zus getrouwd en heeft Arbei tot haar vreugde twee van haar doodgewaande dochters teruggevonden in Somalië. Plots blijkt Arbei zelfs al grootmoeder te zijn.

‘Rain in a Dry Land’ schildert een intiem portret van de levens van ‘Amerikaanse Bantoes’. De documentaire draait deze maand in New York en wordt op diverse internationale filmfestivals verwacht, maar voorlopig niet in België of Nederland.