Ahmed Rashid: 'Europa moet zijn voorbeeld beter verkopen'

Ahmed Rashid sprak met MO* over 50 jaar Europese Unie vanuit Lahore. Rashid werd wereldberoemd met zijn boek Taliban. Militante islam, olie en fundamentalisme in Centraal-Azië.
Ahmed Rashid sprak met MO* vanuit Lahore, een stad met een imperiaal verleden. Ooit was Lahore het centrum van de Punjab, voordat die graanschuur gesplitst werd over India en Pakistan. Rashid werd wereldberoemd met zijn boek Taliban. Militante islam, olie en fundamentalisme in Centraal-Azië. Dat boek verscheen begin 2001 en was het resultaat van twintig jaar eenzame journalistieke arbeid in een hoek van de wereld waar steeds minder interesse voor was. Tot 11 september van dat jaar. Zijn volgende boek Jihad. De opkomst van het moslimfundamentalisme in Centraal-Azië ging dieper in op het belang van islamistische bewegingen in onder andere Pakistan en Oezbekistan voor de geopolitiek van de 21ste eeuw. Ahmed Rashid schrijft regelmatig bijdragen voor de Wall Street Journal, BBC, Far Eastern Economic Review en andere toonaangevende media.
Hoe ziet u de bijdrage die de EU levert aan de wereld vandaag?
Ahmed Rashid: Op de eerste plaats heeft de EU in de naoorlogse wereld een prachtig voorbeeld neergezet van een politieke en economische alliantie tussen Europese landen. Het is de inspiratie geweest voor vergelijkbare allianties in Zuidoost-Azië, in Centraal-Azië, in Latijns-Amerika… Hoe langer hoe meer landen lijken te beseffen dat het aangaan en uitdiepen van dit soort regionale allianties heel erg belangrijk is. Voor veel derdewereldlanden is het de enige manier om te overleven of vooruit te gaan, en de EU is wat dat betreft een lichtend voorbeeld geweest.
De EU is wel altijd meer een economische dan een politieke unie geweest.
Ahmed Rashid: Dat is ook voor derdewereldlanden vandaag een goed startpunt. Als ze er al in zouden slagen om handelsallianties te vormen en economische verdragen af te sluiten onder elkaar, zouden ze al een stuk sterker staan dan vandaag. Nu kunnen ze enkel overleven op basis van hulp uit het Noorden. Door meer onderlinge samenwerking zouden ze op eigen kracht kunnen groeien. De EU zou haar ervaring en haar model op een veel assertievere manier moeten aanbieden op de wereldmarkt van ideeën en maatschappelijke modellen. Zonder regionale verbanden beteken je vandaag en zeker morgen immers niets in de wereld.
De EU legt heel sterk de nadruk op goed bestuur en mensenrechten in haar buitenlands beleid. Is dat een terechte klemtoon?
Ahmed Rashid: De voorbije jaren hebben de verschillende Europese landen eigenlijk veel te weinig consequent op deze klemtonen gehamerd. Het is het Europese Parlement dat deze thema’s bovenaan de agenda gezet en gehouden heeft. De regeringen hebben naar mijn smaak veel te veel compromissen gesloten in hun relaties met de ontwikkelingslanden. Dat is voor veel mensen in die landen een tragedie.
Volgens sommigen is dit een vorm van neokoloniaal beleid, waarin Europese normen, waarden en prioriteiten opgelegd worden aan landen die geen andere keuze hebben dan ze te aanvaarden.
Ahmed Rashid: Ik zie goed bestuur en mensenrechten niet als Europese waarden, maar als universele waarden. Ze zijn niet afhankelijk van religie, cultuur of ideologie. Mensen over de hele wereld zijn het er over eens en hechten er belang aan. Het is toch niet toevallig dat zowat alle landen van de wereld het VN Charter en de Universele Verklaring van de Mensenrechten ondertekend hebben. Die handtekening engageert hen ook tot het realiseren van de principes en het is dus niet neokoloniaal om landen te wijzen op hun verplichtingen op dat vlak. Een goed deel van de crisis die de wereld vandaag doormaakt heeft juist te maken met het feit dat regeringen in de islamitische wereld hun afspraak op deze punten niet nakomen.
Veel Europeanen zouden een EU willen die meer aandacht geeft aan sociale eenmaking in plaats van alleen maar een vrije markt tussen landen te organiseren.
Ahmed Rashid: Een sterkere politieke en sociale eenmaking zou een nieuw voorbeeld geven aan de rest van de wereld. Om het politieke eerst te nemen: voor de rest van de wereld zou het veel beter zijn als de EU een meer uitgesproken en coherente buitenlandse politiek zou hebben. Palestijnen, Libanezen, Irakezen: ze willen allemaal een sterkere Europese positie die verschillend zou kunnen zijn van het Amerikaanse beleid, dat nu vaak de enige internationale stem is die weegt.
Kan de EU wegen op het internationale debat zonder een Europees leger?
Ahmed Rashid: Europa heeft tot nu toe gemikt op het gewicht van haar “zachte macht”. Zonder de ruggensteun van  echte “harde macht” -een leger, dus- kan Europa zijn vaak waardevolle standpunten niet echt doordrijven. De wereld heeft momenteel behoefte aan interventies -in het Midden-Oosten, in Afghanistan, in Afrika- en dus moeten de Europese landen méér spenderen aan het opbouwen van een eigen en eengemaakt leger. De Europese inzet zou veel meer gericht zijn op vredeshandhaving en heropbouw, humanitaire taken, en dat is wat de wereld nodig heeft.
In Afghanistan gebeurt die inzet in het kader van de Navo. Is dat de juiste manier?
Ahmed Rashid: De meeste Europese landen zijn heel erg terughoudend geweest om troepen te leveren aan de Navotroepenmacht in Afghanistan. Nochtans heeft dat land behoefte aan meer troepen en aan meer inzet. Maar het probleem is dat de Europese landen niet over evenveel en even goed materiaal beschikken als de VS.
Heel wat mensen in Afghanistan hoorde ik weinig mensen -zelfs militairen- pleiten voor meer soldaten. Men gelooft daar eerder in meer reconstructie en ontwikkeling.
Ahmed Rashid: Natuurlijk. Maar hoe kan je aan ontwikkeling werken in een regio waar voortdurend Talibanoffensieven plaatsvinden? Nogmaals: Europa moet meer investeren in “harde macht”, onder andere omdat mensen op het terrein ervaren dat Europese militairen op een zachtere manier optreden dan de Amerikaanse. Europeanen arriveren niet met een trap-die-deur-maar-in mentaliteit.
Europese militairen blijken veel gevoeliger voor de culturele en maatschappelijke realiteiten in islamitische landen, ze worden ervaren als militairen met een intellectuele belangstelling voor het land en de cultuur waar ze terechtkomen. En daardoor zijn ze veel effectiever dan de laarzen van de Amerikanen die alle deuren wel opentrappen, maar uiteindelijk toch voor gesloten deuren blijven staan.
Zal een Europees leger niet remmend werken op het ontstaan van een multipolaire wereld, waarin India, China, Rusland en Brazilië een grotere rol opeisen?
Ahmed Rashid: Deze opkomende machten zijn op dit moment vooral regionaal gericht en minder bezig met geopolitiek. Bovendien geven ze zeer weinig blijk van bezorgdheid om goed bestuur of mensenrechten in de landen waarmee ze samenwerken. Zowel China als India houden er bijvoorbeeld nauwe relaties met Birma op na, niet echt een regime dat veel steun verdient nochtans. Wrijvingen tussen Europa en China, India en Rusland zouden in toekomst wel eens daarover kunnen gaan.
Want de druk vanuit Europa om mensenrechten te respecteren wordt ondermijnd door de bereidheid van deze opkomende machten om zaken te doen zonder voorwaarden. Daarom heeft de wereld er behoefte aan dat Europa meer centraal op het wereldtoneel verschijnt, als vaandeldrager van universele waarden als mensenrechten, democratie en goed bestuur. Een te nauwe relatie met de opkomende machten zou wellicht leiden tot te veel compromissen op dit vlak.
Moet de EU, om die rol op wereldschaal te spelen, verder uitbreiden in oostelijke richting en er eventueel Oekraïne en Georgië bijnemen?
Ahmed Rashid: Europa kan niet zomaar verder blijven uitbreiden -tenzij die landen bereid zijn om de politieke voorwaarden te aanvaarden en dus de Europese politieke cultuur over te nemen. Dat betekent concreet een veel grotere bezorgdheid voor de rechten en participatie van vrouwen en minderheden.
De Europese Unie mag in geen geval haar standaarden op deze punten laten zakken om er toch maar nieuwe lidstaten bij te nemen, integendeel; lidmaatschap moet afhankelijk gemaakt worden van het bereiken van een voldoende niveau aan Europese sociale en politieke cultuur. De EU moet dus ook vasthouden aan haar voorwaarden dat Turkije de rol van het leger in de politiek moet terugdringen, de Armeense en Koerdische minderheden beter moet behandelen…
Ook al zou dat kunnen betekenen dat Turkije zich afwendt van de Europese Unie en haar principes?
Ahmed Rashid: Binnen Turkije is een heel belangrijk en fel debat aan de gang over de toetreding tot de EU. Er is een grote groep mensen die het land willen moderniseren en klaarmaken voor de EU, er zijn aan de andere kant krachten die dat allemaal als een aantasting van het Turkse nationalisme zien. Uitbreiding zou voor de EU ondergeschikt moeten blijven aan zijn roeping en basiswaarden. Al denk ik wel dat de bereidheid tot uitbreiding aanwezig moet blijven, juist als stimulans voor de buurlanden om hun politieke functioneren op een hoger en kwalitatief beter niveau te tillen.
Er zijn behoorlijk grote spanningen binnen Europa tussen “autochtone” bewoners en met name islamitische “allochtonen”, zoals er ook spanningen zijn tussen Europese landen en islamitische buurlanden. Welke suggestie hebt u om die spanningen aan te pakken?
Ahmed Rashid: Het eerste dat de EU moet doen is het uitwerken van een veel positievere aanpak van zijn islamitische minderheden. Bijna overal zie je dat moslimgemeenschappen arm zijn, slecht behandeld worden, uitgesloten blijven van goede opleiding, geen deel hebben aan veel van de verworvenheden van de Europese landen. De Europese landen moeten dus éérst een hogere standaard zetten voor de behandeling van hun eigen moslimminderheden vooraleer ze met luide stem een beter beleid van regeringen in islamitische landen kunnen gaan eisen.
Hoe komt het dat de Europese regeringen er maar niet in lijken te slagen hun mooie principes van insluiting en gelijkwaardige participatie te realiseren?
Ahmed Rashid: De overheden in de EU hebben toegestaan dat migranten terechtkwamen in getto’s en ze kijken machteloos toe hoe die getto’s ook vandaag nog blijven groeien. De klemtoon op gescheiden gemeenschappen, die in Groot-Brittannië en  Nederland het beleid stuurde, is een mislukking gebleken. De nadruk moet veel meer liggen op integratie.
In Frankrijk werd dan wel benadrukt dat iedereen gelijk is als burger van de republiek, maar de overheid heeft véél te weinig geïnvesteerd in het waarmaken van die mooie woorden voor degenen die sociaal en economisch achtergesteld waren. Als je onderaan de ladder staat en in vreselijke getto’s woont, heb je geen behoefte aan een schitterend overheidsdiscours, maar aan middelen voor bijkomende jobtrainingen, betere schoolbegeleiding, omkadering voor beginnende zelfstandigen… En op dat vlak is de Franse vreselijk tekortgeschoten.
Je kan geen abstractie maken van het feit dat het overgrote deel van de moslimmigranten in Europa terechtgekomen zijn als handenarbeiders. Dat was goed veertig jaar geleden, vandaag is de behoefte daaraan veel kleiner. En overheden hadden dat sneller moeten zien en dus een beleid moeten ontwikkelen om de volgende generaties “migranten” beter voor te bereiden op een gewijzigde arbeidsmarkt.
Hoe belangrijk is de factor islam in dit debat?
Ahmed Rashid: Islam was niet zo belangrijk in de vraag of migranten een thuis konden vinden in Europa, maar is dat de voorbije jaren steeds meer geworden. Het islamitisch extremisme is nog steeds een heel marginale realiteit in Europa, maar het groeit omdat de regeringen er niet in slagen een beleid te formuleren en te realiseren dat mensen echt kansen biedt op participatie.
Op wereldschaal zouden Europese moslims een sleutelrol kunnen spelen door hun geloofsgenoten in hun (vroegere) thuislanden te laten delen in de verdraagzaamheid, ontwikkeling en andere waarden die ze in Europa kunnen opsteken. Europese waarden als exportproduct, Europese moslims als exporteurs. Zo zou het moeten zijn. Het is echter bijna het tegenovergestelde, omdat moslims te weinig voelen in hun dagelijkse bestaan van die reële Europese waarden.
Ze voelen zich gediscrimineerd en achteruitgesteld, en dus zijn ze vatbaarder voor de boodschap van het islamistische extremisme dan hun familie in hun moederland. Want Europese moslimjongeren hébben een halve scholing gehad, ze hebben toegang tot internet en andere media, maar ze hebben te weinig toegang tot universiteiten of goede jobs op de arbeidsmarkt.
Denkt u dat Pervez-met-de-pet in Pakistan even positief naar de EU kijkt als u?
Ahmed Rashid: Een minderheid is boos op de EU omwille van de manier waarop moslims in Europa behandeld worden, maar een meerderheid ziet de EU als een geopolitiek altenatief en tegengewicht voor de eenzijdige overmacht van de Verenigde Staten. Europa staat voor veel Pakistanen toch voor democratie, mensenrechten… Dat geldt trouwens voor de meeste inwoners van Centraal-Azië en het Midden-Oosten. Er is een wijdverbreide en intense woede tegenover de buitenlandse politiek van de Verenigde Staten.
Die woede dreigt overgedragen te worden op Europa indien de EU zich veel te nauw zou verbinden met de VS. Anderzijds zal een EU die toont dat ze meer functioneert op basis van een inclusief buitenlands beleid en zich autonoom opstelt van de VS, ook steeds meer respect krijgen vanuit de islamitische wereld. Voor de islamitische wereld is het enorm belangrijk dat de Europese wereldpolitiek ervaren wordt als verschillen en afzonderlijk van het VS beleid.
Wat is uw verjaardagswens voor de EU?
Ahmed Rashid: Dat Europese regeringen nog veel meer de nadruk leggen op democratie en diversiteit, zowel in hun eigen samenlevingen als in de islamitische landen.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.