België verbiedt als eerste land ter wereld clusterbommen

Omdat er bezorgdheid was over de precieze definitie van submunitie gaan de vier meerderheidspartijen een wetsvoorstel indienen, waarin zal worden gepreciseerd wat niet onder de definitie valt. Zo bijvoorbeeld licht- en rookmunitie en munitie met materieel gericht tegen elektrische of elektronische installaties. Men laat ook de deur open voor de militaire industrie voor de ontwikkeling van nieuwe wapens, die buiten de definitie van submunitie vallen.
Een clusterbom is een bom die in de lucht uiteenvalt in verschillende kleine bommen die een groot gebied kunnen treffen. Bij gebruik wordt per definitie geen onderscheid gemaakt tussen burgers en militaire doelwitten, omdat de submunitie niet kan gestuurd worden naar specifieke doelwitten. Dit is een schending van bestaand internationaal humanitair recht. Een bijkomend probleem is dat niet alle submunitie ontploft bij het raken van de grond.
Daardoor blijft de munitie soms zeer lang liggen tot boeren erop stuiten of kinderen ermee spelen. 90% van de slachtoffers van de submunitie zijn burgers, 25% kinderen. Tijdens de laatste drie internationale conflicten in Kosovo, Afghanistan en Irak werden massaal clusterbommen gedropt. In de eerste Golfoorlog kwamen 20 miljoen stuks submunitie terecht in Koeweit en Irak. In totaal liggen clusterbommen verspreid in 21 landen.

België aan het roer

België wil nu een voortrekkersol spelen en een wereldwijde dynamiek in gang zetten, net zoals dit tien jaar geleden gebeurde. Toen was België het eerste land dat landmijnen verbood. Het Belgische verbod leidde in 1997 uiteindelijk tot het Verdrag van Ottawa voor een Verbod op Landmijnen, waartoe reeds 149 landen toetraden. Een specifiek verdrag tegen clusterbommen is ook nu gewenst.
Mark Hiznay van Human Rights Watch hoopt dat landen erkennen dat de bestaande wetgeving inadequaat is: “Er is geen specifiek instrument dat het gebruik van clustermunitie illegaal maakt. Je moet dus terugvallen op de algemene principes van internationaal humanitair recht en die laten nog enige ruimte voor interpretatie. We zitten in de fase waarin verschillende staten bestuderen wat hun positie is ten aanzien van clusterbommen. We moeten hen dwingen om de leemtes in het bestaande recht te erkennen.”
In 1980 kwam binnen de Verenigde Naties de Convention on Certain Conventional Weapons (CCW) tot stand. Hiznay: “Dit is een goed platform om te werken aan een nieuw verdrag. Het proces kan echter lang aanslepen. Daarom is het op korte termijn belangrijker op nationaal niveau tot actie te komen, zoals nu in België gebeurt. Dan kan een bottom-up proces op gang komen, wat het draagvlak vergroot voor actie op internationaal niveau.”
Dat België tot twee maal toe het leiderschap op zich neemt, heeft volgens Stan Brabant van Handicap International veel te maken met het bewustzijn in België dat het als klein land heel wat in gang kan zetten. Daarnaast wijst hij op een paar andere redenen: “België is een open democratie. Er is een goede balans tussen de macht van de regering en die van het parlement. Bovendien is de civiele maatschappij erg actief in België en is er een goede band tussen de civiele maatschappij en parlementsleden.
Ten slotte is België als het ware een superpower op het vlak van de strijd tegen landmijnen. Met het prestige dat België daarbij heeft verworven, kan het nu veel bereiken.” De politieke wil in België is van cruciaal belang. Het is een krachtig signaal naar andere landen en parlementen toe, die hun initiatieven meestal moeten matigen onder druk van de machtige wapenindustrie.
Volgens Stan Brabant zou het Belgische verbod geloofwaardigheid genieten omdat België een militaire industrie heeft. “In veel landen zet de wapenindustrie grote druk op het parlement, ook in België, maar we hebben er vertrouwen in dat het Belgische parlement onafhankelijk zal beslissen” beweerde hij afgelopen woensdag nog.

Een deuk in het optimisme?

Het optimisme dat er een totaalverbod zou komen, was dus groot. Toch lijkt het parlement nu in laatste instantie te zwichten voor druk van buitenaf. De vier meerderheidspartijen binnen het parlement (Sp.a, PS, VLD, MR) raakten het eens over een nieuw wetsvoorstel. Volgens sommigen zal dit nieuwe voorstel enkel duidelijk omschrijven wat niet onder de strikte definitie van submunitie valt en de deur openlaten voor de ontwikkeling van wapens die niet meer zouden vallen onder de definitie van submunitie. 
Zo kan het verbod op clusterbommen gehandhaafd blijven. Volgens anderen zou het parlement in het nieuwe wetsvoorstel echter ingaan tegen de Kamercommissie van Landsverdediging die op 1 februari instemde met een totaalverbod op submunitie.
De Standaard schreef dat Sp.a fractieleider Dirk Van der Maelen, een sterke voorstander van een totaalverbod, voor een pragmatische oplossing had gekozen, niet zozeer onder druk van de Belgische wapenindustrie maar op aandringen van Amerikaanse diplomaten. Het nieuwe wetsvoorstel als een ‘lastminute knieval’ van de Sp.a is volgens Van der Maelen een onjuiste voorstelling van de werkelijkheid: “Dit is echt de wereld op zijn kop. Het is enkel dankzij het verzet van Sp.a dat het verbod overeind bleef.”
Een totaalverbod zou Amerikaanse militaire transporten via de haven van Antwerpen in gevaar brengen. De regering zou na de Belgisch-Amerikaanse rel over de genocidewet geen zin hebben gehad in nieuwe spanningen met de VS. Volgens Van der Maelen werd het verbod toch gestemd ondanks druk van de VS en was er zonder de Sp.a helemaal geen verbod gekomen.
Hildegarde Vansintjan van Handicap International beklemtoont dat het parlement met de goedkeuring van het verbod op submunitie een belangrijke stap heeft gezet: “Clustermunitie wordt in principe verboden. Dat is een signaal dat niet kan worden ontkend. Het nieuwe wetsvoorstel zal preciseren wat niet onder submunitie moet worden verstaan. We zullen erop toezien dat de essentie van een verbod niet wordt uitgehold en we zullen bij de toetsing van het wetsvoorstel vooral kijken naar wat het wapensysteem betekent in zijn effect op burgers.
Het zou een goed idee zijn een adviescomité op te richten dat kan verifiëren of de wapenindustrie werkelijk werkt aan een bom binnen de lijnen die door het nieuwe wetsvoorstel zullen worden uitgetekend.” aldus Vansintjan. Bovendien was het belangrijk op 16 februari toch door te gaan met de stemming, vindt Hildegarde Vansintjan. “We waren in een dynamiek beland die moest worden voortgezet en die van levensbelang was in onze strijd tegen clusterbommen. Het Belgische initiatief is uniek en de wet kan als model dienen voor andere landen.” 

Stigmatisering van clusterbommen

De druk van de Belgische wapenindustrie was groot. Meer bepaald het bedrijf Les Forges de Zeebrugge (FZ) uit Herstal, het enige bedrijf in België dat clustermunitie produceert, voelt zich bedreigd. FZ houdt voor dat het bedrijf voorziet in werkgelegenheid en sterk bijdraagt tot de economische ontwikkeling van Wallonië.
Volgens Luc Mampaey van de Groupe de Recherche et d’Information sur la Paix et la sécurité (GRIP) kan geen enkel economisch argument een uitzondering rechtvaardigen. Het bedrijf FZ wordt niet als geheel bedreigd. Hij noemt het onwaarschijnlijk dat een bedrijf investeert in een product dat al gestigmatiseerd wordt en nog onwaarschijnlijker dat de toekomst van Wallonië moet afhangen van de productie van een wapen dat op termijn gedoemd is te verdwijnen.
Mark Hiznay wijst er op dat de ontwikkelingen in België niet in een vacuüm plaatsvinden. Wereldwijd verzet tegen clusterbommen groeit. VN secretaris-generaal Kofi Annan sprak zich al meermaals uit tegen clustermunitie. Het Europees Parlement riep onlangs op tot de uitroeiing van clusterbommen. Eerder riep het al op niet meer te investeren in clustermunitie en het gebruik ervan onmiddellijk stop te zetten.
In verschillende nationale parlementen vinden initiatieven plaats, ook al zijn die nog niet zo verreikend als in België. Het Franse parlement werkt aan een gelijkaardig wetsvoorstel als het Belgische. In het Zweedse parlement ligt een verbod in het vizier. Het Vaticaan zegt dat het onvoldoende is na te denken over de verbetering van clustermunitie. In België worden investeringen in bedrijven die clustermunitie produceren streng opgevolgd en distantiëren banken zich van dergelijke bedrijven.
Stan Brabant wijst op het feit dat zelfs militairen zich steeds meer tegen het gebruik van clustermunitie keren: “Net zoals het gebruik van clustermunitie niet toelaat een onderscheid te maken tussen burgers en strijders, laat het niet toe de eigen troepen te onderscheiden van de vijandige troepen.”
Het proces van stigmatisering is dus al volop aan de gang. Vroeg of laat komt er een internationaal verdrag. België heeft er alle voordeel bij de leidersrol op zich te nemen. Human Rights Watch wil het proces van stigmatisatie versnellen. Hiznay trekt de beeldspraak van clusterbommen door: “Mijn job is bloemen te planten waaruit hopelijk 1000 nieuwe bloemen komen in verschillende landen. Ik reis door Europa om overal de lokale campagne tegen clusterbommen te versterken. We willen de ministeries van Buitenlandse Zaken en Defensie dwingen stil te staan bij het feit dat het geen zin heeft nog verder clusterbommen te produceren, op te slagen en te gebruiken. Bovendien zal de vooruitgang in de wetenschap en de mogelijkheid tot het uitvoeren van steeds preciezere aanvallen het gebruik van clusterbommen, die per definitie niet precies zijn, op termijn volledig onaanvaardbaar maken.”  
Feit is dat de strijd tegen clusterbommen nog niet is gestreden. Is België bovendien voldoende geloofwaardig als straks onze buitenlandminister gaat ijveren voor een verbod op clusterbommen wereldwijd, als we er niet in slagen om de productie in eigen land volledig te verbieden?

Meer info:

Hildegarde Vansintjan
Policy Unit/External Communication Handicap International
Spastraat 67 - 1000 Brussel
Tel: 0485/11 14 60 of 02/280 16 01
Websites
http://www.handicap-international.be
http://www.sousmunitions.org
http://www.stopclustermunitions.org