Blanken aarzelen om weer in Zimbabwe te gaan boeren

De Commercial Farmers Union (CFU) heeft vooral blanke boeren als leden. Volgens deze boerenbond lijkt het klimaat in Zimbabwe zodanig te zijn veranderd dat er “vooruitgang kan worden geboekt”. In april riep de CFU de boeren op om zich opnieuw kandidaat te stellen voor het bewerken van land. “De tijd is nu rijp om een databank te ontwikkelen en kandidaturen door te geven van alle boeren die overwegen om naar gronden te vragen”, aldus de voorzitter van de CFU, Doug Taylor-Freeme.

De Zimbabwaanse minister die over grondaangelegenheden gaat, Flora Buka, bevestigde vorige maand in een regeringskrant dat alle Zimbabwanen, ook blanke boeren, grond kunnen aanvragen. Volgens haar zouden 500 blanke boeren de stap al hebben gezet.

Justice for Agriculture, een niet-gouvernementele organisatie uit de Zimbabwaanse hoofdstad Harare, schreef in een rapport dat in 2005 minder dan 500 blanke boeren nog actief waren in het land. Eind 2000 waren er nog 4.300 blanke boeren in Zimbabwe, aldus het rapport dat de nietsverhullende titel “The Zimbabwean Farming Crisis” draagt.

In de eerste maanden van 2000 begonnen oudstrijders uit de onafhankelijkheidsoorlog en andere radicale zwarte Zimbabwanen boerderijen van blanken te bezetten. Zij wilden naar eigen zeggen iets doen aan de ongelijke eigendomsverhoudingen die nog dateerden uit de koloniale periode.

De bezettingen hadden tot gevolg dat het regime in Zimbabwe de gronden in versneld tempo begon te herverdelen. Miljoenen hectares grond werden geconfisqueerd.

Toeval of niet, maar de bezettingen kwamen op gang op het moment dat Zimbabwe op parlementsverkiezingen afstevende. Voor het eerst kreeg de partij van president Robert Mugabe, ZANU-PF (Zimbabwe African National Union-Patriotic Front) af te rekenen met een geloofwaardige oppositie die veel stemmen kon afsnoepen. Volgens sommigen probeerde het regime de discussie over de boerderijen te misbruiken om sympathie en stemmen te winnen.

Het rapport van Justice for Agriculture meldt dat sommige blanke boeren uit Zimbabwe elders hun geluk gingen beproeven. De boeren zwermden uit naar landen als Mozambique, Zambia, Malawi, Zuid-Afrika en Botswana. Een klein aantal emigreerde zelfs naar Nigeria.

De Zimbabwaanse minister van Landbouw, Joseph Made, ontkent dat het huidige charmeoffensief betekent dat de landhervorming grandioos mislukte. Justice for Agriculture denkt daar anders over. “Zodra een boerderij is overgenomen door de overheidshiërarchie, valt de boel meestal snel in duigen.” Volgens de ngo zijn de nieuwe uitbaters van de boerderijen compleet afhankelijk van de staat. “Zaaigoed, maïs of meststoffen krijgen ze nauwelijks.” Sommige boerderijen zouden niet zijn beland bij zwarten zonder grond, maar bij prominenten van ZANU-PF en andere invloedrijke figuren.

Zimbabwe was ooit een belangrijke graanschuur voor Zuidelijk Afrika. Nu heeft het land te kampen met acute voedseltekorten, als gevolg van droogtes en de slecht aangepakte landhervorming. Meer dan vier miljoen Zimbabwanen – op een bevolking van naar schatting dertien miljoen mensen – zouden voedselsteun nodig hebben, zegt het Wereldvoedselprogramma (WFP) van de Verenigde Naties.

Het Famine Early Warning Network, dat financiële steun uit de VS krijgt, waarschuwde in maart dat de voedselzekerheid in Zimbabwe dit jaar in kritieke toestand zal blijven verkeren als gevolg van de schamele oogsten. In 2005 werd in het land 550.000 ton maïs geoogst. Dit jaar zou de oogst groter moeten uitvallen omdat er meer regen viel. “Maar de productie zal aanzienlijk onder het gemiddelde uit de jaren negentig blijven. De volumes zullen ook aanzienlijk lager zijn dan de noden voor nationale consumptie.”

De verspreiding van HIV en aids maakt de situatie in de landbouw alleen nog maar somberder. Naarmate het aantal mensen met HIV en aids stijgt, zakt de landbouwproductie. Volgens Unicef heeft iets meer dan 20 procent van de bevolking HIV.

Het verjagen van de blanke boeren speelde duidelijk een rol in de economische achteruitgang van Zimbabwe. Er zijn nu acute tekorten aan brandstof en andere basisproducten. Zimbabwe heeft niet genoeg vreemde deviezen om voldoende zaaigoed, meststoffen en landbouwmaterieel te kunnen importeren. En de inflatie rijst de pan uit: in maart was er volgens officiële statistieken een inflatie van bijna 914 procent; de maand voordien bedroeg de inflatie 782 procent.

Daniel Molokele verblijft in het Zuid-Afrikaanse Johannesburg maar is actief in de civiele maatschappij van Zimbabwe. Hij is blij omdat het Mugabe-regime het roer enigszins lijkt om te gooien. “Ze erkennen eindelijk dat ze een enorme flater begingen door de blanke boeren te verjagen.”

Volgens boer Gerry Whitehead moet de Zimbabwaanse bevolking er eerst voor zorgen dat de huidige regering haar koffers pakt. Hij wil dat de blanke boeren wachten tot ze met een transitieregering kunnen onderhandelen. Zo’n overgangsregering zou dan, met steun van de internationale gemeenschap, verkiezingen kunnen voorbereiden zodat Zimbabwe weer een normaal functionerend land kan worden. “Drie van de arbeiders op mijn boerderij werden in 2002 doodgeschoten. Ze probeerden ook mij te doden. Ik zal mijn boerderij terugkrijgen zodra de regering verdwijnt.”

De gedupeerde blanke boeren gingen aanvankelijk naar de rechter om de maatregelen van de regering aan te vechten. Het regime liet de wet echter wijzigen zodat het zijn zin kon doordrijven. Naar het geweld op de boerderijen werd nooit een onderzoek ingesteld.

In het kader van de nieuwe koers zouden boeren een boerderij voor 99 jaar kunnen pachten. Volgens kenners zou het minstens vier jaar vergen voor een terugkeer van blanke boeren een effect kan uitoefenen op Zimbabwe. Veel infrastructuur moet worden hersteld. Meststoffen, materieel voor irrigatie en chemicaliën zijn nauwelijks meer verkrijgbaar. De winkels die al die producten leverden, zijn er niet meer. (DB/JS)