Boek een bunker in Albanië

Net als de bevolking van de andere Balkanlanden zijn de Albanezen alles wat hen herinnert aan de jaren van het staatssocialisme liever kwijt dan rijk. Nogal wat monumenten uit die tijd moesten er in de jaren 90 aan geloven. Alleen is Albanië zo getekend door 50 jaar eigenzinnig communisme, dat die geschiedenis overal waar je kijkt toch nog zichtbaar is.
Gelukkig maar voor de Albanezen die van het toerisme leven, want nogal wat bezoekers uit West-Europa vallen net voor die beklemmende sfeer van vroeger, toen het regime van sterke man Enver Hoxha kapitalisten, de meeste socialistische broedervolken en ook de eigen bevolking voor geen haar vertrouwde. Het is een nichemarkt, maar “er is interesse voor het paranoïde, psychotische regime van Hoxha”, bevestigt Gent Mati van het reisagentschap Outdoors Albania.
Een goede gids hebben de bezoekers voor hun duik in de recente geschiedenis niet nodig. De architectuur van de hoofdstad Tirana is een schoolvoorbeeld van socialistische bouwkunst. Het Nationaal Historisch Museum, zelf een pareltje van socialistisch realisme, laat perfect aanvoelen hoe zwaar het communisme zijn stempel heeft gedrukt op Albanië. Maar waar je ook heen rijdt: overal duiken er getuigenissen op van die gekke tijd. “Het is onvermijdbaar: het communisme is een integraal onderdeel van de Albanese geschiedenis en duidelijker aanwezig dan monumenten uit andere periodes, die je echt moet gaan zoeken”, zegt Mati.
Albanië werd communistisch in 1944. Tot 1961 onderhield het normale betrekkingen met de andere socialistische landen, maar toen brak Hoxha met de “revisionistische” Sovjet-Unie. Hij ging dichter bij China aanleunen, maar die alliantie hield ook maar stand tot 1978, toen Peking zijn relaties met de VS normaliseerde. Albanië hield vast aan een streng stalinisme, raakte helemaal geïsoleerd en kreeg het daardoor ook economisch almaar moeilijker.
Het beste bewijs van de paranoia van de Albanese leiders vormen de 750.000 bunkers die ze tussen 1974 en 1986 lieten bouwen om de Albanese bevolking te beschermen tegen een mogelijke invasie. De ingenieur die de bunkers ontwierp, was naar verluidt zo zeker dat ze zouden standhouden dat hij zichzelf in een prototype liet opsluiten en daarna vroeg of er raketten op konden worden afgevuurd.
De paddestoelvormige bunkers in uiteenlopende formaten staan overal: net buiten de steden en dorpen, op berghellingen en aan de kust. De meeste Albanezen vinden dat de plompe bouwwerken, waarvan de tonnen beton het huisvestingsprobleem in het land makkelijk hadden kunnen oplossen, het landschap verpesten. Maar veel buitenlanders vinden het een fascinerend zicht.
Veel bunkers staan leeg en worden gebruikt als openbaar toilet, vuilniscontainer of ontmoetingsplaats voor geliefden. Maar sommige van de betonnen gevaartes zijn op initiatief van het ministerie van Cultuur met roze en purperen motieven beschilderd om wat kleur in het landschap te brengen. En rond de badplaats Durres verkopen handelaars doorheen de schietgaten frisdrankjes en ijs aan zonnekloppers.
Als Albanië echt wil scoren met zijn communistische verleden, moet het waarschijnlijk de lijn durven doortrekken. “We lobbyen bij het ministerie van Defensie om ongebruikte basissen open te stellen en er musea van te maken”, zegt Mati. De basissen liggen vaak heel mooi. Zo is er de baai van Palermo met een voormalige Russische duikbootbasis. De Wereldbank en het ministerie van Toerisme hebben de handen ineen geslagen om er een trekpleister van te maken. De basis is uit een klip in een idyllische baai gehouwen met één van de mooiste stranden van het land.
Ook de middeleeuwse catacomben onder de stad Gjirokaster zouden veel bezoekers kunnen aantrekken. De communistische leiders hadden er een commandocentrale in onder gebracht voor oorlogstijden die nog altijd niet toegankelijk is. De tientallen zalen en kamers die verbonden zijn door een gangensysteem, ademen met hun authentieke meubilair en apparaten nog altijd de sfeer van het communisme uit.