Congolees kunstenaar neemt KVS over

Faustin Linyekula ontdekte de aantrekkingskracht van de kunsten op de katholieke middelbare school. Het waren echter niet de spots en het podium die de jonge Faustin trokken, maar de intieme ruimte van de poëzie.
‘We studeerden veel Afrikaanse en Franstalige poëzie, maar het was vooral Vumi, een twee jaar oudere vriend, die mij stimuleerde om zelf gedichten te schrijven. Samen met hem begon ik te dromen van de grote literatuur die we allebei zouden creëren. We verzetten ons daarbij tegen de négritude die voortdurend opgehemeld werd door onze leraar Frans. Achteraf las ik wat Wole Soyinka daarover schreef: “Een tijger verkondigt zijn tigritude niet, hij bespringt zijn prooi en verorbert die.”
‘Wij stortten ons daarom voor de volle honderd procent op de wereldliteratuur, al deden we dat niet met de idee om voltijds kunstenaar te worden. Ik droomde eigenlijk van het professoraat en daarna misschien wel een benoeming als minister –zoals sommige oud-leerlingen van onze school.’ Die ambitie moesten de jongeren van zijn generatie echter meteen opbergen bij het verlaten van de middelbare school, aangezien de chaos van de laatste jaren Mobutu het zelfs onmogelijk maakte naar de universiteit te gaan. Faustin Linyenkula verzeilde in Nairobi, waar hij oog in oog kwam te staan met de vraag wat hij met zijn leven aan wou vangen. Het antwoord was kort en duidelijk: ‘Ik wil schrijven. Ik wil op het podium staan.’
Linyekula wilde toen de literatuur en het theater in Congo op hun kop zetten. Een jeugdige ambitie die nu een wat realistische bijstelling krijgt, maar uiteindelijk blijft de vraag: heeft een talentrijke jongen in Congo niets nuttigers te doen? Linyekula laat zich niet provoceren. Hij weet waarom hij kunstenaar is: ‘De Congolezen leven temidden van de ruïnes –en dan heb ik het niet alleen over fysieke ruïnes, maar ook over de verwoestingen in het hoofd van de mensen. Daarom is de behoefte zo groot aan ruimtes waarin opnieuw gedroomd kan worden. Ruimtes waarin ook aan kritische zelfbevraging gedaan kan worden. We moeten blijven dromen, ook al staan we tot aan onze knieën in de stront. Natuurlijk is het belangrijk dat iedereen, eindelijk, weer genoeg te eten zou hebben. Maar we moeten meer durven verwachten. En dus is kunst –verontrustende kunst– meer dan ooit noodzakelijk.’
Zoals hij zich als adolescent afzette tegen de romantische overdrijving van de literaire négritude-beweging, zo verzet de volwassen choreograaf zich tegen het altijd weer opduikende basismotief in de Afrikaanse dans: de cirkel, hét symbool bij uitstek van het leven, de gemeenschap, de continuïteit, de voortdurende vernieuwing. De Congolese realiteit spreekt dat mooie beeld tegen, zegt Linyekula, onder andere met drie miljoen doden als gevolg van de conflicten van de voorbije tien jaar.
‘De opdracht vandaag is uit de brokstukken van het heden een nieuw soort samenhang en continuïteit te scheppen. Ik probeer nu al jaren een eigen verhaal te vertellen en put daarvoor uit mijn geschiedenis. Alleen moet ik vaststellen dat de geschiedenis van mijn volk, die ik ken, een heel korte geschiedenis is van nauwelijks 150 jaar. Je moet veel dieper graven in het verleden, maar voor Congo ontbreken de bronnen. Tenzij de gecodeerde taal van de dans een vorm van historische overlevering is. Misschien vertelt de dans mij zaken over mijn volk die niet te vinden zijn in de geschiedenisboeken? Het lichaam van de dansers verbindt mij met mijn voorouders van meer dan duizend jaar geleden.’
De focus op lichaam en lichaamstaal is bij Faustin Linyekula meer dan professionele aandacht van een choreograaf. Het is ook een maatschappelijke betrokkenheid, een politieke stellingname. ‘In het lichaam wordt ook het geweld zichtbaar dat ons is aangedaan. De handen die afgehakt werden omdat de Congolezen niet hard genoeg werkten op de rubberplantages. De zweepslagen die littekens achterlieten op de rug van mijn grootvader. De oorlogen, de verkrachtingen, tot en met de daden van kannibalisme tijdens de jongste burgeroorlogen. Die hele geschiedenis van fysiek geweld moet terug te vinden zijn in de fysieke vormen van cultuur, in dans met name. Als ik van daaruit theater maak, dan wil ik niet blijven steken in een letterlijke zoektocht naar de bronnen en de traditie, maar dan wil ik dat vertalen in een zoektocht naar de toekomst. Ik werk daarom aan Congolees punktheater, dat niet draait rond het No Future van de Britse punk –dat kunnen wij ons niet permitteren– maar rond Mon Future. Mensen hebben behoefte aan hoop in een omgeving die nauwelijks toelaat te geloven in de toekomst.’
Lees het volledige portret van Faustin Linyekula in MO*55, verschijnt woensdag 30 april.