Democratie aan de Grote Meren

Rwanda: Op zoek naar het middenveld

De druk van het regime Kagame op de civiele samenleving neemt toe. Eind jaren 80, begin jaren 90 was het middenveld in Rwanda vrij goed georganiseerd. Mét enige ruimte voor kritische bevraging. ‘De ruimte is nooit zeer groot geweest, maar ze bestond wel’, zegt Afrika-coördinator van 11.11.11 Kris Berwouts. Na de genocide van 1994 kreeg de civiele maatschappij het hard te verduren. De verkiezingen in 2003, die het regime van Paul Kagame legitimeerden, brachten geen soelaas. Integendeel.
Personen en organisaties die kritiek geven op het regime worden steevast geïntimideerd. Velen verliezen hun job, anderen moeten hun paspoort inleveren, nog anderen worden opgesloten. En dan zijn er nog zij die verdwijnen en waar we nooit meer iets van vernemen. De beschuldigingen die de overheid aanvoert, zijn steeds varianten op hetzelfde thema: de promotie van een genocidaire ideologie.
Niet alleen Rwandese organisaties ondervinden hinder van het repressieve regime. Ook Belgische en internationale ngo’s kunnen erover meepraten. Zo zijn bij verschillende ontwikkelingsorganisaties voorbeelden te vinden van coöperanten die zich door hun kritische houding “onmogelijk maakten” voor het regime. Met een weigering om hun visum te verlengen tot gevolg. Dat niemand bereid is hier openlijk over te praten, bevestigt hoe moeilijk de situatie is.
De regering Kagame heeft nu zelfs een wetsvoorstel ingediend om internationale ngo’s aan banden te leggen. Volledige openheid en inschrijving in het plan van de Rwandese regering is de boodschap. Een internationale coöperant, die anoniem wenst te blijven, leest voor uit een voorlopige versie van het wetsvoorstel ten behoeve van de Rwandese Senaat.
 Er staat dat ‘elke vorm van politieke kritiek een uiting van genocidaire ideologie’ is. ‘Aangezien er nauwelijks kritiek komt van internationale ngo’s, vrees ik voor een snelle goedkeuring van het wetsvoorstel. Dat is niet alleen een gevaarlijke evolutie, maar ook een slecht signaal naar lokale organisaties. Als wij al niet opkomen voor onze eigen belangen, waarom zouden we dat dan wel doen voor hen?’, zegt de coöperant vanuit Rwanda. ‘We moeten ons de vraag durven stellen wat de meerwaarde is van onze aanwezigheid als we ons niet openlijk kunnen uitspreken over mensenrechtenschendingen.’
Broederlijk Delen als 11.11.11, de grootste Belgische ngo-spelers in Rwanda, vinden het belangrijk ondanks de druk van het regime aanwezig te blijven, ook al moet dat dan af en toe met andere medewerkers. ‘11.11.11 moet het Belgisch beleid in Rwanda opvolgen. Dat kan alleen met voldoende geloofwaardigheid als we op het terrein aanwezig zijn’, zegt Kris Berwouts.
Broederlijk Delen is vooral actief binnen de boerenbeweging. Tot nog toe zijn ze nooit openlijk geviseerd. Dat overkwam onder meer 11.11.11 en de Britse ngo Care wel in 2004, toen hun namen verschenen in een rapport over organisaties die zich schuldig maakten aan de promotie van genocidaal gedachtegoed. ‘Geen enkele sector van de Rwandese samenleving is vrij van intimidatie en infiltratie door regeringsgezinden’, zegt Frans Kenis van Broederlijk Delen. Zo moest de partnerorganisatie AMI van Broederlijk Delen een tijdje de deuren sluiten. Na vervanging van de kaders mochten ze het werk hervatten, zij het dan iets minder kritisch. (svh)

Ruddy Doom: ‘Erst das Fressen, dann die Politik’

Democratie is de vrijheid om je eigen verdrukker te kiezen. Het is een boutade die in de regio van de Grote Meren maar al te vaak blijkt te kloppen. ‘Verkiezingen zijn niet alleen een uiting van democratie. Als ze niet bijdragen tot stabiliteit in de regio, zijn ze van weinig betekenis’, zegt Ruddy Doom, professor aan de vakgroep Derde Wereld van de Universiteit Gent.
‘De grootste fout die nog steeds gemaakt wordt, is dat wij democratie te veel met een westerse bril bekijken’, zegt Doom. Liggen de Congolezen dan niet wakker van de komende verkiezingen? ‘Ik ben er vast van overtuigd dat het hen niet veel kan schelen wie nu juist de nieuwe president wordt. Wat niet wil zeggen dat ze geen verkiezingen willen. Integendeel, de mensen in Congo hebben een grondwet goedgekeurd en kijken uit naar de eerste vrije democratische verkiezingen in veertig jaar. Maar voor veel Congolezen betekent democratie niets anders dan het bezitten van wat grond en een lokale markt om hun producten kwijt te raken. Verder willen ze vooral niet teveel lastig gevallen worden. Erst das Fressen, dann die Politik.’ (svh)

Burundi: Tussen droom en daad

Burundi, acht maanden later. Na tientallen jaren van etnische spanningen, burgeroorlog en een transitieperiode van 36 maanden kent Burundi sinds juli 2005 een democratisch verkozen president en parlement. Alom geprezen voor hun hoog democratisch gehalte -een zeldzaam gegeven in de regio- zijn de verkiezingen vooral een herinnering. Verwezenlijkingen naast beloftes leggen, dat is waar het nu rond draait.
‘Onmiddellijk na de verkiezingen hoopten de Burundezen dat het conflict met de laatste rebellengroep, FNL, snel tot het verleden zou behoren. Tegelijk moest er tijd, ruimte en geld gezocht worden om het democratisch proces en de vrede op lange termijn te consolideren’, zegt Barbara Vandevelde, landenvertegenwoordigster voor Rwanda/Burundi van 11.11.11.
De strategie van de regering bestaat erin het FNL te marginaliseren. ‘Deze strategie dreigt nu contraproductief te werken’, zegt Vandevelde. ‘Door de dialoog uit de weg te gaan, worden onschuldige mensen getroffen. Blinde arrestaties hebben tot gevolg dat het FNL opnieuw aan macht wint. Op termijn kan dat tot een explosieve situatie leiden.’
is het nog niet duidelijk of de weinig democratische benadering van het FNL een gevolg is van politieke onhandigheid en gebrek aan ervaring, of dat de regering er een verborgen agenda op nahoudt. Wat wel duidelijk is, is dat de bevolking resultaten wil zien. Een van de grootste verwezenlijkingen onmiddellijk na de verkiezingen was het gratis basisonderwijs. Dat is er nog steeds, maar er zijn veel te weinig middelen. ‘Driehonderd leerlingen per lokaal zonder leerkracht is geen uitzondering’, zegt Ruth Beeckmans die voor Broederlijk Delen in Burundi werkt.
‘Er wordt nauwelijks oppositie gevoerd in het Burundese parlement, waardoor een normaal maatschappelijk debat moeilijk is’, zegt Kris Berwouts van 11.11.11. ‘De vrees bestaat dat het regime op termijn een de facto eenpartijstaat wordt.’ Het middenveld uit wel felle kritiek op het beleid. ‘Je kan zelfs van een verdoken oppositie spreken’, zegt Berwouts. Maar in een land waar negentig procent van de bevolking op het platteland woont, mag je de rol van de civiele maatschappij niet overschatten. Burundi kan evolueren naar een meer totalitair systeem, zoals in Rwanda gebeurt, of het kan verder democratiseren. De regering moet zich nu bewijzen. (svh)
Reageer op dit artikel via info@mo.be