Dringend meer controle nodig op Europese wapenexport”

Groot-Brittannië, Frankrijk, Duitsland, Italië en Zweden - vanouds de grootste exporteurs in de EU - waren al goed voor een derde van de wereldwijde wapenexport. Met tien nieuwe lidstaten telt de EU nu meer dan 400 bedrijven die lichte wapens maken in 23 landen. Dat is bijna evenveel als de VS, zegt Amnesty.

De mensenrechtenorganisatie noemt de Europese wapenexport een bedreiging voor de stabiliteit in de wereld. Wapens, militair materieel en diensten uit de EU dragen bij tot ernstige schendingen van de mensenrechten. De Europese export dreigt op grote schaal misbruikt te worden.

Europa doet hard zijn best om de VS in te halen als producent van lichte wapens en dat houdt een potentieel gevaar in. Er is volgens Amnesty geen garantie dat die wapens niet terechtkomen in de handen van onruststokers in conflictgebieden. Europa heeft sinds 1998 een niet-bindende gedragscode die dat moet verhinderen, maar volgens Amnesty zitten daar ernstige tekortkomingen in.

Verschillende bedrijven kropen al door de mazen van het net: een Italiaanse joint venture is betrokken bij de productie van voertuigen die in China gebruikt worden als mobiele executieruimtes. Een Brits bedrijf exporteert onderdelen voor militaire vliegtuigen naar China, ondanks een Europees embargo. Nederland is een doorvoerhaven van gepantserde wagens die worden ingezet tegen Palestijnse burgers in Israël. Tsjechië en Polen voeren wapenoverschotten uit naar regeringen (bijvoorbeeld Jemen) die de reputatie hebben als wapenleverancier voor conflictgebieden. Spanje heeft Colombia militair materieel en knowhow voor satellieten toegezegd, ondanks het feit dat het leger volop deelneemt aan de schendingen van de mensenrechten. Frankrijk leverde helikopters en onderdelen via India aan Nepal, tuigen die in het verleden al zijn ingezet om burgers te beschieten en te doden.

België krijgt in het rapport goede punten wegens het afblazen van een exportlicentie voor de bouw van een wapenfabriek in Tanzania door het Luikse New Lachaussée. In februari schrapte de Waalse regering de exportlicentie na hevig protest van de Vlaamse vredesbeweging. Volgens Amnesty een bewijs dat men regeringen kan bewegen tot het nakomen van hun internationale verplichtingen. België is ook één van de weinige landen die na de verkoop nagaat wat er met wapens gebeurt - de Europese gedragscode schrijft dat voor. De controle ziet er indrukwekkend uit op papier, maar Amnesty International maakt zich toch zorgen over de praktijk.

Het Amnesty-rapport is een roep om de Europese gedragscode strenger te maken.
Die zes jaar oude gedragscode vraagt de Europese lidstaten verschillende criteria te hanteren bij het verlenen van uitvoerlicenties. Daarnaast is er een richtlijn die Europese landen verplicht om bekend te maken wat ze exporteren, maar in de praktijk laten de lijsten te wensen over. Nederland, dat tijdens de tweede helft van dit jaar voorzitter wordt van de Unie, heeft aangekondigd dat het de Europese gedragscode wil verstrengen. Den Haag wil ook werk maken van de strijd tegen de illegale handel in lichte wapens.