“Echte transitie begint pas na Congolese verkiezingen”

Niet alleen voor de Congolezen staat er veel op het spel bij de aanstaande verkiezingen, ook voor de internationale gemeenschap. Die stak hopen geld in de organisatie van het verkiezingsproces. De internationale gemeenschap financiert circa 80.000 Congolese politieagenten die moeten zorgen voor de beveiliging. Ook de grote VN-vredesmacht in Congo (Monuc) en de EU-krijgsmacht in Kinshasa (Eufor RDC) doen hun duit in het zakje.

België lanceert meteen na de verkiezingen van 30 juli een “noodprogramma” voor de oud-kolonie ter waarde van 25 miljoen euro. In 2005 pompte België in het kader van zijn samenwerking met Congo bijna 75 miljoen euro in de ex-kolonie. Via zijn diplomatie, als lid van het internationaal comité ter begeleiding van de Congolese transitie (CIAT) en door zijn ontwikkelingssamenwerking speelt België nog altijd een belangrijke rol in Congo.

Nog veel voeten in de aarde

De Belgische ambassadeur in Congo, Johan Swinnen, onderstreepte op de Belgische Nationale Feestdag (21 juli) dat de Congolese verkiezingen “geen doel op zich zijn”, maar wel “de hoeksteen voor de heropbouw van de DR Congo vormen”. Swinnen is van mening dat “dit grote land” zich kan herpakken als de machthebbers breken met de traditie van slecht bestuur en zorgen voor een goed functionerend gerecht. “Congo kan zich herpakken tegen een tempo dat de bewondering van Afrika en de hele wereld zal afdwingen”.

“De verkiezingen kunnen voor een stuk de legitimiteit van het regime herstellen, maar in het beste geval zal die doelstelling zeer gedeeltelijk worden verwezenlijkt”, zegt echter Kris Berwouts, die zich bij de Vlaamse Noord-Zuidkoepel 11.11.11 specialiseert in het Grotemerengebied.

Berwouts: “De Congolese politiek is bijzonder versnipperd. Stromingen als de MLC en het RCD zijn de voorbije paar jaar grotendeels uit elkaar gevallen. De afgelopen maanden waren er wel hergroeperingen in het politieke landschap, maar die stelden niet zoveel voor. Met zijn Alliance de la Majorité Présidentielle (AMP) deed de zittende president Joseph Kabila een sterke zet, die hem zeker hielp tijdens zijn campagne. Maar de AMP is wel een heel brede alliantie en heeft nauwelijks of geen programma of maatschappijvisie.”

Volgens Berwouts werd “aan de basis” amper of niet gesensibiliseerd rond de verkiezingen. “De onveiligheid in het land is blijven duren, en de vorming van een nieuw, ééngemaakt Congolees leger schoot veel te weinig op.”

De Congowatcher vindt dan ook dat de omstandigheden voor echte vrije en transparante verkiezingen “niet ideaal” zijn. “Na de inter-Congolese onderhandelingen (Sun City) kwam er in Congo een overgangsregering. Met de verkiezingen zullen de kaarten worden herschud. Maar de herverdeling van de politieke kaart is noodzakelijk om voort te kunnen. Er moet in Congo een regering komen die een kader kan creëren waarin het land zich voort kan democratiseren en ontwikkelen.”

“De verkiezingen zullen leiden tot een soort schiftingsproces. Momenteel kunnen allerlei groeperingen nog beweren dat ze een representatieve partij zijn die een achterban heeft en ministerposten verdient. In Burundi zagen we dat de verkiezingen ertoe leidden dat het aantal politieke spelers verminderde van 35 tot 5 of 6. In Congo zal zich een gelijkaardige evolutie voordoen, en dat is toch een belangrijke ontwikkeling.”

Wint Kabila ?

“Het is moeilijk te voorspellen wie de stembusslag zal winnen”, vervolgt Berwouts. “Een jaar of drie geleden beschikte Joseph Kabila over de beste kaarten. Hij werd gezien als de bevrijder en de man die een eind maakte aan de oorlog. Maar Kabila verloor van zijn pluimen. Herhaaldelijk bleek hij een weinig vastberaden leider te zijn die moeilijk knopen doorhakt en uiterst onhandig communiceert met de bevolking. Herinner je de grote heisa die er was rond de contracten in de Congolese mijnbouw: Kabila graaide diep in de koekjestrommel. Als opperbevelhebber heeft Kabila het leger almaar minder in de hand. Allemaal elementen die tegen de man pleiten.”

“Maar er zijn ook zaken die pro Kabila pleiten. De AMP is hoe dan ook een betekenisvolle politieke hergroepering. Voor zijn campagne kon Kabila natuurlijk een beroep doen op overheidsgelden. De president reisde heel wat rond in Congo. Als zittende president kon hij ook de media voor zijn karretje spannen. Staatshoofd zijn heeft ook een psychologisch voordeel. In Congo zijn er genoeg mensen die er niet aan denken ‘tegen de chef’ te stemmen. In de Congolese politieke cultuur is het als het ware ‘vanzelfsprekend’ om voor ‘de chef’ te kiezen.”

Alles bij elkaar denkt Kris Berwouts dat Joseph Kabila de eerste ronde van de presidentsverkiezingen zal winnen. “Hij doet al het mogelijke om al in de eerste ronde een definitieve overwinning te kunnen behalen. Kabila realiseert zich dat hij bij een tweede ronde niet noodzakelijk als winnaar uit de bus zal komen.

Als een tweede ronde noodzakelijk blijkt, zal Pierre Pay Pay volgens mij de ultieme rivaal worden. Pay Pay heeft een stevige etnische basis in Oost-Congo: hij behoort tot de Nande, zijn vrouw en zijn moeder zijn Shi. De man maakte ook een indrukwekkende carrière onder de mobutisten. Pay Pay belichaamt bijna de kleptocratie uit de tijd van Mobutu, maar hij was niet de dief die het meest in de kijker liep. Nogal wat Congolezen snakken naar de tijd van Mobutu toen er toch een relatieve vrede heerste. Pay Pay kan steunen op een aantal katholieke partijen en omringde zich met mensen die in de diverse provincies heel wat volk kunnen mobiliseren.”

“Jean-Pierre Bemba, Azarias Ruberwa en alle anderen uit de rebellenbewegingen maken geen schijn van kans. De presidentskandidaten uit de civiele maatschappij zijn eveneens kansloos. Hetzelfde geldt voor politici uit de tijd van de onafhankelijkheid (zoals Antoine Gizenga) en voor de nakomelingen van Kasa-Vubu en Lumumba. Heel wat andere kandidaten zijn pure folklore. Nzanga Mobutu is een onbekende factor in het spel. Sommigen geven hem een kans, maar ik zou toch verbaasd zijn als hij het haalt.”

Een overwinning van Kabila zou “in de huidige omstandigheden” nog niet zo slecht zijn voor de Congolezen, vermoedt Berwouts. “Je hoort ook overal dat hij de kandidaat zou zijn van de internationale gemeenschap, die hem de figuur van het minste kwaad vindt en denkt dat Kabila voor rust kan zorgen, waardoor de Congolese grondstoffen rationeel kunnen worden ontgonnen. Een analyse die zelfs niet onjuist is.”

Nood aan nieuw internationaal comité

De nieuwe Congolese grondwet mikt op een semi-presidentieel regime, maar Berwouts vreest dat er onder Kabila snel een presidentieel regime zou kunnen ontstaan. “Als we mikken op meer legitimiteit, zou een keuze voor Kabila nog niet de slechtste stap zijn. Maar de internationale gemeenschap zal de gebeurtenissen wel op de voet moeten blijven volgen. Een soort bisversie van het internationaal comité ter begeleiding van de Congolese transitie zou moeten controleren of er werk wordt gemaakt van meer transparantie en deugdelijk bestuur.”

“Simpel zal het allemaal niet zijn. Het huidige comité wordt geduld omdat het een element is van de vredesakkoorden van Lusaka. Een nieuwe, verkozen regering zal pottenkijkers op afstand willen houden.”

Zullen de verliezers de verkiezingsuitslagen slikken, vragen velen zich af. “Toen de transitie begon, stuurde de ‘composantes’ niet hun sterkste mensen naar de onafhankelijke verkiezingscommissie. Ze geloofden niet dat er verkiezingen zouden komen. Toen bleek dat verkiezingen onafwendbaar waren, gingen de partijen zich langs alle kanten indekken. Iedereen vraagt zich al lang af hoe hij mogelijke slechte uitslagen vooral niet kan erkennen. De vroegere rebellenbewegingen vormen het grootste probleem, die gingen ook dwarsliggen bij de eenmaking van het leger.”

“De vroegere rebellenleider Bemba zag zijn politieke structuur afbrokkelen, maar behield wel de controle over zijn milities. Bemba beseft dat hij de verkiezingen niet zal winnen. Na de verkiezingen zal hij met een probleem zitten. Bemba’s naam staat in een dossier van het Internationaal Strafhof uit Den Haag, dat verband houdt met de Centraal-Afrikaanse Republiek. De man heeft niets te winnen bij een normalisering van de situatie in Congo. We mogen zeker niet uitsluiten dat sommigen na de verkiezingen naar de wapens zullen willen grijpen.”

Belangrijke stappen

Het Congolese democratiseringsproces zal hoe dan ook nog veel voeten in de aarde hebben, meent de man van 11.11.11. “Na de verkiezingen begint de échte transitie. In de eerste legislatuur zal een aantal belangrijke stappen moeten worden gezet. Denk aan de integratie van het leger, het starten van de heropbouw van het gerecht, de verbetering van de sociale voorzieningen en het creëren en doen naleven van een wettelijk kader voor de ontginning van grondstoffen. Er moet ook ruimte worden gemaakt voor de ontwikkeling van een nieuw leiderschap. Het zal een aantal legislaturen in beslag nemen voor heel dat proces rond raakt.”

Kan Congo zich spiegelen aan andere landen uit de Grotemerenregio? Lang niet alle regimes uit de regio blinken uit qua democratisch gehalte. Rwanda, dat nu wordt geleid door president Paul Kagame, kan qua democratisering zeker geen fantastische prestaties voorleggen, vindt Berwouts. “Ondanks alle schone schijn.” Ook Oeganda is geen kampioen van de democratie, luidt het. “In Burundi werden wel geloofwaardige verkiezingen gehouden, die resulteerden in een duidelijke uitslag. De uitslag daar werd door alle partijen erkend en leidde tot een machtswissel, belangrijke verwezenlijkingen toch. Maar ook dat is niet voldoende. Burundi heeft nood aan een sterke politiek met een verantwoordelijk leiderschap. Op dat vlak is er nog veel werk te verzetten. Ook in Burundi blijft, ondanks alle positieve stappen uit 2005, waakzaamheid geboden.”

Andere landen als Tanzania, Zambia en Kenia - zonder conflictverleden - zijn moeilijk te vergelijken met naties als de DR Congo, Rwanda of Burundi. “Overigens, als je me vraagt welk land er het minst in slaagt de geest van de vroegere wreedheden opnieuw in de fles te krijgen, antwoord ik: Rwanda. In Rwanda is er nu een regime dat steunt op exclusiviteit. De problemen zullen daar als een boomerang terugkeren.” (ADR)