Een beknopt overzicht van historische precedenten - analyse

In de VS zijn de historische verwijzingen in het debat over de oorlog in
Irak vaak schaars, overtrokken en afgezaagd. Een parallel die voortdurend
wordt getrokken is die met het verdrag van Munchen in 1938, toen
Groot-Brittannië en Frankrijk toegaven aan Adolf Hitlers eis om het
Tsjechische Sudetenland in te lijven. Een beetje meer ‘guts’ en het was
nooit tot Wereldoorlog II gekomen. Is dit van toepassing op de huidige
situatie in Irak? vraagt Elie Wiesel, Nobelprijslaureaat en overlevende
van de Holocaust zich af. Jazeker, iemand moet Hoessein stoppen en hem
ontwapenen.

De vergelijking tussen Saddam en Hitler wordt door de meeste commentatoren
zonder meer neergesabeld. Pat Buchanan, een expert inzake rechts en een
voormalige Vietnam-havik doet het zo: Hitler veroverde heel Europa van de
Noordpool tot aan de Egeïsche Zee en van de Atlantische Oceaan tot in
Stalingrad. En Saddam? Hij viel Koeweit winnen, een zandbak zo groot als de
helft van Denemarken en werd daar na 100 uren grondoorlog weer buiten
gezet. Zijn land werd al 40.000 keer overvlogen door Britse en Amerikaanse
toestellen en hij is niet in staat er eentje neer te halen. Hij heeft geen
marine, een vierderangs luchtmacht en een gekrompen, gedemoraliseerd leger.

Een somberder vergelijking - een die overigens steeds vaker wordt gemaakt -
is die met de zomer van 1914, de prelude tot de Eerste Wereldoorlog. De
protagonisten van WOI maakten een reeks vooronderstellingen die verkeerd en
catastrofaal bleken. Een oorlog zou vermeden kunnen worden door het
machtsevenwicht in Europa of zou kleinschalig en kort zijn. De klassieker
van Barbara Tuchman, ‘Augustus 1914’, beschrijft hoe de grootse
staatsmannen in een mars der dwazen ten oorlog trekken. Een conflict dat
13 miljoen doden zou maken, de Europese aristocratie zou vernietigen, de
Russische Revolutie zou uitlokken en de basis zou vormen van de Tweede
Wereldoorlog.

Pete Hamill, columnist van de ‘New York Daily News’, merkt op dat zelfs het
toenmalige taalgebruik lijkt op dat van vandaag. Wie in het geval van een
Europese Oorlog niet met mij is, is tegen mij, zei keizer Wilhelm II in de
omineuze proloog tot de oorlog. De Duitsers waanden zich volgens Tuchman
superieur qua ziel, kracht, energie, industrie en nationale deugd. De
dominantie over Europa kwam hen toe.

Sommigen zien dezelfde vergissen vandaag opnieuw. De regering-Bush is ervan
overtuigd dat de rest van de wereld zal volgen als ze maar een vastberaden
leidersrol speelt. In het geval van Turkije, Rusland en Frankrijk bleek die
veronderstelling alvast verkeerd. De moord op de premier van Servië en
Montenegro, afgelopen weekend, is die commentatoren uiteraard niet ontgaan.
De moord op aartshertog Ferdinand in Sarajevo was de eerste dominosteen in
een proces dat uiteindelijk naar de Eerste Wereldoorlog leidde. Hopelijk is
het gewoon een akelig toeval.

Een derde parallel is die met de Vrede van Westfalen. Die maakte in 1648
een einde aan de Dertigjarige Oorlog - een religieus, economisch en
politiek conflict dat de Contrareformatie stopte en de ondergang van het
Duitse Rijk als een politieke grootmacht veroorzaakte. Historici onthouden
1648 als de geboorte van het systeem van de natiestaat en de
basisbeginselen van de internationale rechtsorde, waaronder het principe
dat je mekaars grenzen respecteert (non-interventie).

Het is dat ‘Westfalische’ systeem dat Bush op de helling zet met zijn
doctrine van de preventieve aanval, zegt Helena Cobban, een
Midden-Oostenspecialist. Hij drukt een heilige overtuiging uit dat hij
weet wat het beste is voor iedereen in de wereld en staat erop dat hij
niemands toestemming nodig heeft om dat op te leggen, schreef ze vorige
week. Exact het soort denken dat de religieuze oorlogen in Europa
aanwakkerde.

Dat de internationale rechtsorde geweld wordt aangedaan, geeft het
oorlogskamp in Washington ruiterlijk toe. Meer nog: het is een goede zaak,
want ze is dringend aan verandering toe, zegt Richard Perle, de voorzitter
van de invloedrijke Defense Policy Board van het Pentagon. De president
moet de basisattitude veranderen tegen over die normen (inzake het
internationale rechtssysteem), want anders gaan we met handen en voeten
gebonden zijn aan een verouderd (internationaal) systeem dat niet in staat
is ons te verdedigen. Het doet sommigen terugdenken aan oktober 1935, toen
Italië Ethiopië (Abessinië) binnenviel. Een bewuste schending van het
internationale recht die bijdroeg tot het einde van de Volkenbond.