Experten waarschuwen voor grieppandemie in ontwikkelingslanden

De griep die deze winter de westerse landen geteisterd heeft, is ook in het Zuiden niet onbekend. Vorig jaar doodde ze bijvoorbeeld meer dan 2000 mensen in Congo. Dat komt vooral door het uitblijven van vaccins, die voornamelijk opgesoupeerd worden door de noordelijke landen, stelt Klaus Stohr, hoofd van het wereldwijde griepprogramma van de Wereldgezondheidsorganisatie. Maar er is nog een verklaring: ontwikkelingslanden hebben geen actieplan klaar wanneer de griep toeslaat. Er bestaan geen richtlijnen over vaccinatieprioriteiten, en de inzet van medisch personeel, middelen en behandelingswijzen gebeurt ad hoc.

Die lacunes kunnen duizenden mensen fataal worden indien een gevreesde nieuwe vorm van griep zou uitbreken. De huidige Fuji-griepvariant heeft heel wat aandacht gekregen, onder meer omdat wetenschappers geen specifiek vaccin voor deze variant konden ontwikkelen. De bestaande vaccins voldoen echter omdat het verwante grieptypes betreft. Wat de wetenschappers meer verontrust is dat ze nog geen vaccin hebben tegen een heel andere griepsoort, de zogenaamde vogelgriep.

In 2003 waren er op verschillende plaatsen uitbarstingen van deze griepsoort. Ze doodde twee mensen, één in Hongkong en één in Nederland. Geen bestaand vaccin is effectief tegen deze variant. Dat maakt de vogelgriep tot een potentieel gevaarlijke griep. De voornaamste reden dat er nog geen sprake is van een ramp, is het feit dat dit virus zich nog niet heeft leren verspreiden van mens tot mens, aldus dokter Robert Webster van het Sint-Jude Children´s Research Hospital in de Verenigde Staten. Meestal worden griepinfecties via hoest- en niesbuien overgedragen door de lucht. Daarom kunnen ze ook snel pandemische proporties aannemen. De laatste pandemie, de Hongkong-griep van 1968-1969, doodde volgens een schatting van de Pan-Amerikaanse Gezondheidsorganisatie 700.000 mensen wereldwijd. De vogelgriep zou op twee jaar tijd enkel al in de industrielanden meer dan 650.000 mensenlevens kunnen eisen, voorspelde de organisatie in september.

Steeds meer ontwikkelingslanden vaccineren hun bevolking tegen de griep. De landen buiten Noord-Amerika, Europa, Australië en Nieuw-Zeeland waren in 2000 goed voor 35 procent van de ongeveer 233 miljoen doses aangewende griepvaccins, volgens een bericht in het tijdschrift ´Clinical Infectious Diseases`. De belangrijkste gebruikers van de vaccins zijn Rusland, Japan, Zuid-Korea, Brazilië, Argentinië, Chili en Uraguay. Voor het leeuwendeel werden deze vaccins afgenomen van bedrijven in het noorden, die 85 procent van de globale vaccinproductie voor hun rekening nemen. China produceert momenteel ongeveer 4 miljoen doses. Er zijn bedrijven in andere landen die een productielicentie aangevraagd hebben maar voorlopig is de eigen productie van het Zuiden niet meer dan een druppel op de hete plaat.

Dat betekent dat bij griepepidemieën de noordelijke landen eerst de eigen bevolking zullen vaccineren voordat de overblijvende doses naar het zuiden verscheept zullen worden. Met de ongeveer 250 miljoen doses vaccin die nu geproduceerd worden, zou het wel eens lang kunnen duren voor het Zuiden aan de beurt komt. We moeten een mechanisme ontwikkelen dat dit onevenwicht enigszins recht kan trekken, stelt dokter David Fedson, auteur van de studie in ´Clinical Infectious Diseases`. Fedson was in het verleden verbonden aan Aventis Pasteur MSD, een West-Europees vaccinbedrijf.

Naast de bevoorradingskwestie speelt ook de ontwikkeling van nieuwe technieken een rol. Deskundigen als Fedson pleiten voor de regularisatie van een nieuwe techniek, reverse genetics, om vaccinvarianten te ontwikkelen. De techniek wordt momenteel op kippen uitgetest. Ze stoot om twee redenen op tegenstand: het resulterende vaccin wordt als genetisch gewijzigd organisme beschouwd en is binnen de Europese Unie niet toegelaten, en er is slechts één bedrijf dat het patent houdt op deze techniek, het Amerikaanse MedImmune.

Klaus Stohr zegt dat MedImmune bereid is tegen geringe compensatie het vaccin massaal te produceren in geval van een pandemie. Ondertussen worden ook gesprekken met hoge ambtenaren van de Europese Unie gevoerd over regularisatie van de techniek. In februari zullen alle spelers elkaar treffen op de Wereldgezondheidsorganisatie, met als centraal agendapunt een actieplan voor het komende griepseizoen. In geval van een pandemie, zullen de ontwikkelingslanden moeten beslissen of ze hun middelen willen inzetten voor griepvaccins, eerder dan voor de bestrijding van malaria,tuberculose of HIV, aldus Stohr. Momenteel zijn deze laatste ziekten nog steeds prioritair.