Illegalen volgen de Mayaroute – foto’s beschikbaar

“De grensovergangen bij Tecún Umán en La Mesilla (in het westen van Guatemala) zijn veel te heet”, zegt Arnulfo Hernández, een Salvadoraan die onlangs uit Mexico werd uitgewezen. De meeste Hondurezen en Salvadoranen die via Guatemala en Mexico in de VS proberen te raken, kennen het risico intussen, en kiezen voor de langere en gevaarlijke weg door de Petén.

Toeristen uit Noord-Amerika en Europa zoeken in de Petén alleen de majestueuze Maya-ruïnes van Tikal en Yaxhá op. De Midden-Amerikaanse reizigers verzamelen zich in Santa Elena, een nerveuze en lugubere stad in het centrum van de provincie Petén. Tot hier was de reis eenvoudig. Met wat geluk duurt de busrit van Guatemala-stad tot Santa Elena maar acht uur. Van de overheid hebben de reizigers op papier niet te vrezen: burgers uit de buurlanden kunnen vrij doorheen Guatemala reizen als ze hun identiteitskaart op zak hebben.

Bij het busstation wachten de eigenaars van goedkope hotelletjes de migranten op. Indien nodig helpen ze ook contact te leggen met de coyotes, de mensenhandelaars die hun klanten tegen grof geld over de grens helpen. Reizigers met weinig geld gaan aankloppen bij de kerk. De katholieke priester Roberto Guevara zorgt ervoor dat ze één keer per dag kunnen eten en kunnen telefoneren. In de kerk leren de migranten ook lotgenoten kennen.

De ervaren migranten weten dat er hen een helletocht te wachten staat. “Ik heb medereizigers zien verdrinken, en andere migranten worden overvallen en grondig leeggeschud. Maar je moet vooral oppassen voor de politieagenten die je onderweg kan tegenkomen”, vertelt David Corona.” Corona is een geval apart. De Mexicaan werd door de politie van zijn eigen land gedeporteerd naar Honduras na een mislukte poging de grens tussen Mexico en de VS over te steken. Hij had geen papieren op zak, en niemand geloofde zijn uitroepen dat hij Mexicaan was.

Dat de politie niet de vriend van de migranten is, wordt door veel kenners beaamd. “Bijna alle mensen die hier langskomen, hebben slechte ervaringen opgedaan met de ordediensten”, zegt priester Guevara. “Als je geen geld hebt, sluiten ze op”, waarschuwt ook de Hondurese Nicole Rodríguez. Haar perste de politie in Guatemala-stad geld af. Maar Rolando Quiroa, de politiechef van Santa Elena, zegt dat er geen klachten zijn ingediend tegen zijn manschappen. De agenten zijn volgens hem allemaal voorgelicht over de rechten van hun “Midden-Amerikaanse broeders.”

De volgde halte op de lange weg is El Naranjo, een plaatsje aan de oever van de San Pedro, op 35 kilometer van de Mexicaanse grens. Veel mannen dragen hier een pistool aan hun gordel. De nederzetting wordt bevolkt door wisselaars, coyotes en bootslui. Maar El Naranjo is vooral het gebied van de drugsmaffia. Die zijn oppermachtig in heel het noorden van Guatemala. In El Naranjo zijn 35 agenten gestationeerd en in de buurt ligt ook een legerkazerne, maar in de straten is van hun aanwezigheid niets te merken. In juli werden drie agenten doodgeschoten.

De migranten betalen drie euro voor de boottocht over het verraderlijke water van de San Pedro, waarin tussen blanke waterlelies lange kaaimannen drijven. Na korte tijd duikt er een Guatemalaanse grenspost op. De reizigers vullen braaf hun persoonlijke gegevens in op de formulieren die ze krijgen. Niemand houdt hen tegen, al hebben ze de nodige documenten niet om Mexico binnen te reizen.

De reis tot de Mexicaanse grenspost duurt nog een uur. Bij de grensplaats El Ceibo, een hete en droge plek, staan honderden kraampjes. Mexicanen wippen hier hun buurland binnen om goedkoop in te kopen. Vanuit Guatemala steken veel minder mensen de grens over, al wuiven de grenswachten iedereen door. “De mensen zonder papieren kiezen de sluipwegen door de bergen”, zegt migratieambtenaar Antonio Sánchez.

Aurelí Paz, een vrouw van 28 die al vier dagen onderweg is vanuit Honduras, heeft voor die moeilijke weg gekozen. Samen met een aantal lotgenoten heeft een beroep gedaan op de diensten van een coyote. Uitblazend aan de rand van een pad vol stof en modder zien ze andere migranten op hun stappen terugkeren. “Langs hier is het heel moeilijk”, zeggen ze. Paz weet dat ze dagen zullen moeten stappen als ze verdwalen, en dat het gevaar dan groot is dat ze overvallen worden.

Een alternatief is de grens oversteken via de Usumacinta. Maar dat is door de stromingen een levensgevaarlijke rivier, zeker voor wie de reis ‘s nachts waagt. Bethel en La Técnica zijn de twee plaatsen waar mensen zonder papieren van wal steken. Aan de huizen en auto’s is te zien dat de wisselaars en mensensmokkelaars hier goed verdienen. Bethel is de laatste Guatemalaanse grenspost. Carlos García, een agent die er dienst doet, zegt dat hij en zijn collega’s ‘s nachts niet buiten komen “uit angst vermoord te worden.” Ook de Mexicaanse ordediensten patrouilleren liever niet op de rivier. Confrontaties met de drugsmaffia zijn te gevaarlijk.

César Estrada, een inwoner van Bethel, neemt per keer tot veertig migranten mee in zijn boot en verdient daar 625 euro mee. Hij vaart vijf uur lang om controles aan de oever te vermijden. Maar sommige migranten nemen ook de korte weg. “Ik zie hier meer migranten dan toeristen”, zegt een taxichauffeur in Corozal, de Mexicaanse grensplaats die tegenover La Técnica aan de Usumacinta ligt. Druk gecontroleerd worden de passagiers van de boten die er aanleggen niet.

De migrantenstroom van Midden-Amerika naar de VS wordt aan de gang gehouden door de verhalen van mensen die het gemaakt hebben in het beloofde land. Er leven nu al een miljoen Hondurezen, twee miljoen Guatemalanen en bijna drie miljoen Salvadoranen in de VS. Samen stuurden die vorig jaar meer dan 7 miljard dollar (5,5 miljard euro) naar huis.