Jan Goossens: 'Als extremisten veld winnen, verkleint de ruimte voor kunstenaars'

‘We willen artiesten en publieken uit zoveel mogelijk gemeenschappen betrekken bij de werking van de KVS en zo een bescheiden rol spelen in de emancipatie van al die gemeenschappen in deze stad. Een beetje zoals de KVS vroeger een belangrijke rol gespeeld heeft in de emancipatie van de Vlamingen. Toen we in Molenbeek in de Bottelarij zaten, hebben we op de eerste plaats een samenwerking met de Maghrebijnse gemeenschap opgestart -een vanzelfsprekende keuze die echter niet zonder horten of stoten op gang kwam. Daarna kwam de voorstelling Het leven en de werken van Leopold II op tekst van Hugo Claus.
Die mooie tekst is geschreven vanuit het perspectief van de blanke man die zich schuldig voelt, bevat geen enkele scène die zich afspeelt in Congo en de enige zwarte in het stuk heet Bongo Bongo en hij praat niet. We konden die tekst dus maar ernstig spelen als we zelf het gesprek zouden opstarten met de Congolezen die vandaag in Brussel of België wonen. Dat beginpunt is intussen uitgegroeid tot een netwerk van contacten in Brussel en Kinshasa.’
‘In Brussel is er bij kunstenaars met heel diverse achtergronden een grote nieuwsgierigheid naar hun “land van herkomst” -zelfs bij Congolezen die hier opgegroeid zijn en dus vaak meer Brusselaar zijn dan ikzelf. We zijn dus niet vanuit een belegen schuldgevoel of een hernieuwde missioneringsdrang naar Kinshasa getrokken, maar vanuit de feitelijk vastgestelde verbondenheid. We zochten partners die geïnteresseerd zijn om op lange termijn een artistieke en voldoende diepgaande relatie aan te gaan. Ons interesseert dus op de eerste plaats de kwaliteit van het gesprek en de intrinsieke mogelijkheden van de partner om met ons in een volgehouden, artistieke dialoog te treden. Verder hechten we veel belang aan het engagement van die partner tegenover zijn eigen omgeving en de stad waarin hij thuis is.’
‘Het einddoel van die uitwisseling is een gemengde groep spelers die in staat en bereid zijn om hun kennis en kunde samen te brengen in een proces dat tot een gezamenlijke voorstelling moet leiden. Wij streven niet naar de creatie van een globale productie, los van elke lokale context, maar willen juist in en vanuit verschillende lokale omgevingen werken. Daar proberen we zaken op te pikken die door uitwisseling en confrontatie leiden tot een gedeelde taal. Zo’n gezamenlijke taal is universeel en zal dan ook in Brussel én Kinshasa relevant zijn voor het publiek. Wij streven een theater na dat heel sterk de sporen draagt van de omgeving waarin het ontstaat.’
‘Wij willen tonen waarmee wij in Brussel bezig zijn, niet om de Congolezen te leren hoe het moet, maar om de kunstenaars kennis te laten maken met andere visies en praktijken. Dat is essentieel voor elke kunstenaar die zichzelf wil ontwikkelen -en trouwens de reden waarom wij ook altijd gretig uitkijken naar wat zij maken. De kunstenaars die we ontmoeten in Kinshasa moeten in talent en gedrevenheid niet onderdoen voor Belgische kunstenaars, maar door het bijna volkomen gebrek aan informatie over wat kunstenaars elders doen, hebben ze wél een serieuze achterstand wat betreft artistieke ontwikkeling. Uitwisseling is echter ook voor ons van belang. Zo hebben we al een workshop georganiseerd in Brussel met Faustin Linyekula, een choreograaf die jarenlang in Kenia, Zuid-Afrika en Europa gewerkt heeft, maar ervoor koos terug te keren naar Congo.’
‘In Vlaanderen grijpen veel mensen de noodzakelijke autonomie van de podiumkunst aan als een doorzichtig argument om het gesprek met de bredere maatschappij niet aan te gaan. Met de KVS willen we af van die vrijblijvendheid en proberen we het theater opnieuw een stuk politieker te maken. In Congo zou ik eerder de omgekeerde beweging willen stimuleren, want daar leiden de meeste zaken heel erg onder het feit dat theater altijd een Hoger Doel moet dienen. Je kan in Kinshasa geen theater binnenstappen, of het gaat over de Transition, aidsbewustzijn of het gezin als hoeksteen van de samenleving. De rol die kunst kan spelen in een maatschappelijk debat wordt er te veel opgelegd door spelers die geen verstand of niets uit te staan hebben met de kunsten. Theatermakers moeten een veel grotere autonomie verwerven in Congo, omdat ze dan pas ten volle de politieke rol van de kunst kunnen waarmaken.’
‘Zowel in Congo als in Palestina treft het me telkens weer dat jonge mensen -ondanks extreme omstandigheden van armoede, conflict en geweld- toch manieren vinden om hun artistiek talent uit te proberen. Ze zijn daar zelfs gepassioneerd, bijna voltijds mee bezig, ook al is het onvoorstelbaar moeilijk om gewoon aan de kost te komen. Onze bijdrage in Palestina gaat eerder in de richting van het tonen van artistieke mogelijkheden, minder in de richting van het vergemakkelijken van de dialoog tussen Palestijnen en Israëli’s. De dagelijkse realiteit van de Palestijnen is zo stuitend en de ongelijkheid tussen Israëli’s en Palestijnen is zo groot, dat wij een heel duidelijke keuze maken voor de Palestijnen. Wij hebben geen behoefte aan een culturele equidistance naar analogie van de politieke diplomatie van dit land.’
‘Er zijn géén middelen in de Palestijnse Gebieden, zeker niet voor cultuur. Artistieke gezelschappen lijden ook heel erg onder de apartheid die door Israël opnieuw geïnstalleerd wordt. Vroeger konden theatermakers in een halfuur van Ramallah naar Bethlehem reizen, nu is dat al snel drie uur. En als er een checkpoint dichtgaat, lukt het gewoon niet meer. Bovendien groeit het gevaar dat de kunst geïnstrumentaliseerd wordt: elke voorstelling moet over de Bezetting gaan, over het conflict, over de grond.’
‘Onze uitvalsbasis in Palestina is Ramallah. Dat is de meest liberale stad van de Westelijke Jordaanoever. Daar komen we niet in conflict met moslimfundamentalisten. Elders in Palestina gebeurt dat wel. We kregen al te maken met heftige contestaties door Hamas-militanten. Als extremisten veld winnen, verkleint de ruimte voor kunstenaars, en dus ook de mogelijkheden voor artistieke uitwisseling en samenwerking. Allerlei extreme politieke krachten proberen een botsing van beschavingen of culturen te creëren. Als dat gebeurt, is het belangrijk dat vanuit culturele hoek extra geïnvesteerd wordt in een dialoog -niet tussen grote beschavingsgebieden, maar tussen kunstenaars. Vanuit de Europese hoofdsteden moeten we dus vooral contact zoeken met mensen die werken binnen samenlevingen die -volgens het gangbare discours- vooral terroristen en extremisten zouden voortbrengen.
In een gepolariseerde situatie moet de kunst een signaal geeft dat het -ondanks alles- mogelijk is om met elkaar te praten.’
‘Er is vrij veel interesse in de culturele wereld voor de mondiale realiteit. Als de Vlaamse regering dat ook echt belangrijk zou vinden, dan zou ze die interesse kunnen stimuleren en verdiepen door er een specifiek steunpunt voor op te zetten. Dat zou tegelijk een kruispunt moeten zijn tussen de ministeries van Cultuur en Ontwikkelingssamenwerking. Nu vallen cultuurprojecten die mikken op samenwerking met het Zuiden tussen de twee subsidiemechanismen in, terwijl ze van beide gebruik zouden moeten kunnen maken. Een relevant Vlaams cultuurbeleid kàn zich toch niet beperken tot de dingen die zich op onze morzel gronds afspelen?’
Reageer via info@mo.be