Kinderen van God

Tlatli: Na mijn studies kon ik vrijwel meteen aan de slag als monteur van tv-documentaires. Ik vond dit een heel boeiende job, waarin ik mijn ei volledig kwijt kon. Ik identificeerde me volledig met de documentaires en later ook films die ik monteerde. De omkering kwam er toen mijn moeder stierf. Ze was al geruime ziek en kon niet meer spreken. Ik verzorgde haar, dat was heel erg zwaar, vooral omdat er geen enkele communicatie tussen ons meer mogelijk was. Ik ben toen met een heleboel mensen uit haar omgeving gaan praten: mijn broers en zussen, andere familieleden, familievrienden, buren. Tijdens mijn gesprekken kwam ik een heel ander leven van mijn moeder op het spoor: een leven van lijden, opoffering, zware ruzies met mijn vader… Als kind waren wij daar volledig onwetend over: ik was de oudste thuis en ving heel af en toe wel eens iets op, maar mijn broers bijvoorbeeld geloven nu nog steeds niet dat mijn moeder het zo zwaar heeft gehad. Na een tijd voelde ik een enorme drang om mijn moeders levenverhaal te verfilmen. Zo kwam mijn eerste film, Les Silences du Palais, er. Toen de film af was, kreeg ik tot mijn verbazing enorm veel reacties van vrouwen die zich identificeerden met het hoofdpersonage. Ik had me helemaal niet verwacht aan die reacties; ik had de film eigenlijk alleen voor mijn moeder gemaakt. De film veroorzaakte een enorm ophef in Tunesië. Ik werd overal gevraagd om debatten te leiden en de film te komen voorstellen. Daaruit is het idee voor mijn tweede film geboren. In “La saison des hommes” probeert een jonge vrouw haar lot in eigen handen te nemen.

Is de positie van de Tunesische vrouw aan het verbeteren?

Tlatli: Ja, maar het gaat heel langzaam. De Tunesische grondwet is de meest vooruitstrevende van de hele maghreb wat de positie van de vrouwen betreft. Al vanaf de onafhankelijkheid heeft de vrouw evenveel rechten als de man. Maar dat is toch grotendeels theorie. De mannen zijn nog steeds niet mee. Vrouwen maken sneller vooruitgang, maar moeten telkens weer een stapje achteruit doen omdat de man achter blijft. Op die manier gaat het natuurlijk erg traag. Het is nog altijd nodig dat enkele vrouwen hun leven opofferen om de zaak te doen vooruitgaan. Want dat is het probleem: als je je té radicaal opstelt, word je compleet buitengesloten. Toch blijft het dus nodig dat vrouwen dit doen. Het complexe van deze situatie werd me heel duidelijk toen mijn dochter de puberteit bereikte. Ze begon me allerlei vragen te stellen over maagdelijkheid, seksualiteit, vrijheid enzovoort. Ze zou naar Parijs gaan studeren. Ik had haar heel graag willen vertellen dat ze compleet vrij was te doen en te laten wat ze maar wou, dat ze volop van het leven moest genieten, ook op seksueel vlak. Maar iets in mij hield dat toch tegen. Want als een meisje zich ook in het Tunesië van vandaag zo gedraagt, wordt ze compleet uit de maatschappij gestoten, en zal ze bijvoorbeeld ook nooit een man vinden. En als moeder wil je natuurlijk ook weer niet dat je kind compleet gemarginaliseerd wordt. Je wilt dat je kinderen goed aangepast zijn, erbij horen. Zie je wat een ingewikkelde situatie? Zelf heb ik mezelf ook in een moeilijke positie gebracht, door zo openlijk dit probleem aan te kaarten. Ik voel me op dit moment erg zwak, totaal gefragmenteerd, maar gelukkig steunen mijn kinderen me enorm.

Reageert het publiek in het westen anders op uw films dan in Tunesië?

Tlatli: Nee, en dat verbaasde me enorm. Ik heb met mijn beide films veel filmfestivals afgereisd, en overal ter wereld kwamen vrouwen me achteraf met tranen in de ogen zeggen dat de film hen enorm geraakt had. De problemen die vrouwen in Tunesië ondervinden, lijken dus wel universeel te zijn. Alleen is de emancipatie in het westen veel verder gevorderd. Maar of dat de vrouwen gelukkiger gemaakt heeft? Ik heb zo mijn twijfels: de emancipatie is in sommige landen zo snel gegaan, dat men een heleboel waarden heeft moeten opgeven. De Tunesische emancipatie gaat veel trager, wat erg pijnlijk is voor de huidige generatie, maar toch denk ik dat dit misschien een betere manier is. Door geleidelijk te gaan krijgen we de mannen op den duur mee, en dat maakt alles makkelijker. De moeders hebben hier een grote verantwoordelijkheid: zij geven de onderdrukkende waarden toch maar steeds weer door aan hun dochters én zonen. Maar het is overal aan het veranderen, of het nu traag of snel is. En de vrouwenemancipatie zal nooit meer tenietgedaan kunnen worden. Overal ter wereld hebben vrouwen er genoeg van te leven in een machtsverhouding van dominerende en gedomineerde.

Gelooft u in de kracht van cinema om dingen te veranderen?

Tlatli: Nee, absoluut niet. Maar films kunnen wel debatten in gang zetten, en dat wilde ik zeker met die tweede film doen. Vrouwen zijn geraakt door mijn film, mannen kunnen vaak niet volgen waarover het gaat, zij weten niet wat het is om levenslang onderdrukt te worden. Maar ze raken wel geïntrigeerd.

In “La saisons des hommes ” keert het hoofdpersonage uiteindelijk toch terug naar Djerba, de plek die ze zo graag wilde ontvluchten. Wil dit zeggen dat ze het onderspit heeft moeten delven, dat haar emancipatiestrijd mislukt is?

Tlatli: Nee, ik zie het eerder als een terugkeer naar de moederschoot, naar een bekende plek van waaruit ze het opnieuw kan proberen. Zo kan ze opnieuw aansluiting zoeken bij haar eigen culturele achtergrond, en van daaruit een nieuwe poging doen om een beter leven te vinden. Radicaal breken met het verleden is niet goed, dat levert alleen maar meer problemen op. De film eindigt dan ook positief en hoopvol.

Wat zijn volgens u Arabische waarden die bewaard moeten blijven?

Tlatli: De zorg voor je familie, voor de ouderen ook. Ook: de bereidheid om kleine offers te brengen om je familie samen te houden. Vorige week keek ik voor het eerst in lange tijd nog eens naar mijn eigen film. Het viel me toen pas op hoe krampachtig het kleinste meisje rondliep in de film. Ineens schoot me een anecdote van tijdens het draaien te binnen: de schoenen die voorzien waren voor dat meisje, blekn na de eerste scène te klein, maar omwille van de ‘raccords’ tussen de verschillende scènes konden we haar geen andere schoenen laten dragen. De hele film door draagt ze dus te kleine schoenen. En de hele film door draagt ze haar lot dapper, maar als je goed kijkt, merk je dat ze soms moeite heeft om haar grote zus bij te houden. Dat raakte me zo, dat ik opeens begon te huilen.