Kunst doorbreekt grenzen in de Balkan

In een tentoonstelling in het Kroatische Zagreb exposeert het Servische Nationaal Museum geen Servische, maar Kroatische kunst. Misschien gaan kunst en cultuur de volken dichter bij elkaar brengen.

In de tentoonstelling, over de periode 1850-1950, zijn schilderijen en beeldhouwwerken te zien van Kroatische kunstenaars. De expositie heeft als titel: “Honderd Kroatische topkunstwerken uit de collectie van het Nationaal Museum in Belgrado.”

“Veel werken van Kroatische kunstenaars zijn aangekocht in een tijd dat Zuid-Slavische eenheid nog maar een idee was, in de late 19e en vroege 20e eeuw” zegt curator Ljubica Miljkovic in Belgrado bij de aankondiging van de opening in Zagreb. “Het was tijd om de meesterwerken aan het bredere Kroatische publiek te vertonen.”

Wonden

Toen de eerste kunstwerken in 1904 werden aangekocht, was Servië een onafhankelijk koninkrijk, terwijl Kroatië bij Oostenrijk-Hongarije hoorde. Zuid-Slavische landen gingen pas na de Eerste Wereldoorlog op in Joegoslavië, samen met Slovenië, Bosnië, Macedonië en Montenegro. Het land overleefde de Tweede Wereldoorlog en de communistische overheersing, maar viel bloedig uiteen in de jaren negentig. Het bloedvergieten tussen Serviërs en Kroaten heeft diepe wonden geslagen, vooral in Kroatië, waar men niet gelooft dat er nog iets goeds uit Servië kan komen.

De leiders zijn intussen overleden, maar verzoening gaat nog erg langzaam. Servische leiders hebben excuses aangeboden voor oorlogsmisdaden tegen Kroaten, maar verder is er weinig warms te melden.

“Deze tentoonstelling kan een keerpunt betekenen, tenminste in onze culturele relaties”, zei een commentator op de Kroatische staatstelevisie HRT. “We zijn erg blij dat deze tentoonstelling meer aandacht heeft gekregen dan de expositie van Chagall die tegelijkertijd in Zagreb geopend is”, zei het hoofd van het Kunstpaviljoen in Zagreb Radovan Vukojevic op de zender.

Kroatische invloed

“Het was onze bedoeling om te laten zien dat het Servische Nationaal Museum het werk van artiesten uit heel voormalig Joegoslavië respecteert”, zegt Miljkovic. “Kunst heeft universele betekenis. Alleen grote kunstenaars als Ivan Mestrovic kunnen dat bereiken.”

Mestrovic (1883-1962) was de grootste Kroatische beeldhouwer. Zijn werken zijn overal ter wereld te vinden. Zijn zoon Mate, aanwezig bij de opening, noemde het “een heel emotionele gebeurtenis”. Sommige werken zag hij voor de eerste keer.

“Kroatische werken hadden een grote invloed op Servië”, aldus Miljkovic. “Zonder Kroaten was er in Servië geen beeldhouwkunst geweest.”

Ook de kunstacademie in Belgrado werd eind jaren veertig opgericht door een Kroaat, de beeldhouwer Toma Rosandic (1878-1959). Sommige Kroatische schilders prefereerden het kosmopolitische Belgrado boven Kroatië en daardoor zijn ze nu pas voor het eerst in hun moederland te zien.

Naast deze serieuze kunstwerken zijn er steeds meer tv-makers die over de grenzen kijken. Jonge producenten, schrijvers en regisseurs uit heel voormalig Joegoslavië maken tientallen producties die steeds meer aandacht krijgen, zoals Samenzwering, een serie over politieke moorden in Kroatië, en Ratkajs, een familiedrama.

“Het is niet verrassend”, vindt socioloog Ratko Bozovic. “Miljoenen spreken dezelfde taal en delen een gezamenlijke cultuur en geschiedenis. Grenzen zijn dun en onzichtbaar en houden het niet lang. Culturele samenwerking is een stap in de goede richting.”