“Luie” Serviërs willen alleen in het buitenland werken

Servië telt 7,5 miljoen inwoners en daarvan zitten er volgens de nieuwste statistieken 870.000 zonder werk. De moeizame overschakeling van een geleide naar een vrijemarkteconomie zit er zeker voor iets tussen, al is dat proces intussen al zeven jaar aan de gang.
De mensen zijn lui, klagen politici in Servië. Sociologen nuanceren dat: veel Serviërs geven liever verstek op de officiële arbeidsmarkt dan voor een karig loon te werken. Gemiddeld verdienen werknemers in Serviërs 325 euro per maand. “Maar beginners verdienen soms maar 145 euro, er is geen garantie dat hun baan er ook volgende maand nog is of dat ze niet ontslagen worden”, legt Dragan Djukic uit, het hoofd van de Nationale Werkgelegenheidsdienst. “Nogal wat mensen blijven liever officieel werkloos, strijken de magere uitkering op en werken af en toe in het zwart.”
Veel Serviërs zijn nog niet gewend geraakt aan de manier van denken die de markteconomie vereist. “Tot 2000 leefden we leefden onder een regime dat beloofde iedereen van de wieg tot het graf te verzorgen”, zegt de socioloog Srecko Mihailovic. “Nu heerst hier het harde kapitalisme. Maar mensen veranderen hun gewoonten niet zomaar.”
Het vertrouwen in de nieuwe arbeidsmarkt is begrijpelijkerwijze niet groot. In het socialistische systeem konden mensen hun baan nauwelijks kwijtspelen. De voorbije jaren zijn er rijen bedrijven dichtgegaan of overgenomen door privé-investeerders die meteen het mes zetten in het personeelsbestand.
Servië probeert te verhinderen dat mensen zich nestelen in de werkloosheid. Werklozen die drie keer een aangeboden baan weigeren, kunnen hun uitkering en ziekteverzekering kwijtspelen.
Maar zelfs sancties maken weinig indruk. In Centraal-Servië moet nu volop klein fruit geoogst worden, maar het is moeilijk genoeg Servische plukkers te vinden. “We krijgen nauwelijks mensen uit de streek om frambozen te plukken, al bieden we vijftien euro per dag plus kost en inwoon”, zegt Mile Vasiljevic uit Valjevo. “Dus nemen mensen uit Bosnië en Roemenië hun plaats in. Vijftien euro is niet weinig voor hen”.
Het lijkt wel alsof alle Serviërs die handen aan hun lijf hebben, naar het buitenland trekken om daar te gaan werken. Duizenden jongeren uit Novi Sad, de op een na grootste stad in Servië, spelen de hele zomer kelner in Montenegro. Daar is de Adriatische kust een echte toeristische trekpleister geworden. De jobstudenten kunnen in een paar maanden genoeg verdienen om een jaar studeren te financieren
“Ik zou niet zeggen dat Serviërs lui zijn”, zegt de 22-jarige student Dragan Stamenkovic. Hij brengt zijn vierde zomer op rij door in Budva, een populaire vakantiebestemming in Montenegro. “Je moet gewoon afwegen waar je het best geld kan verdienen. Als ik mijn diploma heb, ga ik niet zitten wachten op een baan. Ik heb geleerd er zelf naar uit te kijken.”
Ook de echte arbeidsmigratie - mensen die voor langere tijd in een ander land gaan wonen om er te werken - zit weer in de lift. Dat was vroeger een traditie in de streek, maar er kwam abrupt een einde aan door de burgeroorlogen die het voormalige Joegoslavië verscheurden. Na een pauze van 15 jaar beginnen er nu weer vacatures te verschijnen in de Servische kranten voor slagers, kappers, bakkers, koks, verpleegsters en artsen in Slovenië. Die voormalige deelstaat van Joegoslavië maakt deel uit van de EU; de lonen liggen er makkelijk drie keer hoger dan in Servië.
Een oogarts of tandarts kan in Slovenië rekenen op een beginloon van bijna 1900 euro per maand. In Servië is dat 500 euro. “Dit een grote stap in de richting van het herstel van de normaliteit”, zegt Jovan Radjenovic, een arts uit Belgrado. Samen met zijn vrouw, een kinderarts, vertrekt hij in september naar Ljubljana. “Twintig jaar was het heel gewoon te verhuizen om meer te verdienen. Nu is het tijd om weer bij die gewoonte aan te knopen.”