Religie en TV voeden islamofobie

Zesentwintig procent van de Amerikanen vindt dat de Amerikaanse inlichtingendiensten moskeeën nauwgezet in het oog moet houden. En het is een goed idee dat geheim agenten undercover islamitische organisaties infiltreren, denkt 29 procent van de Amerikanen. Ongeveer 22 procent van de Amerikanen vindt dat de federale regering burgers moet opvolgen als een potentieel gevaar, louter en alleen omdat ze moslim zijn of omdat hun achtergrond in het Midden-Oosten ligt.

De ontluisterende cijfers zijn afkomstig uit een enquête die de Cornell-universiteit afgelopen vrijdag publiceerde. De bedoeling van het onderzoek was om te bepalen hoe bang het Amerikaanse publiek is van het terrorisme. De hoofdconclusie: 44 procent van de Amerikanen vindt dat de burgerrechten van Amerikaanse moslims moeten ingeperkt worden. Iets meer - 48 procent - vindt dat geen goed idee.

De enquête werd uitgevoerd bij 715 respondenten in het hele land en heeft een foutenmarge van 3,6 procent.

Het onderzoek bevestigt dat er zoiets bestaat als ‘islamofobie’ in Amerika. Dat was ook de conclusie van een seminarie over islamofobie dat de Verenigde Naties begin deze maand organiseerden in hun hoofdkwartier in New York. Deze week stemt de Veiligheidsraad een resolutie die alle VN-lidstaten oproept om in actie te schieten tegen de groeiende islamofobie in de wereld.

De mediadeskundigen en sociologen van de universiteit van Cornell gingen ook na of de religieuze overtuiging, het kijkgedrag en de politieke voorkeur van de ondervraagden een grote rol speelt. Mensen die zeggen dat ze sterk overtuigd zijn van hun eigen geloof, zijn meer geneigd om de duimschroeven aan te draaien bij islamitische landgenoten. Meer dan zes op tien zelfverklaarde ‘sterk religieuze’ Amerikanen vindt de islam bijvoorbeeld ‘gewelddadig’, terwijl dat bij de minder vrome Amerikanen beduidend minder is (vier op tien).

De onderzoekers constateerden verder dat mensen die veel naar het TV-journaal kijken, doorgaans banger zijn. Hoe meer aandacht je aan televisienieuws besteedt, hoe banger je bent voor terreur en hoe meer je geneigd bent om burgerrechten in te perken, zegt professor Erik Nisbet van de universiteit van Cornell. Er is ook een verband met politieke voorkeur: vier op tien zelfverklaarde Republikeinen zijn gewonnen voor een registratieplicht voor moslims, terwijl slechts één op vier Democratische kiezers daartoe bereid zijn.

Communicatieprofessor James Shanahan, die het onderzoek leidde, concludeert dat religie en TV eerder de angst dan wederzijds begrip voeden. Hij heeft er echter niet meteen een verklaring voor.

Het lijkt wel dat Amerikanen onwetender worden naarmate ze meer TV kijken. De paradox van de islamofobie vandaag is dat veel mensen die bang zijn van de islam er eigenlijk bijna niks van weten, zegt Seyyed Hossein Nasr, een islamexpert aan de George Washington-universiteit. Ze voelen een grote behoefte om ‘de ander’ als de vijand te zien.

Norman Solomon, de directeur van het Institute for Public Accuracy (een soort mediawaakhond) verklaart de band tussen TV en islamofobie op zijn manier. De Amerikaanse media en het politieke discours projecteren vaak impliciet een negatief beeld van de islam. Religieus chauvinisme en racisme lijken sterke drijfveren, zegt Solomon, maar ik denk dat de publieke vijandigheid tegen de islam uiteindelijk is ingegeven door geopolitiek en door Amerikaans nationalisme.

De wortels van de moderne islamofobie in de VS liggen in het strategische belang van het Midden-Oosten voor supermacht Amerika, zegt ook Mouin Rabbani, één van de experts achter de gerenommeerde denktank ‘Middle East Report’. Dat is meteen ook het verschil tussen de Amerikaanse en de Europese islamofobie: de angst voor moslims is in Europa vooral ingegeven door de aanwas van migrantenpopulaties.

Rabbani geeft toe dat de islamofobie ook wortels heeft die veel ouder zijn dan de aanslagen van 11 september 2001. Ze bestaat al sinds de zevende eeuw en is sindsdien onderhevig aan eb en vloed.

De islam staat in de VS historisch in verband met de slavernij. De angst voor de islam was een manier om de slaven te beroven van hun menselijkheid. Zwarte vrijheidsstrijders als Malcolm X vonden hun inspiratie in de islam.

In Europa was had de islam een andere betekenis: de moslimhaat was eerst ingegeven door de territoriale en theologische strijd tegen de islam. Later diende de islamofobie het kolonialisme in het Midden-Oosten, zegt Rabbani. Nu kan je het beschouwen als een reactie op de groei van migrantenpopulaties in West-Europa.

Mijn indruk is wel dat de vooroordelen tegen moslims sterk zijn toegenomen en dat de vijandschap tegen de islam exponentieel gegroeid is’, zegt Rabbani. Het effect van 11 september is geweest dat de islamofobie zich verspreid heeft en respectabel is geworden. De geest is uit de fles.