Satellieten als mensenrechtenwaakhond

Het project in Darfour door Google Earth, een virtueel programma dat de aarde in beeld brengt door middel van het op elkaar leggen van satellietbeelden, heeft een nieuwe dimensie gegeven aan het monitoren van mensenrechtenschendingen.
Het potentieel van de satelliet als bewaker van mensenrechten kwam voor het eerst aan het licht toen in 2004 het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken en het Amerikaanse Agentschap voor Internationale Ontwikkeling (USAID) beelden uit vrije kanalen gingen gebruiken om aandacht te vragen voor het geweld in Darfour. Voor die tijd konden zulke beelden alleen worden geleverd door militaire satellieten.
Maar nu kan iedereen zulke beelden bekijken. In april is het United States Holocaust Memorial Museum een samenwerkingsverband met Google aangegaan om geweld in de regio te traceren. Het initiatief ‘Crisis in Darfur’ laat de internetgebruiker meer dan 1.600 verwoeste steden en dorpen in Noordoost-Afrika zien, met beelden van voor en na de aanvallen. Daarnaast biedt het initiatief geluidsfragmenten van getuigenissen vanuit het grensgebied bij Tsjaad. Volgens Google heeft Google Earth momenteel meer dan 200 miljoen gebruikers.
Deskundigen schatten dat sinds het begin van het conflict in 2003 meer dan 200.000 mensen in de Sudanese regio zijn vermoord en 2,5 miljoen mensen hun woonplaatsen ontvlucht. Eind juli besloot de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties een vredesmacht naar Darfour te sturen, de grootste in de wereld.
Gedurende de eerste fase van het conflict werden de rapporten van hulporganisaties door regeringen enigszins sceptisch bekeken, maar na het zien van de satellietbeelden bleef er weinig ruimte voor twijfel over.
De beelden brengen de situatie in Darfour onder de aandacht, maar kunnen aanvallen wellicht niet voorkomen omdat ze niet ‘rechtstreeks’ zijn. Om aanvallen ‘live’ te registeren heeft Amnesty International in juni haar eigen internetservice ‘Eyes on Darfur’ gelanceerd. Dit initiatief maakt gebruik van rechtstreekse satellietbeelden om dertien dorpen in Darfour en het oostelijk deel van Tsjaad in de gaten te houden. Gebruikers kunnen inzoomen op beelden van de dorpen en getuigenissen lezen van bewoners die uitleggen waarom ze in gevaar zijn.
“Door deze gebieden door middel van ‘live’ beelden in de gaten te houden kunnen we ongeregeldheden documenteren terwijl ze gebeuren” zegt Ariela Blätter, directeur van het Crisis Prevention and Response Centre van Amnesty International.
”Dankzij de satellieten kunnen mensenrechtenorganisaties alarm slaan en miljoenen mensen mobiliseren, nog voordat regeringen toegeven dat er iets zorgwekkends aan de hand is”, aldus Blätter op de website van Amnesty. Volgens haar kunnen de organisaties door deze technologie hun traditionele rol als klokkenluiders van geweldplegingen enorm vergoten.
Na berichten over aanvallen op burgers in het oostelijk deel van het Birma, wordt nu ook die regio door satellieten in de gaten gehouden. Human Rights Watch heeft door middel van deze technologie eveneens aanvallen op burgers in de oorlog in Irak en de illegale verwoesting van Palestijnse huizen in de Gazastrook onder de aandacht gebracht. “Op deze manier kunnen we gebieden in de gaten te houden waar gebeurtenissen vaak onvoorspelbaar zijn” beweert Allessandro Guarino. Zijn in Rome gebaseerde niet-gouvernementele organisatie Intersos werkt sinds 2004 in Sudan.
Het Intersos-satellietproject richt zich meer op het in kaart brengen van vluchtelingenstromen dan op mensenrechten. Het project heeft een WebGis-platform ontwikkeld waarin het Geografische Informatie Systeem (GIS), dat naar precieze geografische data kijkt, geïntegreerd is met het internet om zo de route van vluchtelingen naar de opvangkampen te volgen.
Guarino zegt dat het interactieve WebGis-systeem (het gebruik van GIS op het internet) het Hoge Commissariaat voor de Vluchtelingen van de VN (UNHCR) in Sudan, de lokale autoriteiten en de ngo’s gedetailleerde en rechtstreekse informatie kan verschaffen over de toestand van 550 dorpen in het zuidwesten van Darfour. Het uiteindelijke doel van het project is de terugkeer van de vluchtelingen.
De informatie laat zien of de dorpen bewoond of verwoest zijn, of er water beschikbaar is, hulpdiensten of scholen aanwezig zijn, en hoe de staat is van de landbouwgrond. Door middel van open source-technologie kunnen lokale organisaties van de informatie gebruik maken.
De ondersteuning van satelliettechnologie bij projecten die zich richten op door oorlog getroffen bevolkingsgroepen is erg in opkomst. “Door de technische assistentie van de Europese Ruimtevaartorganisatie ESA kunnen we wekelijks een twee uur durende consultatiesessie tussen de medische staf van het hoofdziekenhuis in Rome en collega’s van het Kinderziekenhuis in Bagdad organiseren”, vermeldt Guarino.
Deze assistentie helpt om diagnoses te stellen en behandelingen uit te voeren in Iraakse ziekenhuizen waar een beperkte hoeveelheid aan diagnostische middelen voorhanden is. Een soortgelijke satellietbrug wordt overwogen tussen het regionale oncologische centrum van het Fontem ziekenhuis in Kameroen en enkele Italiaanse centra.