Servische vluchtelingen al tien jaar tussen wal en schip

Tien jaar geleden werd Dragoslav Dupor uit Karin Gornji, een dorp aan de Adriatische kust, wakker van het geluid van Kroatisch artillerievuur. Hij besloot met zijn vrouw en kinderen naar Servië te vluchten. De wegen vanuit Krajina, het Servische gebied in Kroatië, zaten verstopt met auto’s, tractoren en andere voertuigen. Meer dan 200.000 mensen vormden een lange colonne op weg naar Servië, op de vlucht voor de ongeveer 100.000 Kroatische militairen die de ‘Operatie Storm’ uitvoerden. In een oude Lada reisde de familie Dupor 400 kilometer naar het oosten. Normaal gezien een reis van zes uur, nu een beproeving van acht dagen.

Operatie Storm was bedoeld om de opstand onder Serviërs in Krajina eindelijk definitief de kop in te drukken. De Serviërs verzetten zich sinds 1991 tegen onafhankelijkheid van Kroatië. Ze kregen daarbij in eerste instantie steun van het regime in Belgrado van toenmalig president Slobodan Milosevic. De vier jaar durende oorlog kostte het leven aan 20.000 mensen in de regio. De meeste slachtoffers waren Kroaten.

Voor de Serviërs uit Krajina was het moeilijk een nieuw leven opbouwen in Servië. Nu, tien jaar later, is de situatie niet veel beter. Dragoslav Dupor (60) was buschauffeur voordat hij vluchtte, maar in Servië heeft hij nooit een fatsoenlijke baan kunnen vinden. Mijn zonen en ik hebben het de afgelopen jaren weten te redden met inkomsten uit allerlei parttime baantjes, zegt Dupor. Voor de oorlog presenteerde Servië zich als ons moederland, maar de beloften aan ons zijn niet waargemaakt. Wat wisten wij als eenvoudige mensen nou van politiek? We mogen blij zijn dat we het overleefd hebben.

De Dupors bouwden net als veel andere vluchtelingen een klein huis in Krnjaca, een voorstad van Belgrado. Ze wonen vlakbij een gezamenlijk centrum voor Serviërs uit Krajina. Van dergelijke centra zijn er nog enkele tientallen.

Het economisch verwoestte Servië heeft sinds 1995 weinig betekend voor de vluchtelingen. Servië kreeg economische sancties te verduren om het regime van Milosovic onder druk te zetten. In 1999 volgden NAVO-bombardementen op Servische doelen, bedoeld om een einde te maken aan de onderdrukking van etnische Albanezen in Kosovo door Milosovic. Sinds de val van Milosovic is het land nog nauwelijks overeind gekrabbeld uit de economische malaise.

De menselijke catastrofe van de Serviërs uit Krajina bleef onopgemerkt in de internationale media, omdat de Serviërs de schuld kregen van de oorlog. In het Kroatië van voor de oorlog woonden 600.000 Serviërs, op een totale bevolking van 4,5 miljoen.

Operatie Storm markeert het einde van de Kroatische Serviërs, zegt historicus Predag Markovic. De orthodox-christelijke Serviërs woonden al vijf eeuwen in het gebied. Ze werden aan het einde van de vijftiende eeuw uitgenodigd om te komen wonen in de verlaten grensregio met Bosnië, dat toen nog onder Turks bestuur stond. Het katholieke Kroatië stond destijds onder Hongaars bestuur.

Het is echter niet uitgesloten dat de Serviërs uit Krajina na verloop van tijd weer terug kunnen naar Kroatië, zegt Markovic. Beide landen worden nu door normale mensen bestuurd. De Kroatische president Franjo Tudjman, die in 1995 zei dat het Servische probleem ‘voorgoed was opgelost’, overleed in 1999. Aan het bewind van Milosovic kwam in 2000 een einde.

Onder internationale druk heeft Kroatië het verbod opgeheven voor Serviërs om hun huizen in Krajina te bezoeken. Ook is een begin gemaakt met het teruggeven van eigendommen aan de oorspronkelijke bewoners. Er worden pensioenen uitbetaald aan Serviërs die voor 1991 werkten bij Kroatische bedrijven in de regio.

Tudjman probeerde tijdens zijn bewind etnische Kroaten uit Bosnië en gemigreerde Kroaten uit Canada, Amerika en Australië, terug te krijgen in Krajina. Maar die pogingen waren weinig succesvol. Krajina is nog steeds een dunbevolkt gebied in de bergen.

De afgelopen jaren werden in het gebied de telefoonlijnen en elektriciteitsvoorziening hersteld. In totaal keerden ongeveer 30.000 Serviërs, vooral ouderen, terug. Er is grote vooruitgang geboekt als het gaat om de status van de Serviërs in Kroatië, zegt het Kroatische parlementslid Rajko Gajica van de Autonome Servische Democratische Partij. Als gevolg van de economische situatie, is het leven hier voor zowel Serviërs als Kroaten moeilijk. Er bestaan nog steeds etnische en politieke barrières tussen de beide bevolkingsgroepen, maar de situatie verbetert elk jaar.

Maar jongeren willen niet meer naar Krajina, zegt Mirana Krstic (65), die op bezoek is bij haar twee zonen in Krnjaca. Er is bijna geen werk in Krajina en er zijn weinig gelegenheden om uit te gaan. Mijn kleinkinderen willen zelfs niet op bezoek komen. Maar voor mij blijft Krajina toch mijn thuis. (JS/ADR)