Supermarkt krijgt steeds meer macht

Supermarkten krijgen zowel in westerse landen als in ontwikkelingslanden steeds meer macht. Dat is nadelig voor kleine boeren en producenten van groenten en fruit, die ook al onder druk staan doordat de internationale handel steeds meer bepaald wordt door een paar multinationals. Dat blijkt uit onderzoek van de Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO).
“Vroeger werd vooral gesproken over de uitbuiting waar multinationals verantwoordelijk voor waren, nu zit er nog een machtige laag boven de multinationals: de supermarkten”, zei Myriam Vander Stichele van de SOMO gisteren (21 september) tijdens een debat in de Rode Hoed in Amsterdam. “Toeleveranciers moeten meer en meer aan de voorwaarden van die supermarkten voldoen. Europese supermarkten willen kwaliteitsproducten voor een lage prijs, in grote hoeveelheden en gedurende het hele jaar. Kleine producenten in ontwikkelingslanden kunnen vaak niet aan die eisen voldoen.”

Zowel in het Noorden als in het Zuiden hebben supermarkten een steeds groter deel van de markt in handen, blijkt uit het rapport ‘Who reaps the Fruit’. In de branche is tevens sprake van concentratie, waardoor minder supermarkten een groter deel van de markt beheersen. In het Zuiden is de invloed van supermarkten het grootst in Latijns-Amerika. In 2001 hadden supermarkten in de twaalf grootste landen daar een gemiddeld marktaandeel 60 procent in de verkoop van etenswaren. In Brazilië steeg het aandeel van de supermarkten in de jaren negentig van 20 naar 70 procent.

Ontwikkelingslanden domineren de productie van groenten en fruit. Zij leveren driekwart van de wereldwijde productie, hoewel slechts 4 procent afkomstig is uit de Minst Ontwikkelde Landen (MOL), de allerarmste landen. China is met 36 procent de grootste producent, gevolgd door India met 9,4 procent. Andere belangrijke ontwikkelingslanden die groenten of fruit produceren, zijn Brazilië, Mexico, Turkije en Egypte.

Landen die succesvol zijn in de export van fruit en groenten, hebben in het algemeen een goed ontwikkelde infrastructuur. Ook is in die landen meestal sprake van grootschalige, commerciële landbouw. Sommige grote producenten, zoals Dole, controleren in die landen de hele keten van productie tot distributie. Deze verticale integratie bemoeilijkt de markttoegang voor nieuwe, kleine producenten. “Open markten helpen kleine boeren ook niet. Vrijhandel geeft juist meer mogelijkheden tot concentratie”, aldus Vander Stichele.

Concentratie hoeft niet per definitie negatief te zijn, zei Gé Happe, manager bij supermarktketen Albert Heijn. AH zette een paar jaar geleden een campagne op om tropisch fruit te promoten. “Daardoor steeg de verkoop van fair trade-fruit zoals mango’s. Die komen, afhankelijk van het seizoen, uit verschillende ontwikkelingslanden zoals Peru en Burkina Faso. De campagne is zo aangeslagen, dat er nu zelfs meer vraag dan aanbod is. Boeren hebben daardoor meer betaald gekregen per kist. Als groot bedrijf kunnen we zo werken; we zijn in staat om fruit te populariseren.”

René Leegte van Agrofair, een importeur van tropisch fair trade-fruit, pleitte ervoor om fair trade-producten te zien als “gewone handel.” “Dat is ook in Zwitserland gebeurd, waar fair trade-bananen een marktaandeel hebben van 50 procent. Wereldwijd is dat maar 1 procent. Concentratie is een negatieve ontwikkeling, maar ondanks dat kun je er wel voor zorgen dat boeren in ontwikkelingslanden aan de gestelde eisen kunnen voldoen.” Agrofair doet dat bijvoorbeeld door boeren te ondersteunen bij het vormen van coöperaties en het overdragen van de benodigde technische kennis. “Als de producten aan de eisen voldoen, is het vervolgens aan de supermarkten om ze ook daadwerkelijk in te kopen.”

Vander Stichele zou graag zien dat er regels komen om concentratie te beperken. “Bij mededingingswetgeving wordt vaak aan het belang van de consument gedacht, maar de koopkracht van de kleine producent doet er ook toe. In Groot-Brittannië bezit Tesco 31 procent van de markt. Je zou wetgeving kunnen maken waarin is vastgelegd dat een supermarkt niet meer dan 20 procent van de markt mag beheersen.”

De mate van concentratie varieert sterk per continent en land. In 2003 hadden de dertig belangrijkste detailhandelaren in Azië en Oceanië slechts 19 procent van de groentemarkt in handen. In Latijns-Amerika was dat 29 procent en in Europa 69 procent.

Volgens het Britse Banana Link, dat zich inzet voor eerlijke en duurzame bananen, hebben prijzenoorlogen in verschillende landen de afgelopen jaren geleid tot absolute bodemprijzen voor bananen en meer uitbuiting van werknemers op plantages. De ‘oorlog’ raakte niet alleen producenten in ontwikkelingslanden. In Nederland sneuvelden door een langdurige prijzenoorlog in de supermarkten bovendien veel kleine kruideniers. Tussen eind 2000 en eind 2004, daalde het aantal verkooppunten van groenten en fruit in Nederland met 50 procent, een daling die volgens SOMO te wijten is aan de prijzenoorlog.

De SOMO vindt betere controle op het gedrag van multinationals die opereren in de agrarische sector en de detailhandel, noodzaak. Het Centre for Transnational Corporations, een VN-instelling die zich bezighield met onderzoek, beleidsadvies en het ontwikkelen van richtlijnen, werd in de jaren negentig onder druk van de Verenigde Staten opgeheven. De taken van het Centrum werden maar ten dele overgenomen door de UNCTAD, de OESO en Global Compact, zegt de SOMO.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.