Vorming is het beste wapen tegen discriminatie

Ocsa heeft zelf een lange weg afgelegd om te komen waar ze vandaag staat: aan het roer van de vakbond voor huishoudwerksters in Bolivia, Fenatrahob. De discriminatie en vernedering heeft ze aan den lijve ervaren. Ze weet hoe belangrijk vorming en bewustwording zijn. Daarom doet ze er alles aan om dit door te geven aan de jonge meisjes die van het platteland naar de stad komen en nauwelijks hun rechten kennen.

U bent zelf heel jong beginnen werken als huishoudhulp.

Prima Ocsa: Ik ben afkomstig van de provincie Huari, in het departement Oruro en ben al heel jong naar de stad gaan werken, ik was acht jaar. Meestal gaan jonge meisjes vanaf hun tiende naar de stad. De belangrijkste drijfveer is de economische situatie van de ouders: de armoede waarin veel mensen leven op het platteland. De meisjes gaan naar de stad omdat de levensomstandigheden daar beter zijn en in de hoop daar naar school te kunnen gaan.

Hoe combineren ze het werk en de school? 

Prima Ocsa: Meisjes die naar de stad trekken om te studeren hebben onderdak nodig en dus bieden ze hun diensten aan als huishoudhulp. Concreet betekent dit wel dat ze lange dagen werken, soms wel 14 of 15 uur. In ruil mogen ze ’s avonds naar school gaan. Het gebeurt vaak dat ze gratis moeten werken, in ruil voor huisvesting.

De meesten zijn ook ouder wanneer ze afstuderen, omdat ze soms hun studies moeten onderbreken. Ikzelf was 27 toen ik mijn middelbare studies beëindigde.

Was het belangrijk voor u om te kunnen studeren?

Prima Ocsa: Als je naar school bent geweest, wordt je minder gediscrimineerd. Die vorming helpt me ook om andere meisjes die als huishoudhulp werken, te helpen. De meesten hebben alleen de lagere school doorlopen. Ze raken niet verder omdat ze geen tijd krijgen om naar school te gaan. Soms zijn ze intussen getrouwd en krijgen kinderen, waardoor ze hun studies niet meer afmaken.

Lukt het om het contact met uw familie te behouden wanneer u in de stad woont?

Prima Ocsa: Dat is helemaal niet evident. De familie woont ver en de contacten zijn niet zo frequent. Wanneer je in de stad gaat wonen, verlies je je vertrouwde omgeving, je taal en cultuur, de typische kledij want ze willen geen meisje in “pollera”. (de typische indiaanse rok, nvdr). Ze lachen je uit als je niet goed Spaans spreekt.

Hoe is het om in zo’n vreemd gezin in te wonen? Wat wordt van je verwacht?

Prima Ocsa: Je bent eigenlijk constant aan het werk: koken, het huis schoonmaken, kleren wassen met de hand, op de kinderen passen. Meestal krijgen de meisjes ook geen eigen kamer maar logeren ze in een achterafkamertje of bergplaats, zonder goede verluchting en verlichting. Soms in vochtige ruimtes.

En vaak hebben ze te lijden aan fysiek en psychologisch slechte omstandigheden. Vele meisjes hebben te maken met seksueel misbruik door de werkgever.

Is er geen wettelijke bescherming?

Prima Ocsa: In 2003 werd er, na tien jaar strijd, een wetsvoorstel van de vakbond goedgekeurd waarin wettelijke bescherming van de huishoudwerksters gevraagd werd. Volgens de wet 2450 hebben we ook recht op 15 vakantiedagen per jaar. En in november vorig jaar ratificeerde de regering van Evo Morales de Conventie 189 van de Internationale Arbeidsorganisatie over de rechten van het huispersoneel.

Als huishoudhulp voelen we ons vaak geïsoleerd omdat we individueel werken en vaak onzichtbaar zijn.

Het komt er nu op aan die wettelijke bepalingen ook effectief te laten toepassen. Wat er nog steeds niet is, is toegang tot gezondheidszorg en recht op anciënniteit. Als een inwonend meisje iets ernstigs voorheeft met haar gezondheid, wordt ze meestal ontslagen want dan kan ze ook niet werken. 

Is de behandeling in alle gezinnen hetzelfde?

Prima Ocsa: Je hebt drie categorieën. Er is de hogere klasse, waar ze het best betalen en je ook beter behandelen, minder discriminerend. De middenklasse kan zoveel niet betalen en is ook meer racistisch. En bij de armere klasse verdien je nog minder.

Hoeveel bedraagt dat loon dan?

Prima Ocsa: Het wettelijk minimumloon is 1000 bolivianos (107 euro), maar de meesten verdienen minder, tussen de 700 en de 500 bolivianos. Omwille van de economische crisis stellen ze zich daarmee tevreden. Het aanbod is ook veel groter dan de vraag: als het ene meisje die job voor dat loon niet aanvaardt, zal een volgende dat wel doen.

Iemand die aangesloten is bij de vakbond kent haar rechten en kan die afdwingen. Daarom ook dat werkgevers vaak liever iemand aannemen die recht van thuis komt en niet al te goed op de hoogte is van de rechten die bij haar statuut horen. Iemand die aangesloten is bij de vakbond “brengt problemen”, vindt de werkgever.

U bent nu al bijna dertig jaar in deze sector werkzaam. Zijn de omstandigheden veranderd in al die jaren?

Prima Ocsa: De situatie is verbeterd. Vandaag respecteren de meesten wel de verplichte premies, de wettelijke feest- en rustdagen. Er is ook meer respect voor de meisjes en vrouwen. President Evo Morales heeft er mee voor gezorgd dat er de wet 181 kwam, die een nationale dag van de huishoudhelpsters erkent, namelijk 30 maart. Voorheen was dat een decreet, nu is dat een wet.

Er is dus wel vooruitgang geboekt maar er is nog een lange weg te gaan. We willen als vakbond ervoor zorgen dat de meisjes die gaan werken, hun rechten kennen. We willen ook dat de staat erop toeziet dat de omstandigheden waarin ze moeten werken, menswaardig en behoorlijk zijn, zoals dat in een bedrijf gecontroleerd wordt. Als huishoudhulp voelen we ons vaak geïsoleerd omdat we individueel werken en vaak onzichtbaar zijn.

Wat heeft de vakbond in uw leven betekend?

Prima Ocsa: De vakbond is heel belangrijk geweest. Hij helpt de vrouwen zich bewust te worden van hun rechten, het zet hen aan om zich te organiseren en op te komen voor die rechten. Ook voor de vorming is de vakbond belangrijk. Veel jonge meisjes die voorheen van niets wisten, hebben zich gevormd in de vakbond, waardoor ze niet meer zo makkelijk misbruikt en uitgebuit kunnen worden. Als vakbond organiseren we workshops en doen aanbevelingen aan het beleid.

Sinds 2000, met de zogenaamde “wateroorlog” is Bolivia bezig met een proces dat de Bolivianen noemen “de herstichting van het land”. Is er sindsdien echt iets veranderd?

Prima Ocsa: Er is heel wat veranderd: er is een nieuwe grondwet die tot stand gekomen is met de participatie van arbeiders en inheemsen. Daarin zijn nieuwe normen vastgelegd. De inheemsen waren vroeger uitgesloten van de politiek. Er is ook meer erkenning voor de arbeiders, voor de eigen taal en cultuur.

Bolivia is een pluriculturele staat vandaag. Er is zeker meer participatie en inclusie. Maar om het systeem van ongelijkheid echt ten gronde te veranderen, moet er nog een lange weg afgelegd worden. Er is nog een grote meerderheid van armen die onvoldoende vorming hebben genoten en wachten op een integrale ontwikkeling.