Vechten met vijf eeuwen uitbuiting en hebzucht

Congo: ‘Oorlogsmisdaden mogen niets opleveren’

‘Geef ons vrede, vrede, vrede, alsjeblieft! Dan zul je zien hoe goed dit land zich kan ontwikkelen. We hebben alleen vrede nodig. Door het conflict kunnen we onze kinderen niet naar school sturen en je weet ook dat onderwijs de toekomst is van ieder land. We kunnen niet dromen van ontwikkeling als deze kinderen niet naar school gaan. Dus geef ons vrede!’
– Esther, die wij drieën ontmoetten in een kamp voor intern ontheemden

‘Ik denk dat er een ethische manier is om Congo te helpen in plaats van wapens te geven en gesmokkelde mineralen te kopen. Kom naar Congo en doe ethisch zaken. Naast ethisch investeren moeten alle hebzuchtige mensen die van die mineralen profiteren, vervolgd worden. Die mensen die zoveel landgenoten hebben vermoord, zijn diegenen die beloond worden en koning worden. Hier kun je er pas van dromen iemand te worden als je bloed aan je handen hebt. Heel wat soldaten verschillen niet van degenen die de genocide in Rwanda hebben gepleegd. Niemand heeft ooit geprobeerd hen te vervolgen. In dit kamp zijn de meeste vrouwen weduwen. En dat wil niet zeggen dat hun echtgenoten een natuurlijke dood zijn gestorven. Ze zijn vermoord. Onze leiders in Kinshasa hebben de mond vol van vrede, maar we weten niet wat vrede voor hen betekent. Ze vliegen met vliegtuigen, rijden met chique auto’s, wonen in prachtige huizen en dat is vrede voor hen. Ze zouden een keertje hier moeten komen kijken naar onze “vrede”. Als ik de kans kreeg om met de leiders in Amerika en Europa te spreken, dan zou ik hen vragen om alle mensen te vervolgen die voor problemen hebben gezorgd in Congo.’
– Emmanuel, hoofd van datzelfde kamp voor intern ontheemden

***

In Congo en omgeving zijn massa-aanvallen op burgers, rekrutering van kindsoldaten, groepsverkrachtingen en het tegenhouden van humanitaire hulp vaak gebruikte oorlogstactieken. Een gemeenschappelijke noemer is het gebrek aan efficiënte internationale repliek die de wortels van het probleem aanpakt, of dat nu in Congo, Soedan, Zuid-Soedan, de Centraal-Afrikaanse Republiek, Somalië, Burundi of een ander door geweld verteerd buurland is.

Ondanks populaire verzinsels, is de hoofdreden voor geweld en conflict in Congo en de omliggende staten in Oost- en Centraal-Afrika niet religie, ras, bevolkingsgroep of milieu. Die factoren kunnen extreem geweld weliswaar versnellen en in de hand werken en ze moeten aangepakt worden als onderdeel van de oplossing, maar de grote jackpot – de echte prikkel voor dodelijke concurrentie – is de manier waarop regeringsinstellingen gegijzeld en gebruikt worden voor het persoonlijke gewin van de leiders en hun internationale commerciële partners, die graaien in de immense natuurlijke rijkdommen van deze landen.

We kunnen diegenen die deze massagruwel en massacorruptie plegen in Congo en ervan profiteren, tegenhouden door hun illegale financiering aan te pakken. De dieven die het land bestelen, hebben financieel en politiek baat bij het geweld en de afwezigheid van gerechtigheid. Ze ontginnen illegaal de grondstoffen van Congo en houden zo mede de oorlog en het moorden in stand. Geen van de huidige regeringen heeft enige invloed op de winstberekeningen van deze leiders en hun internationale medestanders. Deze regeringsleiders leggen de vredesovereenkomsten, die ze toch zelf hebben ondertekend, naast zich neer, begaan oorlogsmisdaden, vervalsen verkiezingen, maken het humanitaire konvooien en vredestroepen lastig en hinderen het gerecht, zodat er geen gevolgen zijn.

Met financiële druk willen we bereiken dat de kosten-batenanalyse van Congolese leiders en hun internationale bondgenoten niet langer in het voordeel uitdraait van massaal geweld en corruptie op grote schaal, maar wel van vrede en goed bestuur

Toch zijn die hoge Congolese functionarissen, die de vreselijke schendingen van de mensenrechten op hun geweten hebben, en hun internationale handelspartners kwetsbaar op één belangrijk punt: ze proberen hun gestolen rijkdom weg te stoppen in andere landen en gebruiken Amerikaanse dollars en euro’s om hun zwarte geld wit te wassen via het internationale banksysteem. Dat is een misdaad, met een proces of een inbeslagneming van de goederen tot gevolg. Er zijn beleidsmiddelen om terrorisme, proliferatie van kernwapens, drugssmokkel en andere georganiseerde misdaad te bestrijden: volg het geld en sluit overtreders buiten uit het internationale financiële systeem. Maar die efficiënte aanpak om groepsverkrachtingen, het rekruteren van kindsoldaten en andere wreedheden te bestrijden, wordt niet gebruikt. Plaatsen als Congo zijn van weinig strategisch belang.

De ondergang van Al Capone is een handige metafoor voor een alternatieve strategie. Capone stond aan het hoofd van een enorme misdaadorganisatie die verantwoordelijk was voor dodelijk geweld, grootschalige corruptie en grote winsten, wat meestal verstopt werd in ondoorzichtige financiële constructies. Capone was direct of indirect verantwoordelijk voor al die misdaden, maar de openbare aanklager kon hem uiteindelijk slechts veroordelen voor het ontduiken van belastingen. Het was evenwel genoeg om hem uit het circuit te halen en ervoor te zorgen dat hij geen verdere schade meer kon aanrichten. Zijn veroordeling was opgebouwd op grondig financieel onderzoek, het traceren van de geldstroom, het zoeken naar bewijs, tot er uiteindelijk genoeg was verzameld om een veroordeling te krijgen.

De Congolese leiders en hun internationale bondgenoten die de mensenrechten met voeten treden, kunnen tegengehouden worden als we op een agressieve manier van bovenaf doelgerichte sancties opleggen (dit zijn sancties die niet alleen de individuen raken, maar ook het hele netwerk) en door van de banken te eisen dat ze maatregelen nemen tegen de witwasserij. Dit is de succesformule: sancties tegen het netwerk plus acties tegen witwassen van geld. Wij werken aan de ene kant aan het aanspannen van een proces tegen de oorlogsmisdadigers en hun commerciële partners, zodat ze verantwoordelijk gesteld worden voor de misdaden die ze hebben begaan of waarvan ze hebben geprofiteerd. Het gerecht en de instellingen moeten achter het geld aangaan, dat die mannen hebben gestolen en verstopt in banken, vastgoed en lege vennootschappen. Wat we met die financiële druk uiteindelijk willen bereiken, is de kosten-batenanalyse van deze leiders en hun internationale bondgenoten niet langer in het voordeel laten uitvallen van massaal geweld en corruptie op grote schaal, maar wel in het voordeel van vrede en goed bestuur.

Wat we kunnen doen aan gewelddadige kleptocratie

Elk jaar vloeien miljoenen euro’s belastinggeld als humanitaire hulp en vredesmissies naar Congo en andere Afrikaanse landen in crisis. Tegelijk hevelen de leiders miljoenen euro’s over en veroorzaken ze samen met hun internationale medestanders een crisis. Er moeten serieuzere inspanningen komen om financiële consequenties te verbinden aan dat plunderen en vernielen en het gestolen geld moet terugvloeien naar deze landen.

Sancties op witwassen van geld, sancties voor het netwerk en het terughalen van activa zijn nog steeds niet ingeburgerd als maatregelen om vrede en het naleven van mensenrechten in Afrika te bewerkstelligen, maar dat zou wel kunnen en moeten. Het is gebleken dat individuele sancties geen effect hebben in Afrika, het doelwit wordt nagenoeg niet benaderd en de wetgeving kan niet opgelegd worden. Vaak is de reden daarvoor dat er maar weinig betrouwbare informatie over de activa van de beoogde functionarissen is waarmee iets gedaan kan worden. The Sentry, mede opgericht door George Clooney en John Prendergast, wil daar iets aan doen. De organisatie verzamelt precies dit soort informatie voor de regelgevende en wetsinstellingen van regeringen wereldwijd, maar ook voor wereld- en regionale banken.

Ik ben proMO*

 

Steun ons unieke non-profit mediaproject en word proMO*.

Je ontvangt ons magazine en geniet van een pak andere voordelen

Je maakt MO* mee mogelijk en steunt ons in onze missie.

Voor € 4,60/maand of € 60/jaar.

Ik word proMO*

Het uiteindelijke doel is niet het bevriezen van een paar activa, maar het weren van oorlogsmisdadigers en hun medeplichtigen uit het internationale financiële systeem. Die netwerken sluizen hun zwarte geld namelijk door naar internationale banken en banken willen liever niet geassocieerd worden met witwaspraktijken – de reputatie- en merkschade is te groot, net zoals dat ook voor Apple of andere grote bedrijven het geval is. Niemand wil ervan beschuldigd worden conflictmineralen te kopen bij krijgsheren. Plotseling is het in het financiële belang van die banken om maatregelen voor mensenrechten en vrede te steunen. En dit is een hele ommezwaai. Internationale beleidsmakers en diplomaten krijgen nu een nieuwe hefboom in handen om de balans van degenen die massawreedheden willen begaan om rijkdom en macht te verwerven of behouden, naar de andere kant te doen omslaan.

Als internationale beleidsmakers eindelijk iets wezenlijks willen doen om de Congolese hervormingsgezinden te steunen, dan moeten ze door een andere bril gaan kijken. Regeringen moeten zich richten op significante consequenties voor de hoofdverantwoordelijken van het systeem van geweld, corruptie en ondermijning van de democratie. Dit is meer dan alleen een inspanning om het gedrag op korte termijn te veranderen. Dit gaat echt om het ontmantelen van het kleptocratische systeem en uiteindelijk ook het ontmoedigen van persoonlijke verrijking als hoofddoel van de macht.

Wat we kunnen doen aan de conflictmineralen

Volksbewegingen boekten grote vooruitgang in het aanpakken van geweld en corruptie bij de ontginning van de conflictmineralen tin, tantalium en wolfram. De afgelopen jaren zijn de International Peace Information Service, de VN-expertgroep, het Enough Project, Global Witness en andere waarnemers met het bewijs gekomen dat er inderdaad een betere traceerbaarheid en certificering is van de drie conflictmineralen. Daardoor hebben het leger, de milities en andere criminele organisaties steeds minder mogelijkheden om winst te halen uit het ontginnen van en de illegale belasting op de drie conflictmineralen.

Steeds meer mijnen waar de mineralen gedolven worden, zijn ‘conflictvrij’, wat inhoudt dat er getraceerd en gecertificeerd wordt, waardoor de producenten in Congo een betere toegang hebben tot de internationale markt. In rapporten van de VN-expertgroep staat de bezorgdheid te lezen dat er aanwijzingen zijn dat mineralen uit niet-gecertificeerde mijnen (die dus niet conflictvrij zijn) gesmokkeld worden en in het wettelijke toeleveringssysteem terechtkomen. Er blijft echter een brede consensus onder industrie, gemeenschap, regering en andere waarnemers dat er grote stappen vooruit zijn gezet in het weren van gewapende groeperingen uit de toeleveringsketens van tin, tantalium en wolfram.

Sasha Lezhnev/Enough Project (CC BY-NC-ND 2.0)

 

Wat we kunnen doen aan conflictgoud

Conflictgoud is de grootste geldschieter van gewapende rebellen en plunderende Congolese legereenheden in het oosten van Congo. Het is dus bijzonder belangrijk om hiervoor naar oplossingen te zoeken. Het Enough Project heeft bijna tien jaar veld- en industrieonderzoek gedaan naar hoe het probleem van conflictgoud aangepakt moet worden. Daaruit werd duidelijk dat er heel wat hoofdrolspelers zijn in de oplossing voor dit netelige probleem: de juwelenindustrie, technologiebedrijven, de Amerikaanse en Europese regeringen, activisten in Congo en elders in de wereld, regeringen van de Afrikaanse buurlanden, onderzoeksjournalisten en banken.

Een sleutelrol voor de oplossing is weggelegd voor de juwelenhandelaars. De manier waarop consumenten en bedrijven zich opstellen, kan leiden tot een grotere vraag naar verantwoord ontgonnen, conflictvrij goud en positieve mijninitiatieven in de regio. Dit is een belangrijk element van de vergelijking, omdat die vraag een versnelling kan teweegbrengen van pilootprojecten rond conflictvrij goud in Congo, die nu overal opgestart worden. De juwelenindustrie is de grootste eindgebruiker van goud en goed voor 50 procent van de vraag naar goud wereldwijd. Deze bedrijven kunnen de vraag naar conflictvrij goud uit Congo en omgeving doen toenemen. Juweliers uit de Verenigde Staten en Europa moeten het gebruik van conflictvrij, ambachtelijk goud uit Congo in hun ontwerpen aanmoedigen.

Eind 2017 classificeerde het Enough Project bedrijven naar hun aandacht voor de problematiek rond conflictmineralen. Twee juwelenhandelaars in het bijzonder – Tiffany & Co. en Signet Jewelers – namen proactieve stappen om hun toeleveringsketen te controleren en zo actief iets te doen aan conflictgoud. Ze steunden gemeenschappen die leden onder de mijnen en het geweld in Congo en bleken echte leiders te zijn. Andere juweliers volgen hun voorbeeld, maar algemeen oordeelt Enough dat de juwelenindustrie nog steeds achterloopt op de elektronicabedrijven als het gaat om verantwoorde, conflictvrije aankopen. Signet was de enige juwelier die na het onderzoek van Enough in 2017 lof kreeg omdat het bedrijf ook echt conflictvrij goud aankocht in Congo. Er werden ook tien elektronicabe- drijven onderzocht, waarvan er acht goed scoorden.

Wat we kunnen doen aan gewapende groeperingen

Enough Project (CC BY-NC-ND 2.0)

 

Op zeker ogenblik wemelde het in Congo van de gewapende milities. Analisten en beleidsmakers zagen weinig hoop op verbetering van de situatie. Er zijn echter voorbeelden van hoe gezamenlijk Congolese en internationale inspanningen echt een verschil kunnen maken en een gewapende groepering van het toneel kunnen verdrijven. Zo’n voorbeeld is de militie M23.

In 2012 verwierf de M23 de controle over Goma, de grootste stad in Noord-Kivu, in het oosten van Congo, en grote delen van de grensstreek van Congo/Rwanda/Oeganda. Af en toe waren zij in de oorlog met de Congolese regering zelfs aan de winnende hand. Een jaar later echter was de M23 verslagen, was de militie de grens overgestoken naar de buurlanden en was de groepering ontmanteld en geneutraliseerd. Wat was er gebeurd? De beslissende factoren waren drie variabelen en uit alle drie kunnen we lering trekken over hoe we met andere opstandige groeperingen moeten omgaan.

Hoe M23, dat in 2012 de controle over Goma in het oosten van Congo verwierf, werd verslagen, kunnen we lessen trekken

Ten eerste sloeg de internationale gemeenschap de handen op een nooit eerder geziene wijze in elkaar. Er werd geëist dat er een einde kwam aan de externe steun voor de M23. Nadat talloze rapporten over schendingen van de mensenrechten en onderzoeksrapporten van de VN Rwanda als grootste steun voor de M23 hadden aangewezen, schortten de VS, Groot-Brittannië en andere donorregeringen delen van hun Rwandese hulpprogramma’s op. Doorslaggevend was het blokkeren van een nieuw budget van de Wereldbank. Rwanda werd aangespoord om de steun aan de M23 stil te leggen, al bleef het land ontkennen dat het die gaf.

Ten tweede schaarden de toenmalige speciaal gezant van de VN Mary Robinson, de toenmalige Amerikaanse speciaal gezant Russ Feingold en een aantal Afrikaanse staten zich achter de oproep van Congolese burgerbewegingen om het leger te hervormen en de plegers van oorlogsmisdaden ter verantwoording te roepen. Daarop stuurde de Congolese regering nieuwe bevelhebbers naar de frontlinie en werd een aantal corrupte hogere officieren de laan uitgestuurd. Een heldenrol was weggelegd voor de Congolese legerkolonel Mamadou Ndala, een unicum in het Congolese leger. Zijn inspanningen, die bijzonder populair waren in oostelijk Congo, zijn verfilmd in de documentaire This Is Congo van Daniel McCabe. De diplomaten eisten ook dat er geen amnestie kwam voor oorlogsmisdaden, iets wat in eerdere vredesverdragen altijd was onderhandeld. Die nieuwe wind van hervorming en verantwoordelijkheidszin had een gunstige invloed op de daadkracht van het Congolese leger. Dat kreeg de steun van een Afrikaanse ‘VN-interventiebrigade’, waardoor de militaire steun aan M23 teruggedraaid werd op een manier die eerder niet mogelijk was geweest.

Ten derde werden de onwettelijke inkomsten van de rebellen – de gewelddadige en illegale ontginning van conflictmineralen – grotendeels weggevaagd door een combinatie van hervormingen als gevolg van de Dodd-Frank-wet op transparantie. Hierdoor kreeg de M23 minder geld in handen uit de handel in mineralen. Tot dan kon de militie zonder problemen tin, tantalium en wolfram plunderen en verkopen als Rwandese mineralen, zonder dat daar vragen over werden gesteld, maar dat kon nu niet meer. Na de goedkeuring van die wet hadden een aantal regionale regeringen, multinationals en lokale burgerbewegingen een reeks acties ondernomen waardoor de winsten van rebellie er sterk op achteruitgingen. Geweld was niet langer even lucratief als vroeger. Voor het eerst sinds de Europeanen vijf eeuwen geleden de rijkdommen van Congo gingen plunderen, werd de perverse oorlogseconomie eindelijk aangepakt.

Wat we kunnen doen aan wettelijke aansprakelijkheid

Er zijn inspanningen en initiatieven over wettelijke aansprakelijkheid die de cyclus van straffeloosheid proberen te doorbreken die als een rode draad door de geschiedenis van Congo loopt. Een paar voorbeelden daarvan zijn een wetsvoorstel voor een ‘gemengde kamer’ die uit Congolese en internationale juristen bestaat, hulp bij de verbetering van Congo’s militaire rechtssysteem, samenwerking met het Internationaal Strafhof, inspanningen om plundering te bestraffen en een initiatief van het Amerikaanse Institute of Peace over de vervolging van economische en milieumisdaden.

Geen enkel land ter wereld wordt zo uitgebuit als Congo. Maar met het boek Congo Stories, tonen John Predergast, Fidel Balifemba en Ryan Gosling dat er ook hoop is, want de lokale bevolking eist verandering en ook de internationale gemeenschap beseft almaar meer dat het zo écht niet verder kan. Het boek wordt uitgegeven door Horizon en ligt vanaf 17 januari in de winkelrekken. Vertaling: Petra Van Caneghem. Paperback, 296 blzn. ISBN: 9789492958242

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.