De illusie van een verbindende ideologische leegte

Laten we nu ook weer niet alles verbinden

© Brecht Goris

Jan Mertens

Het is een beetje in. Het verbinden. Misschien is het wel belangrijk dat we dat woord een beetje spaarzaam gebruiken en niet als een excuus om niet te moeten kijken of om te vluchten van wat op ons afkomt.

Een mens wordt er al een klein beetje moe van, van al dat verbinden. Het lijkt bij veel politici stilaan het meest populaire woord. Dat is goed, en tegelijk ook soms een beetje gevaarlijk, denk ik. Het lijkt me een goede zaak dat veel mensen in allerlei maatschappelijke posities oprecht willen dat we in onze maatschappij op een zorgzame manier met elkaar omgaan.

Tactische spelletjes

Het is een goede zaak dat velen oprecht een samenleving willen denken en bouwen die diversiteit als uitgangspunt neemt. Het is goed dat mensen genoeg hebben van ruwe omgangsvormen, van het instant schelden en tieren via Twitter-eilandjes, van bewust opgefokt populisme. Ik geloof ook echt dat heel wat politici niet willen meedoen met een politiek van gemakkelijke tactische spelletjes.

Ik heb het er tegelijk wel ook moeilijk mee dat sommigen een verhaal van verbinding bewust of onbewust lijken te gebruiken in een pleidooi voor een soort ‘ontideologisering’ of ‘neutraliseren’ van de politiek. Het “los het op jongens!” klinkt voor velen goed, maar heeft ook iets gevaarlijks in zich.

‘Wanneer het een vraag is om ons als burgers vooral niet lastig te vallen met urgente vragen als de klimaatverandering, dan kan het gevaarlijk zijn’

Wanneer het een oproep is om een eerbaar compromis te sluiten tussen verschillende visies of een vraag om op een beleefde manier met elkaar te discussiëren of een vraag om op te houden met fake news, dan lijkt het me legitiem.

Wanneer het in de feiten een vraag is om ons als burgers vooral niet lastig te vallen met ideologische verschillen of urgente vragen als de klimaatverandering, dan kan het gevaarlijk zijn.

Ik kan wel het verlangen begrijpen om niet gestoord te worden of om niet te moeten nadenken over moeilijke vragen, maar daarmee zijn we er nog niet, misschien wel integendeel. Er zijn politici die –vanuit een bewuste politieke agenda– ernaar streven om zogenaamd de partijpolitiek te ‘overstijgen’ via een ‘beweging’. Dat klinkt goed, maar het kan ertoe leiden dat je de stabiliteit van het politieke systeem uiteindelijk enkel laat afhangen van het charisma van enkele personen.

Politiek wordt minder politiek

President Macron heeft wel degelijk een politieke agenda en de keuzes die hij moet maken zijn nooit neutraal of machtsvrij. Je kunt je burgers beloven dat de politiek minder ‘politiek’ zal worden, maar als na een tijd blijkt dat die beweging vooral één persoon betekent, dan wordt het gevaarlijk. Als men de ideologische politiek zogenaamd opheft en het vertrouwen in die ene persoon afneemt, rest er enkel nog een vacuüm dat wordt ingenomen door extremen of de willekeur van de macht.

Politiek is een georganiseerd meningsverschil. Mensen die na de politieke crisis in eigen land pleitten voor een regering van zogenaamd ‘neutrale’ experts, vragen iets dat in wezen ingaat tegen wat een democratie is. Je kunt niet zomaar afstandelijk beslissen of er meer of minder ongelijkheid moet zijn, of er alleen maar moet gedacht worden aan de belangen van wie vandaag welstellend is of ook aan rechtvaardige levenskansen voor wie dat nu niet is of voor wie nog moet geboren worden. Al die keuzes zijn ideologisch geladen en zijn nooit machtsvrij.

Als een trosje neutrale experts (lees: oude mannen in een grijs pak) zou beslissen dat er dringend forse maatregelen nodig zijn om ‘de’ economie te redden, dan maken zij keuzes. Wat beschouwen zij immers als ‘de’ economie? Is dat het ongelimiteerd promoten van economische groei? Als ze dat bewerkstelligen door sociale rechten van sommigen af te bouwen en door de ecologische schuld buiten de boekhouding te houden, dan is dat geen neutrale keuze.

Hetzelfde geldt voor dingen als grote infrastructuurprojecten, die velen ook als neutrale vragen beschouwen. Het zou goed zijn die dingen in een grote verbinding ‘op te lossen’. Niet te veel gedoe met partijen, niet te veel moeilijke discussies over fundamentele uitgangspunten, gewoon ‘doen’. Mobiliteit herleiden tot het vlot laten doorstromen van het autoverkeer is echter geen neutrale keuze, het is een welbepaalde ideologische invulling van wat mobiliteit betekent, met een welbepaalde inschatting van welke maatschappelijke kost men voor welke generatie blijkbaar aanvaardbaar vindt.

Theater van verschillen

Politiek gaat over een discussie over het algemeen belang. Een politiek systeem dat steunt op verschillende ideologische groepen die samen, op vreedzame wijze, met elkaar in debat gaan en oplossingen zoeken, is in wezen stabieler dan de illusie van een verbindende ideologische leegte. Het is een goede zaak dat er een soort theater is waar de verschillende opvattingen over wat het algemeen belang is, worden opgevoerd en waar de burgers kunnen zien waar de tegenstellingen liggen.

‘Het is een goede zaak dat er een soort theater is waar de verschillende opvattingen over wat het algemeen belang is, worden opgevoerd’

Door te observeren kun je beter begrip krijgen voor het conflict, kun je machtsstructuren zien en kun je ook nieuwe opvattingen krijgen. Elke macht moet tegenmacht hebben. Het standpunt van de ene moet kunnen worden tegengesproken door de andere. Zo kunnen we samen een stapje dichter bij de waarheid komen, wetend dat we ‘de’ waarheid nooit zullen bereiken.

Een verbindende politiek is niet een politiek die verzwijgt dat er meningsverschillen zijn, en moeten zijn. Ik geloof heel erg in een politiek waar verschillende politieke stromingen hun visie uiten, waarna je ook kunt zien hoe er een eerbaar compromis wordt gevonden. Je kunt rustig voor je mening opkomen, wijzen op de fundamentele kwesties die aan de orde zijn, maar dat wil niet zeggen dat je de anderen als persoon moet demoniseren.

Een conflict uitdiscussiëren is iets anders dan bewust polariseren omdat je net geen compromis wilt. Ik geloof in een politiek waar ruimte is voor nuance en twijfel in het uiten van de eigen overtuigingen. In de politiek moet er plaats zijn voor passie en verontwaardiging, en dat in een authentieke communicatie. Verbinden wil zeggen dat je je best doet om mensen mee te nemen in moeilijke kwesties van het algemeen belang, en niet hen versterkt in hun eigenbelang, en dat door een populistische of cynische stijl. We zouden moeten leren om met zachte woorden over moeilijke uitdagingen te praten.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws

Dezelfde gemeenschap

Wat ons bindt is burgerschap. We zijn lid van dezelfde politieke gemeenschap en dragen er samen verantwoordelijkheid voor. We hoeven niet dezelfde huidskleur, afkomst of religieuze overtuiging te hebben, we delen wel dezelfde gemeenschap waar er rechten en plichten zijn die we samen afspreken.

Burgerschap is vooral een praktijk, niet zomaar een status. Een politieke gemeenschap heeft een aantal gemeenschappelijke waarden. Die kunnen onderling in conflict komen of deel zijn van een permanente dialoog, en gelukkig maar. Eenvoudig is dat niet, maar dat is het wezen van wat we zijn. Democratie is een dagelijkse oefening.

Wat kan verbinding verder betekenen in een toekomstgerichte politiek? Laten we steeds blijven kijken naar die maatschappelijke factoren die ervoor zorgen dat mensen uitgesloten worden van volwaardig burgerschap. Laten we kijken naar de gevolgen van een jarenlang beleid van promotie van zogenaamd ‘vrije’ economische globalisering en tegelijk afbouw van politieke globalisering.

Laten we nadenken over een begrip van soevereiniteit dat uitgaat van het idee dat handelingskracht enkel kan bestaan in het delen en het samenwerken, niet in het afsluiten of terugtrekken. Dan gaan we misschien terug verbinden wat nu ontbonden is. Laten we identiteit zien als open en meervoudig, en niet als monolithisch of uitsluitend. Dan verbinden we in verschil.

Misschien kunnen we onszelf als mens en als burger meer gaan zien als deel van een ecosysteem. We kunnen niet bestaan zonder de anderen. We zijn een deel van de natuurlijke omwereld.

Onder het mom van verbinding

Als we meer gaan inzien dat de lucht en het water niet de ‘andere’ zijn, wordt het misschien gemakkelijker om met meer nederigheid op deze planeet rond te lopen. Je kunt de urgentie van de klimaatuitdaging niet wegredeneren onder het mom van verbinding begrepen als ‘niet te veel zeuren’.

‘Als we ons verbinden met mensen aan de andere kant van de wereld die hun eiland, kunnen we inzien dat het algemeen belang iets anders is dan ons comfort’

Je kunt het maken van harde keuzes, die onze huidige manier van leven wel degelijk zullen moeten veranderen, niet uit de weg gaan omdat ze vervelend zijn. Je terugtrekken uit de politieke gemeenschap omdat je niet wilt nadenken over vragen die met macht te maken hebben, betekent niet dat je de macht neutraliseert, wel dat je ze aan anderen geeft.

Als we ons verbinden met mensen aan de andere kant van de wereld die hun eiland verliezen, mee omdat er te veel mensen zijn die te veel vlees eten en te vaak het vliegtuig nemen, kunnen we inzien dat het algemeen belang iets anders is dan ons huidig comfort.

Als we ons verbinden met onze kinderen en kleinkinderen en oprecht vinden dat zij evenveel recht hebben op een waardig en rechtvaardig leven, komt er misschien meer politieke moed om te doen wat nodig is.

Om zo te verbinden heb je evenwel nood aan een verbeelding en creativiteit die haaks staan op gemakzuchtige polarisering en het cynisme van de Trumpiaanse muur van het egoïsme. Zo’n verbinding bestaat in het bewust opnemen van wat politiek zou moeten zijn, niet in het afwijzen van het wezen ervan.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Beleidsmedewerker Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling

    Jan Mertens woont in Leuven, werkt voor de Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling, en is onder meer ook actief in de denktank Oikos.

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.