Is het verschil kennen tussen een Luikse en Brusselse wafel genoeg voor repatriatie?

Veiligheid is een luxe waar niet iedereen recht op heeft, observeert columnist Bieke Purnelle na de opmars van de Taliban. Je heil elders zoeken is een voorrecht voor wie zich expat mag noemen. Tenzij je een band met dit land kunt aantonen, misschien, als je geluk hebt. Maar hoe doe je dat, terwijl er gewapende milities voor je deur staan?

Terwijl wij pruilend de laatste restjes van de natste zomer sinds mensenheugenis opsoupeerden, schrokken wij op van narigheid ver van hier. Niet dat het de afgelopen decennia gezellig en gemakkelijk was geweest in Afghanistan, maar deze drieste coup, die hadden wij niet zien aankomen. Natuurlijk niet.

Lees ook

Een korte handleiding bij het lezen van de Afghaanse actualiteit

Wat weten wij immers over Afghanistan, behalve dat Osama Bin Laden er zich verschuilde en dat je er maar beter geen vrouw bent? Conflicten en politieke malaise in het Midden-Oosten beschouwen wij hoofdschuddend, met een blik vol onbegrip, alsof de complexiteit van de rampspoed ons ontstemt.

Hoe was dit zo gekomen? Hoe kon het zijn dat een land zomaar in beslag werd genomen, als een schelpje op het strand, door een groepering waarvan we in hoofdzaak wisten dat iedereen er bang voor moest zijn?

Eerste sneeuw

Actualiteit is als een wekker, die sluimerende denkbeelden doet ontwaken. Er valt altijd wel een karretje aan te haken. Iedereen vindt er wat van, ongehinderd door veel noembare kennis van zaken. Altijd worden er te weinig vragen gesteld.

In stilte gesteunde terreurorganisaties worden “baardmensen” genoemd, alsof de situatie zich afspeelt in een album van Jommeke.

Verkozenen des volks grijpen de kwestie aan om zich te profileren als “bezorgd” of “betrokken”, maar overstijgen zelden het niveau van de voetbalkantine of de speelplaats. Altijd zijn zij verbaasd, verrast, ontsteld over de gebeurtenissen, zoals een kleuter zich verbaast over de eerste sneeuw. Terreurorganisaties die al decennia in stilte gesteund worden door buitenlandse machten worden “baardmensen” genoemd, alsof de situatie zich afspeelt in een album van Jommeke.

Naar degelijke analyses is het speuren, want niemand leest degelijke analyses over ingewikkelde kwesties. Geïnformeerd informeren is zelden een lonende bezigheid. Daarom mocht een burgemeester die al drie jaar geen staatssecretaris voor asiel en migratie meer was de kwestie komen toelichten in de tv-studio in plaats van pakweg een expert of journalist die zich al decennia focuste op Afghanistan en zijn schijnbaar onbegrijpelijke status. Alsof we vooral niet wijzer mochten worden.

Truffels

Wij zagen hoe mensen zich angstvallig vastklampten aan een opstijgend vliegtuig, alsof aan dat tuig hun voortbestaan verbonden was. Nog liever stortten zij te pletter dan te blijven waar ze waren.

Dat angst een slechte raadgever is, wordt doorgaans geponeerd door mensen die nergens bang voor hoeven te zijn. We zagen hoe mensen baby’s doorgaven als brood aan een volle tafel, in de hoop dat iemand hun kind zou meenemen naar elders, eender waar, zolang het er maar veiliger was dan thuis.

Dat je het ergens niet naar je zin hebt, tot daar aan toe, maar je heil elders zoeken is een brug te ver.

De grootste vrees bleek echter niet het aantal ontwrichte en verwoeste mensenleven, maar de mogelijke vluchtelingenstroom die op gang zou komen vanuit het hellegat Afghanistan. Dat je het ergens niet naar je zin hebt, tot daar aan toe, maar je heil elders zoeken is een brug te ver, een voorrecht voor wie zich expat mag noemen, gereserveerd voor mensen die overal welkom zijn omdat ze geld en status hebben.

Opmerkelijk was de plotse bekommernis om vrouwenrechten, even schaars als truffels in een land dat geleid wordt door radicale islamisten. Alsof iemand van de wereldleiders die sinds eind jaren ‘70 het Midden-Oosten onder de voeten hadden gelopen zich ooit omstandig had druk gemaakt over een futiliteit als vrouwenrechten, tenslotte ook maar een mensenrecht als een ander en doorgaans van marginaal belang.

Afstempelen

Het kostte “beschaafde” landen dagen om werknemers te repatriëren. Belgische werknemers. Pas daarna, onder druk van publieke verontwaardiging, bedacht men dat er heel wat Afghanen voor westerse landen werkten, en dat die mensen misschien ook bescherming konden gebruiken. Tot slot werd er met frisse tegenzin een plekje op een vliegtuig gevonden voor de Afghaanse burgers die een band met ons land konden aantonen. De rest zoekt het zelf maar uit.

Verwacht de overheid dat mensen attestjes zoeken te midden van de chaos? Of volstaat het verschil kennen tussen een Luikse en Brusselse wafel?

Hoe toon je een band met een land aan te midden van complete chaos? Verwacht men dat mensen attestjes en documenten zoeken en laten afstempelen terwijl er gewapende milities voor hun deur staan? Wat is dat trouwens, “een band met ons land”? Moet je er iemand kennen? Moet je er ooit geweest zijn? Of volstaat het dat je het verschil kent tussen een Luikse en een Brusselse wafel?

Wat gebeurde in Afghanistan is verre van een uniek, maar in elk geval een flagrant voorbeeld van de manier waarop internationale en geopolitieke belangenconflicten mensenlevens inzetten als pasmunt. Macht, tradities en geld zijn altijd prioritair. Het vervolg laat zich vlot schrijven: wie vandaag geslachtofferd wordt moet niet rekenen op een veilige plek. Veiligheid is een luxe waar niet iedereen recht op heeft, een recht dat je moet verdienen met vage banden, attesten en een bovengemiddelde dosis geluk.

Trainen en trappen

Ik moest onwillekeurig denken aan de meisjes in de docu Afghan Cycles die ik een paar jaar geleden zag. De documentaire vertelt het verhaal van een groep jonge vrouwen die in 2013 een fietsclub vormen in en rond Kaboel. Een ogenschijnlijk doodgewone handeling voor de meeste mensen, een revolutionaire daad in Afghanistan, waar meisjes en vrouwen niet op een fiets horen.

Over een periode van 4 jaar ziet de kijker de context waarin de meisjes trainen en trappen gestaag afglijden van gevaarlijk naar levensgevaarlijk. De vreugde en de vrijheid van het fietsen die ik zelf zo goed herken, in scherp contrast met de permanente dreiging.

Ik vraag me af waar ze zijn vandaag; hoe ze leven; of ze een veilige plek hebben gevonden; of thuis ooit een veilige plek wordt. Ik vraag me af hoe je hoop bewaart wanneer niemand je die gunt.