‘Meer geld voor 27 “bonsailegers” zal niet zorgen voor meer veiligheid’

Angst is een slechte raadgever en dat vertaalt zich ook in de Europese militaire budgetten, ziet MO*journalist John Vandaele. ‘De focus bij NAVO-landen ligt nu op die 2% defensiebudget, maar de echte uitdaging was en blijft Europese samenwerking.’

Regeringen kunnen hun geld maar één keer uitgeven. En de wereld staat voor vele uitdagingen.

Dicht bij huis zijn covid en hoge gasprijzen even zoveel crisissen die overheden ertoe nopen zich zwaar in de schulden te steken om hun burgers en bedrijven te beschermen tegen een onvoorziene schok. Dan hebben we het nog niet over meer structurele noden zoals het gebrek aan sociale woningen, wachtlijsten in de zorg, overbevolkte gevangenissen enzovoort.

En er is nog veel meer. Ook de planeet gaat in het rood. Klimaatverandering, wellicht de grootste bedreiging van onze veiligheid, noopt ons tot grote investeringen in hernieuwbare energie, in slimme stroomnetten, in renovatie van gebouwen en in openbaar vervoer.

Klimaatverandering, wellicht de grootste bedreiging van onze veiligheid, noopt ons tot grote investeringen.

En ook in bijstand voor veel armere landen die amper tot de opwarming hebben bijgedragen maar er wel steeds meer de gevolgen van dragen. Denk maar aan Pakistan of Barbados, die in grote financiële problemen geraken door overstromingen of orkanen.

Klimaatschade is geen toekomstmuziek maar de huidige realiteit. ‘Verlies en schade’ zal de klimaattoppen steeds meer gaan domineren. Tijdens de COP27 die in november in Egypte plaatsvindt, zal dat al het geval zijn.

Het is door die realiteit dat ik me de voorbije weken steeds meer vragen stel bij de evidentie dat alle leden van de NAVO 2% van hun inkomen aan defensie moeten besteden. Voor België komt dat neer op een verdubbeling van het budget, ofwel vier miljard euro extra. Volgens sommigen zou zelf 3% al wenselijk zijn.

Uiteraard was ook ik verrast door de inval van Rusland in Oekraïne. Wij, Europeanen, dachten dat we in een wereld van afspraken en regels leefden. Maar kijk: dit grote buurland veegt die regels aan zijn laars en wil gewoon een ander land veroveren.

Dat is een goede reden om na te denken over onze veiligheid en drukt ons met de neus op de feiten. De wereld wordt niet gestuurd door regels en afspraken en militaire macht is onontbeerlijk. Daar ben ik het mee eens.

De cijfers

Maar zodra ik de militaire uitgaven begin te analyseren, is er iets dat ik niet begrijp.

Rusland zou zo’n 60 miljard dollar besteden aan defensie. Dat is meer dan 4% van zijn inkomen, één van de hoogste cijfers ter wereld. Maar vergeleken met de 800 miljard van de VS is het peanuts.

De hele NAVO besteedt ruim twintig keer meer aan defensie dan de Russische ‘vijand’. Volstaat dat dan niet om die vijand in bedwang te houden?

Ook de hele NAVO besteedt ruim twintig keer meer aan defensie dan de Russische ‘vijand’. Volstaat dat dan niet om die vijand in bedwang te houden? Moeten we echt dertig keer meer dan Rusland uitgeven om veilig te zijn?

Dat lijkt nogal obsessioneel en niet rationeel, tenzij we aannemen dat onze dollars minder goed besteed worden dan die van de Russen. Maar dat kan ik me moeilijk voorstellen.

Het is zo dat de lonen en pensioenen in veel westerse landen hoger liggen dan in Rusland. De verschillen tussen naakte budgetten kunnen dus niet één op één vertaald worden in eenzelfde hoeveelheid manschappen. Maar zelfs als je aanneemt dat “onze jongens” vijf of zelfs tien keer meer verdienen dan de Russen, is het verschil nog steeds zo groot dat je je kan afvragen waarom er meer geld moet worden besteed.

‘Die getallen zijn ook misleidend omdat Rusland, in tegenstelling tot veel Europese landen, zijn budget vooral besteedt in het binnenland. Het kan meer doen met minder geld,’ voegt Sven Biscop, professor internationale politiek aan de UGent, eraan toe.

Een ander element is dat de Europese bestedingen — samen goed voor meer dan 200 miljard euro en na de VS en China globaal het derde hoogste budget in de wereld – versplinterd wordt over 27 nationale legers. Dat is geen efficiënte besteding van het budget dat zich veel te weinig vertaalt in echte militaire slagkracht.

“Bonsailegers” noemt Biscop dat: de nationale legers van Europese lidstaten lijken op een leger, maar zijn zo klein dat je er weinig mee kan aanvangen.

Het echte debat

Hoe kunnen Europese legers die “bonsaistatus” overstijgen en hun budget verhogen? Wordt een bonsai een boom zodra je hem water geeft?

Het zou veel efficiënter zijn om de defensiebudgetten van de 27 lidstaten te bundelen om er een slagkrachtig leger van te maken. Want waarom verder geld blijven verkwanselen als de andere noden zo hoog zijn?

‘Zo wordt de EU nooit een échte strategische speler, niet qua defensie, en ook niet qua diplomatie.’

‘Wij Europanen vertrouwen elkaar niet’, aldus Biscop, die vooral een psychologisch probleem ziet. ‘We vertrouwen alleen op de VS, dus blijven we permanent in een geest van afhankelijkheid, of zelfs onderdanigheid, hangen. Zo worden we nooit een échte strategische speler, niet qua defensie, en ook niet qua diplomatie.’

‘Het is pijnlijk om te zien dat er geld is zodra er een crisis is, maar dat we zo zelden conflicten proberen voorkomen’, zegt Nils Duquet, directeur van het Vlaams Vredesinstituut. Hij betreurt dat een oorlog nodig was om de discussie op gang te trekken.

En dan komt de klimaatverandering ook nog om de hoek kijken. Want ook die zal nog conflicten veroorzaken en bedreigt wellicht meer dan wat ook onze nationale veiligheid. Zo stond het ook in de eerste Nationale Veiligheidsstrategie die ons land maakte: de klimaatverandering bedreigt al onze vitale belangen.

Lees ook

Het Belgisch leger zal ‘groen’ zijn of niet zijn

Als dat zo is, moeten we onze middelen aanwenden en daarnaar handelen. Dat wil bijvoorbeeld zeggen: voldoende klimaatfinanciering opzij zetten om te voorkomen dat de longen van de wereld, de regenwouden, eraan gaan.

2% als fetisj

‘Allemaal juist’, klinkt het in regeringskringen. ‘Maar,’ zo klinkt het ook, ‘er heerst momenteel een soort van modieus “eenheidsdenken” waar je moeilijk tegenin kan gaan. De lobbymachine die op gang is gekomen is bijzonder krachtig en daar kan je niet tegenop.’

Fijntjes wordt er nog aan toegevoegd: ‘Die 2% voor defensie moet je zien als de 0,7% van ontwikkelingshulp (In 1970 werd in de VN afgesproken dat de rijke landen 0,7 % van hun bbp jaarlijks aan ontwikkelingshulp horen te besteden, red.). Dat zijn politieke beloften maar er zijn geen harde sancties als je die niet haalt, maar of we die 2% ooit halen is onzeker. Ons leger kan dat niet eens absorberen.’

Zelfs als dit klopt is het wenselijk dat we de 2% als dé oplossing in vraag stellen. Ze vergroot het risico dat we de noodzakelijke opbouw van Europese slagkracht niet waarmaken.

En dat we de illusie aanhouden dat het met onze bonsailegers wel goed komt zolang we die fetisj van 2% maar benaderen. Voor wapenbedrijven wier aandelen nu al goed scoren, is dat goed nieuws.

Maar hiermee dreig je in de slechtste wereld te belanden: je besteedt geld dat andere noden kan ledigen, zonder in militaire slagkracht toe te nemen. Een toegenomen defensiebudget geeft de valse indruk dat we slagkracht opbouwen en voorkomt dat we de nodige stappen zetten naar echte Europese samenwerking.