Radicaal voor universele rechten en burgerlijke vrijheden

‘Rechten en vrijheden staan centraal in “onze waarden”, maar worden aangevallen door extremisten en dreigen opgeschort te worden om het extremisme te bestrijden’, schrijft Gie Goris in de inleiding op het boek “Radicaal voor rechten”, met bijdragen van onder andere Pankaj Mishra, Rachida Lamrabet, Navi Pillay en Irene Khan. Lezers van MO* kunnen het boek gratis downloaden.

  • © Brecht Goris © Brecht Goris

Van hufters tot ketters, van poco tot yolo, van graaicultuur tot pampercultuur. Van jihadi’s tot killer drones, van cyberaanvallen tot bigdataterreur. Aanslagen, kiezersopstanden, alternatievefeitenfabrieken, twitterpresidenten. De wereld lijkt versplinterd in heftig botsende deeltjes. Verkiezingen, referenda, praatprogramma’s en sociale media: overal verdringt de polarisering het samenleven. Verwijten en beledigingen gelden als vrije meningsuiting, terwijl vrije meningsuiting steeds vaker gezien wordt als een bedreiging voor de nationale veiligheid. Rechten en vrijheden staan centraal in “onze waarden”, maar worden aangevallen door extremisten en dreigen opgeschort te worden om het extremisme te bestrijden.

De druk op rechtsstaat, mensenrechten en burgerlijke vrijheden neemt voortdurend toe als gevolg van elkaar versterkende maatschappelijke krachten: terrorisme en repressie (of inlichtingenwerk), postkoloniaal verzet en neokoloniale interventies, identitaire politiek en fragmentatie tot individuele consumenten.

Een sterke boom heeft vele wortels

De roep om de universaliteit van mensenrechten, burgerlijke vrijheden, rechtsstaat en democratie opnieuw en eenzijdig te grondvesten op de westerse geschiedenis, ervaring en ontwikkeling is geen toekomstgericht project, maar een uiting van onvermogen om afscheid te nemen van de periode van eenzijdige dominantie

Een reflectie op de actuele bedreigingen van universele rechten en persoonlijke vrijheden is geen eenvoudige zaak, omdat het onderwerp beweegt terwijl we erop proberen focussen. Dat geeft tegelijk de urgentie van het onderwerp aan: als we de huidige tendensen niet begrijpen terwijl ze zich ontwikkelen, dan is de kans groot dat we te laat komen om de verworvenheden uit het verleden te behoeden en te transformeren in vrijheden, rechten en samenlevingsgaranties voor de toekomst.

Een van de essentiële elementen om die transformatie succesvol en rechtvaardig te maken, is het inwisselen van een unilateraal perspectief voor een pluralistisch perspectief. Pluralistisch wordt hier niet gebruikt als tegengesteld aan zuilgebonden of -nog enger- religieus-dogmatisch, maar in de letterlijke zin van “meervoudig”.

De roep van sommigen om de universaliteit van mensenrechten, burgerlijke vrijheden, rechtsstaat en democratie opnieuw en eenzijdig te grondvesten op de westerse geschiedenis, ervaring en ontwikkeling van deze principes, is geen toekomstgericht project, maar een uiting van onvermogen om afscheid te nemen van de periode van eenzijdige dominantie en over te gaan naar een pluraal alternatief.

Vrijheid en rechten voor iedereen?

Tijdens een gesprek dat ik in 2009 had met de Frans-Libanese auteur Amin Maalouf, naar aanleiding van zijn boek Le dérèglement du monde, gaf Maalouf alvast één reden om met wat meer bescheidenheid, maar niet met minder ambitie, over mensenrechten te praten:

‘Er is van oudsher een strikte scheiding tussen de principes die het Westen thuis toepast en de principes die elders gehanteerd worden. Europeanen kunnen zonder problemen voorvechters zijn van democratie, vrijheid van meningsuiting en gelijkheid tussen individuen, en zich compleet tegenovergesteld gedragen eens ze de Middellandse Zee overgestoken zijn.’

‘Het Westen zit voortdurend gevangen tussen twee volkomen tegengestelde ambities. Enerzijds wil men de rest van de wereld “beschaven”, anderzijds wil men diezelfde rest van de wereld domineren. Dat zijn twee zaken die onmogelijk te combineren vallen. Wie de andere meer waardigheid, vorming en vrijheid wil geven, riskeert dat die andere zich niet langer zal laten onderwerpen. De opdeling tussen westerlingen die in welvaart leven en inheemsen die moeten overleven zonder zelfs de meest noodzakelijke minima, is niet compatibel met de westerse waarden. En dus worden die waarden opzij geschoven. Met alle langetermijngevolgen vandien.’

Woede is geen cultureel probleem

In 2014 sprak ik met de Indiase auteur Pankaj Mishra over zijn boek Op de ruïnes van het imperialisme. Het was in de dagen dat Abu Bakr al Bagdadi zichzelf uitriep tot heerser van het islamistische kalifaat. Mishra verwierp in dat gesprek de idee dat het falen van democratie en staatsvorming in het Midden-Oosten vooral een uiting zou zijn van de andere normen en waarden waarnaar mensen in islamitische landen streven, of van de verschillende culturen waarbinnen het model uitgeprobeerd wordt.

Mishra: ‘De voorbije decennia heeft de elite een heleboel macht teruggenomen van wat mensen gedurende jaren door strijd verworven hadden. Het resultaat zijn extreem ongelijke maatschappijen, waardoor democratie dysfunctioneel wordt.’

‘Die culturele uitleg grenst aan de racistische verklaring. Ik kan me absoluut niet vinden in de stelling dat bepaalde samenlevingen wezenlijk niet in staat zouden zijn individuele vrijheden, individuele waardigheid of religieuze vrijheid, of democratie na te streven. Natuurlijk zijn er veel landen of samenlevingen waar democratie het moeilijk heeft, maar dat is niet beperkt tot landen in het Zuiden. Kijk maar naar de impasse waarin de democratie in de Verenigde Staten zich bevindt, of naar de veralgemeende teleurstelling of zelfs vijandigheid van de Europese burgers tegenover hun parlement en commissie.’

‘Mensen voelen zich helemaal niet meer vertegenwoordigd en hebben het gevoel dat politici vooral de belangen van grote bedrijven en van de eigen kaste behartigen. Is dat een cultureel probleem? Of is het een kwestie van machtsverhoudingen die verschoven zijn? Ik ben eerder geneigd om die tweede verklaring te kiezen. De voorbije decennia heeft de elite een heleboel macht teruggenomen van wat mensen gedurende jaren door strijd verworven hadden. Het resultaat zijn extreem ongelijke maatschappijen, waardoor democratie dysfunctioneel wordt.’

Mensenrechten zijn voor niemand een luxe

Een ernstige oefening om mensenrechten of burgerlijke vrijheden te plaatsen en te her-denken in het kader van de superdiverse én gepolariseerde samenleving van vandaag, is geen poging om deze pijlers van de hedendaagse maatschappij te relativeren, maar net om hun diverse bronnen en historische wortels - ook buiten de Europese ruimte- te erkennen en op te nemen in een toekomstgericht discours, waarin de – in demografische zin - nieuwe naties en hun divers samengestelde bevolkingen (niet alleen individuen, maar ook gemeenschappen) zich kunnen herkennen.

Twintig jaar geleden al concludeerde Nobelprijswinnaar Amartya Sen zijn essay over Asian Values and Human Rights in The New Republic (1997) met deze zinnen: ‘The recognition of diversity within different cultures is extremely important in the contemporary world, since we are constantly bombarded by oversimple generalizations about “Western civilization,” “Asian values,” ” African cultures,” and so on. These unfounded readings of history and civilization are not only intellectually shallow, they also add to the divisiveness of the world in which we live. The authoritarian readings of Asian values that are increasingly championed in some quarters do not survive scrutiny. And the grand dichotomy between Asian values and European values adds little to our understanding, and much to the confounding of the normative basis of freedom and democracy.’

‘Mensenrechten zijn geen luxe, geen wijsheid achteraf, geen soft onderwerp’, zegt Navi Pillay

Elke reflectie over rechten en vrijheden binnen de context van de actuele polarisering moet daarom mondiaal én inclusief zijn, en heeft de inbreng nodig van experts en activisten met diverse achtergronden en uit verschillende delen van de wereld. ‘Mensenrechten zijn geen luxe, geen wijsheid achteraf, geen soft onderwerp’, zegt Navi Pillay. ‘Wie mensenrechten verwaarloost, krijgt achteraf af te rekenen met veel groter geweld.’

Het her-denken van de voornaamste politieke en maatschappelijke erfenis van de voorbije eeuwen – de onvervreemdbare rechten en vrijheden van mensen – moet gericht zijn op de wereld van de toekomst, niet op een steriele nostalgie naar een onbestaand verleden. En die toekomst is divers, mondiaal en uitgedaagd door diepgaande problemen op vlak van klimaat en ongelijkheid.

Alles wordt anders, maar niet noodzakelijk beter

Die moeilijke, maar noodzakelijke en urgente oefening om rechten en vrijheden centraal te houden in een reflectie op de actuele, gepolariseerde wereld ondernamen we eind april in Mechelen met een tweedaags Europees Forum in het kader van het stadsfestival Op.Recht.Mechelen. Het begin van dat Forum werd gemaakt in de zomer van 2015. De moorddadige aanslag op Charlie Hebdo had plaatsgevonden en de wereld besefte al wel tot welke gruwel IS – of door de groep geïnspireerde individuen – in staat was, maar veel van het geweld in Frankrijk, België, Duitsland en Groot-Brittannië moest nog komen. Net als de disrupties van het politieke landschap in de wereld: de verkiezing van Trump, de staatsgreep en de enorme repressie in Turkije, de impact van Wir Schaffen Das, de Brexit, de gepolariseerde verkiezingen in Nederland en Frankrijk.

In Irak, Syrië, Afghanistan, Mali, Tunesië, Nigeria en zovele andere plaatsen in de wereld was terroristisch geweld intussen bijna dagelijkse routine, net als de politieke reactie daarop, die al te vaak teruggreep op het beperken van vrijheden en rechten van burgers en middenveldorganisaties.

In die zomer van 2015 kozen we dus voor het thema rechten en plichten in tijden van toenemende polarisering. Omdat het duidelijk was dat universele mensenrechten en burgerlijke vrijheden niet langer als een vanzelfsprekendheid gezien konden worden, ook niet in Europa.

De autoritaire verleiding

Intussen riep François Hollande de noodtoestand uit na de aanslagen van november 2015. We zijn anderhalf jaar verder en de uitzonderingsmaatregelen zijn opnieuw verlengd. Theresa May stelde na de derde aanslag op minder dan twee maanden, en met de vervroegde verkiezingen van juni 2017 maar een paar dagen weg, dat ze bereid was de mensenrechten op te schorten indien ze in de weg stonden van een krachtdadige aanpak van radicalisering en geweld.

Hessel: ‘Vergeet niet dat artikel 1 van de Universele Verklaring zegt dat alle mensen gelijk geboren worden in waardigheid en rechten’

President Trump ging in Saoedi-Arabië hand-in-hand stand met de Egyptische dictator Al Sisi en de Saoedische koning Salman, twee exponenten van autoritair bestuur. De belangen van de westerse wapenindustrie wegen zwaarder dan de fundamentele rechten van burgers. Al Sisi liet sinds hij de macht greep in 2014 de ene na de andere nieuwe gevangenis bouwen. Trump -again- probeert met alle middelen een inreisverbod voor sommige moslims in te voeren. Staatssecretaris Francken liet in eigen land een vreemdelingenwet goedkeuren die kinderen uit de migratie anders behandelt dan kinderen van stamboomBelgen.

‘Vergeet niet dat artikel 1 van de Universele Verklaring zegt dat alle mensen gelijk geboren worden in waardigheid en rechten; we zijn begiftigd met een verstand en met een geweten, en we moeten in een geest van broederschap met elkaar leven’, zei Stéphane Hessel in 2012. ‘Uiteraard staan we erg ver af van het bereiken van die prachtige utopie, dat prachtige programma. Maar niets weerhoudt ons ervan te vechten, ieder van ons, als individu of groep of natie of politieke partij, om dit niet alleen een droom te laten worden, maar meer en meer een realiteit.’ Dit citaat komt uit een interview dat gebeurde in het kader van Newtopia, het vorige Mechelse stadsfestival.

Tegen de toevallige meerderheid

De strijd is nog niet gestreden. En intussen raast de orkaan van woedende meningen, tweets, FB-posts en andere internetmemes verder over het landschap. Een lange analyse is een daad van verzet, kennis en inzicht worden verdacht. Daarom moést het Forum afgesloten worden met een bundeling van alle aangebrachte informatie. Omdat wij ons niet mogen, niet willen en niet zullen onderwerpen aan de dictatuur van onderstroom, het gesundes Volksempfinden, de trending topics, de toevallige meerderheid. Omdat wij radicaal voor rechten zijn. Para siempre, para todos!

***

Radicaal voor rechten. Teksten Europees Forum over rechten en vrijheden in tijden van toenemende polarisering is uitgegeven door Op.Recht.Mechelen. Auteurs: Gie Goris (editor), Navi Pillay, Pankaj Mishra, Geert Mak, Bart Somers, Irene Khan, Rachida Lamrabet, Aya Sabi, Catherine Woollard, Assita Kanko, Orlando Verde, Barbara Oomen, Pascal Debruyne, Bie Vancraeynest, Peter Knoope, Nadim Houry, Julie Reniers. 160 blzn, Nederlands en Engels.

Download hier RADICAAL VOOR RECHTEN

Het onderwerp beweegt terwijl we erop focussen -Gie Goris

Portret Navi Pillay: ‘Wie mensenrechten verwaarloost, krijgt af te rekenen met veel groter geweld’ -Gie Goris

States have an obligation to respect, protect and fulfill the human rights of all individuals under their jurisdiction -Navi Pillay

Interview Pankaj Mishra: ‘Frustratie en politiek verzet ontstaan als mensen het gevoel krijgen dat er méér in hun leven zit’ -Gie Goris

We need a radically enlarged understanding of what it means for human beings to pursue the contradictory ideals of freedom, equality and prosperity -Pankaj Mishra

Interview Geert Mak: ‘Het populistische verzet tegen de EU is een reactie op een Unie die de burger in de wind gezet heeft’ -Gie Goris

De strijd voor rechten en vrijheden is de echte strijd voor onze waarden -Bart Somers

Promoting the universality and indivisibility of human rights is the path to inclusive societies -Irene Khan

De ethische ontregeling van de wereld -Rachida Lamrabet

Inclusieve rechten, exclusieve samenlevingen: wij zijn de bouwstenen voor verandering -Aya Sabi

The impact of “the refugee crisis”: rights are at risk in Europe -Catherine Woollard

Alle mannen worden vrij geboren. Waarom zijn alle vrouwen dan slaven? -Assita Kanko

Pleidooi voor redelijke vragen -Orlando Verde

If human rights are not defended locally, how will they ever be realized? -Barbara Oomen

Mensenrechten en grondrechten hebben behoefte aan innovatieve, stedelijke praktijken -Pascal Debruyne

Nieuwe coalities om de stedelijke binnenkant te veranderen -Bie Vancraeynest

De paradox van het veiligheidsdenken -Peter Knoope

Terrorism: Or How I Learned to Stop Worrying and Love the Courts -Nadim Houry

Openstaande rekeningen leggen een bom onder de wereldorde -Julie Reniers

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.