Klimaatactivisme, het nieuwe pensioensparen?

Met de klimaattop in Glasgow in het verschiet smeden we stilaan plannen voor een hete herfst. Het klimaatactivisme is terug en dat is broodnodig als we met z’n allen willen genieten van onze oude dag, schrijft econoom Jonas Van der Slycken. ‘Tijd om de spelregels te veranderen, zodat iedereen meekan.’

De coronapandemie riep het klimaatactivisme tijdelijk een halt toe. Grootschalige marsen konden niet meer doorgaan, directe acties verdwenen naar de achtergrond. Ondertussen maken we ons op voor een hete herfst. In november vindt immers de klimaatconferentie COP26 in Schotland plaats.

Klimaatactivisme is terug van weggeweest, om te blijven en aan belang te winnen. Jongeren die deelnamen aan schoolstakingen voor het klimaat, zullen immers slechts een zesde van hun grootouders kunnen uitstoten.

Klimaatongelijkheid

De klimaatongelijkheid tussen generaties is enorm. Het (proberen te) beperken van de opwarming van het klimaat tot 1,5 of 2 graden Celsius betekent dat de hoeveelheid koolstof die jongere generaties mogen uitstoten een fractie is van wat oudere generaties uitgestoten hebben.

Jongeren zitten opgescheept met een planeet die – mogelijk onherroepelijk – veilige planetaire grenzen overschreden heeft.

Toch is deze ongelijkheid niet de reden waarom jongeren op straat komen. De hoofdreden om tot klimaatactie over te gaan, is dat ze zich zorgen maken over hun toekomst en de nalatenschap van voorgaande generaties. Jongeren zitten opgescheept met een planeet die – mogelijk onherroepelijk – veilige planetaire grenzen overschreden heeft.

Dubbel onrechtvaardig

Grootouders vandaag hebben een groot deel van hun leven doorgemaakt in gunstige klimatologische omstandigheden. De jongsten vandaag zullen een groot deel van hun “leef-tijd” doorbrengen met een opwarming van 1,5 graden. Een recente studie van Carbon Brief toont dat bij het uitblijven van forse en snelle emissiereducties de wereld waarschijnlijk 1,5 graden warmer zal zijn tussen 2030 en 2032. Ook het laatste IPCC-rapport schat dat op korte termijn (tussen 2021 en 2040) de planeet minstens evenveel opgewarmd zal zijn.

Het overschrijden van deze planetaire grenzen luidt – ook vandaag al – het begin in van een ander tijdperk waarin de klimaatcrisis zich nog sterker laat voelen. Zo een tijdperk met een meer dan gevaarlijke klimaatopwarming wordt gekenmerkt door meer stormen, natuurbranden, hittegolven, droogtes, overstromingen, mislukte oogsten, nadelige effecten op onze gezondheid en minder gunstige leefomstandigheden. Het spreekt voor zich dat elke fractie van een graad en elk jaar telt.

Daarnaast is klimaatrechtvaardigheid van tel om de klimaatcrisis aan te pakken en de emissiereducties te realiseren op de plek waar de grote emissies zitten. Zo heeft de rijkste 1 procent van de wereldbevolking maar liefst dubbel zoveel koolstofdioxide uitgestoten als de armste 50 procent tussen 1990 en 2015. Dit is dubbel onrechtvaardig, aangezien de klimaatcrisis vooral het Globale Zuiden hard treft en zo haar ontplooiingsmogelijkheden bemoeilijkt.

Sparen voor later

Het klimaat is een kwestie die niet alleen de jongste (en toekomstige) generaties aanbelangt, maar ook de oudere generaties. Zestigplussers zijn bijzonder kwetsbaar voor hittegolven. Zo schatten wetenschappers dat tijdens de lange hittegolf in 2003 in Frankrijk 91 procent van de oversterfte in deze leeftijdscategorie viel, terwijl ze maar 16 procent van de populatie uitmaakte.

Actievoeren voor het klimaat kan een collectieve, solidaire vorm van pensioensparen zijn.

Ouderen hebben er dan ook belang bij om klimaatopwarming en de daarbij horende extreme weersverschijnselen zoveel mogelijk te beperken. Dat beperkt zich niet tot enkel isolatie tegengaan. Om later van een goede oude dag te genieten in dit andere tijdperk, zullen zowel jongeren als ouderen moeten actievoeren voor het klimaat.

Klimaatactivisme kunnen we bijgevolg zien als een solidaire, niet-monetaire en collectieve vorm van “pensioensparen” of sparen voor later.

Nalatenschap

Naast dit eigenbelang zijn er andere factoren waarom het klimaat onze aandacht verdient. Moeders, vaders en grootouders bekommeren zich om de leefbaarheid van de planeet die ze nalaten voor hun (klein)kinderen. Ook anderen zonder dichte familieband met de jongste generaties zorgen mee voor een levensondersteunende samenleving.

In zijn boek De goede voorouder: langetermijndenken voor een kortetermijnwereld beschrijft Roman Krznaric dat deze nalatenschapsbenadering een goede manier is om langetermijndenken te ontwikkelen. Volgens hem is intergenerationele rechtvaardigheid, waarbij we zeven toekomstige generaties in acht nemen, een voorbeeld om het kortetermijndenken te overstijgen.

Vanuit dit perspectief is kernenergie, bijvoorbeeld, een zware erfenis die generaties binnen honderdduizenden jaren nog steeds zal belasten. Tot de kernuitstap gerealiseerd is, dikt de radioactieve nucleaire afvalberg immers verder aan.

Ook al zouden velen gebaat zijn bij een sociale ecologische transitie, toch blijven samenlevingen vaak steken in het kortetermijndenken. Volgens Krznaric zitten we onder andere door de focus van politici op de volgende verkiezingen, het speculatief kapitalisme met turbulente financiële markten en het streven naar eindeloze economische groei vast in een kortetermijnwereld.

Tegengas

Er zijn tal van factoren en krachten die ons beletten om een klimaatengagement of een ruimer ecologisch bewustzijn te ontwikkelen. Klimaatvertragingsdiscours, zoals Het is allemaal de schuld van de Chinezen, verhinderen ons om in eigen boezem te kijken en onze verantwoordelijkheid te nemen om in België en Europa onze uitstoot fors terug te dringen.

Fossiele kapitalisten doen er alles aan om winst te blijven puren uit hun bedrijfsmodel, ook al is dat model maatschappelijk failliet.

Gevestigde belangen uit het fossiel kapitalisme deden en doen er alles aan om zoveel mogelijk winst te puren uit hun maatschappelijk failliet bedrijfsmodel, ook al houden ze de planeet en haar bewoners hiermee in een steeds strakkere wurggreep. ExxonMobil financierde zonder verpinken klimaatontkenning, ook al was het al sinds 1977 op de hoogte van de gevolgen van klimaatopwarming. British Petroleum ontwikkelde een koolstofvoetafdrukcalculator die mensen zich verantwoordelijk liet voelen voor hun individuele uitstoot. Dat leidde de aandacht af van de enorme historische vervuiling waar de fossiele industrie verantwoordelijk voor is.

Door deze afleidingsmanoeuvres weten burgers mogelijk ook niet waar te beginnen om politiek tegenmacht uit te bouwen. Tegengas geven is broodnodig om het lobbywerk van de fossiele industrie en hun trawanten ongedaan te maken en om te vormen in een toekomstvaardige samenleving.

Existentiële crisis

Op persoonlijk niveau kan de klimaatcrisis existentiële angsten met zich meebrengen waardoor mensen verlammen. Ze laten zich in slaap wiegen door een denkpiste waarbij magie bestaat en technologie dus alles zal oplossen. Of ze menen dat Mars koloniseren een valabele optie is.

Voor anderen is het klimaat nog een “ver-van-mijn-bed-show” waarvan men voorlopig nog kan wegkijken. Tot slot menen fatalisten dat het al te laat is.

Niets doen is echter geen optie. Er is werk aan de winkel om als burger tegenmacht uit te bouwen. Zo’n burgerschap gaat verder dan de keuzes die je als consument en kiezer kan maken. Het gaat om het creëren van sociale innovatie door actief systeemverandering te bepleiten, hiervoor op straat te komen en vorm te geven.

Het is nodig om de spelregels te veranderen, zodat iedereen meekan in een eerlijke transitie en niet tegen de stroom in moet zwemmen.

Mastodonten op de knieën

De klimaatbeweging met onder andere Youth for Climate heeft het belang van systeemverandering begrepen. Dit najaar zal ze weeral massa’s manifestanten weten te mobiliseren. Extinction Rebellion zet in op burgerlijke ongehoorzaamheid, terwijl het Burgerparlement 101 burgers wil laten nadenken over de ecologische toestand.

Verder zijn er in België tal van actiegroepen actief om fossiele projecten een halt toe te roepen. Tegengas wil geen nieuwe gascentrales in België en hoopt de kernuitstap te behouden. Ineos Will Fall verzet zich tegen de bouw van een bijzonder vervuilende ethaankraker in de Antwerpse haven. Vliegerplein Burgerforum wil de luchthaven van Deurne sluiten en de vrijgekomen ruimte teruggeven aan de burger.

Intussen is de pijplijn die teerzandolie zou vervoeren tussen Canada en de VS, Keystone XL, definitief begraven. Dat illustreert dat georganiseerde burgers mastodonten op de knieën krijgen.

“Duurzaam” beleggen

De divestment-beweging doet het momenteel bijzonder goed. Die beweging zet financiële spelers zoals banken, verzekeringsagentschappen en pensioenfondsen aan om financiële middelen weg te trekken uit de fossiele brandstoffenindustrie.

Desinvesteringen namen met 6500 miljard dollar toe tussen 2018 en 2020. Het is nog maar de vraag of braafjes je bank of verzekeraar verzoeken om je spaarcenten of pensioenspaargeld “duurzaam” te beleggen nog in verhouding is tot de staat van het klimaat en de hardnekkigheid waarmee financiële instellingen volharden in het financieren van klimaatchaos.

BNP Paribas, Belfius, ING en KBC investeren nog steeds miljarden in de fossiele industrie. Die eerste spant de kroon en behoorde in 2020 met 40,8 miljard dollar aan financiering in fossiele brandstoffen tot de vier grootste banken ter wereld die de klimaatchaos aanwakkeren. Ze mogen dan nog reclame maken met hun “positive banking”: vergis je niet, dit is je reinste greenwashing. Wegwezen daar is bijgevolg de heldere en logische boodschap van de campagne Move Your Money.

Iedereen klimaatactivist?

In Europa is er alvast animo voor een snel en doortastend klimaatbeleid. Zo schreef The Guardian in 2019 dat een meerderheid van de Europeanen meent dat het milieu een prioriteit moet zijn, ook al gaat het ten koste van economische groei.

Verder toonden twee opiniepeilingen uit 2020 dat 70 procent van de Europeanen vindt dat de EU niet genoeg doet om klimaatverandering aan te pakken. Een meerderheid van de Europeanen wil dat de EU al tegen 2030 klimaatneutraal is in plaats van tegen 2050, zoals vooropgesteld door de Europese Commissie.

Tot slot blijkt uit een recente poll dat jongeren zich meer zorgen maken over klimaatverandering en de degradatie van het milieu dan om covid-19.

Het aantal betrokken burgers zal nóg sneller stijgen dan de concentratie van broeikasgassen in de atmosfeer.

Rekening houdend met de aanzwellende ernst van de klimaatcrisis, het halfbakken beleid op alle niveaus en het verlangen van velen om enigszins te genieten van hun oude dag, zal het aantal betrokken burgers nóg sneller stijgen dan de concentratie broeikasgassen in de atmosfeer.

Ook al katapulteerde de klimaatcrisis ons in een ander tijdperk, het zal nooit te laat zijn om de gevolgen van klimaatverandering te beperken.

In dit stadium is het tijd om te ontwaken als klimaatactivist. We hebben immers werk te verzetten om de op groei gebaseerde kapitalistische economie om te vormen tot een levensondersteunende economie. Onze toekomst hangt er immers van af.