De vergrijzing wordt kleurrijk

België vergrijst -dat weten we- maar ook de diversiteit onder de ouderen neemt toe. Toekomstprognoses voor Brussel tonen dat straks één op twee zestigplussers in het hoofdstedelijk gewest allochtoon zal zijn (zie kader). De hoogste tijd dus voor een interculturalisering van het zorgaanbod, met andere woorden: rekening houden met de leefwereld en cultuur van de allochtone ouderen in rusthuizen, ziekenhuizen, thuiszorg of geestelijke gezondheidszorg.
‘Het aantal allochtone ouderen dat momenteel zorgbehoevend is en waarvoor geen aanbod op maat voorzien is, is nog niet zo groot dat het een acuut probleem vormt. Maar deze groep zal alleen maar groeien. Bovendien hebben veel allochtonen een arbeidersverleden en dat betekent dat ze op vroegere leeftijd ouderdomsverschijnselen vertonen. Tegen 2010 moet de zorgsector klaarstaan.’ Dat zegt Saloua Berdai, onderzoekster en projectverantwoordelijke bij het Overlegplatform voor Allochtone Ouderen (OVALLO).
Het platform voerde in opdracht van de Vlaamse gemeenschapscommissie een onderzoek uit naar de noden en behoeften van de Brusselse allochtone ouderen inzake gezondheid en welzijn. Blijkt dat 83 procent van de ouderen het liefst in eigen huis of bij hun kinderen (76 procent) oud wil worden. Heen en weer reizen tussen België en het land van oorsprong lukt op een bepaald moment fysiek en financieel niet meer goed, en voor de meeste mensen is oud worden in het land dat ze veertig jaar geleden achter zich lieten, ver van de kinderen en kleinkinderen, geen aanlokkelijk idee. Volgens de traditie moeten kinderen hun ouders op hun oude dag opvangen, maar de tweeverdieners van vandaag hebben minder kinderen, minder ruimte én minder tijd.

Drempelvrees

Het taalprobleem is een eerste drempel. Saloua Berdai: ‘Ik heb buikpijn gaat nog in het Nederlands of Frans, maar nuancering van het ziektebeeld is belangrijk voor de juiste diagnose. Het boze oog heeft me geslagen betekent: ik heb geen energie, wat kan wijzen op een depressie. Wij pleiten voor meer interculturele bemiddelaars of allochtoon personeel.’ Aangepaste voeding voorzien -net zoals je bij een luchtvaartmaatschappij een vegetarische of kosjere maaltijd kan bestellen- is ook belangrijk.
‘Dat is een van de weinige dingen waar oudere mensen nog van genieten en er komt veel nostalgie bij kijken.’ Ook de religieuze behoefte groeit naarmate men ouder wordt. OVALLO pleit dan ook voor aangepaste gebedsruimten en -tijden, behandeling door personeel van hetzelfde geslacht, aandacht voor de religieuze feestdagen en de mogelijkheid tot een islamitische dodenwassing, een rituele reiniging of een imam voor het vrijdagsgebed of de palliatieve begeleiding. Saloua Berdai: ‘Een rusthuis in Den Haag heeft van bij de constructie diversiteit in het beleid ingebouwd.
Er is een multifunctionele gebedsruimte, men kan er speciale maaltijden bestellen en alle religieuze feestdagen worden er samen gevierd.’ Nederland, Groot-Brittannië en Canada staan dan ook veel verder op het gebied van interculturalisering van het zorgaanbod. België bengelt ergens onderaan het lijstje van Europese landen.
Een apart rusthuis voor allochtone ouderen dan maar? Saloua Berdai: ‘In theorie zijn wij voorstander van een inclusieve aanpak, maar daar is het nog veel te vroeg voor. Eerst moeten beide partijen elkaar kennen. De allochtone ouderen willen niet anders behandeld worden, maar bijvoorbeeld een Italiaanse verdieping met Italiaans sprekend personeel, Italiaanse tv-zenders, aangepast keuken en vrijetijdsactiviteiten… dat vinden we wel realistisch.’
Naast drempels zoals taal, voeding en religie is er nog de financiële drempel. Veel allochtone ouderen bevinden zich in een sociaal-economische achtergestelde positie. Daar zijn verschillende redenen voor. Saloua Berdai: ‘Bij klassieke migranten is de reden voor een laag pensioen dat er vaak maar één kostwinner was met een arbeidersloon. Bij de Afrikaanse ouderen uit ons onderzoek was de reden eerder een korter verblijf in België en dus een kortere loopbaan.’

Waardig ouder worden

Is de bereidheid van de zorgsector er wel? ‘Eigenlijk is men gewoon nog niet voldoende bekend met het fenomeen van de allochtone veroudering. We staan nog aan het prille begin van dit interculturaliseringsproces. En als men al probeert alert te zijn, dan blijft er nog het eeuwige probleem van het gebrek aan personeel en middelen in de zorgsector.’ Berdai benadrukt de positieve rol die de zelforganisaties kunnen spelen in dit verhaal. ‘Zij moeten het beleid adviseren, het diverse aanbod bekendmaken bij de toekomstige mantelzorgers onder de tweede en derde generatie en ze moeten de allochtone jongeren motiveren om in de zorgsector te gaan werken. Momenteel zijn deze jobs niet populair bij jongeren: ze kijken er onterecht een beetje op neer en vaak verdient het minder dan stempelen.’
Er wordt gewerkt aan de wederzijdse onbekendheid tussen allochtonen en de zorgsector. Het project Ouder worden in Vlaanderen probeert tijdens een informatiereeks van zes sessies de allochtone ouderen te informeren over de bestaande mogelijkheden en er wordt gewerkt aan structurele communicatie tussen allochtonen en zorgverstrekkers. Naar Nederlands voorbeeld zijn er in Oost-Vlaanderen, Limburg, Antwerpen en Brussel nu al Italiaanse, Turkse, Arabische en Spaanse folders in omloop.
‘Er zijn her en der een aantal initiatieven bij lokale dienstencentra, maar het blijven speldenprikjes. Er is nood aan een gestructureerde aanpak’, zegt Berdai. Is de bereidheid van de zorgsector er wel? ‘Eigenlijk is men gewoon nog niet voldoende bekend met het fenomeen van de allochtone veroudering. We staan nog aan het prille begin van dit interculturaliseringsproces. En als men al probeert alert te zijn, dan blijft er nog het eeuwige probleem van het gebrek aan personeel en middelen in de zorgsector.’
Berdai benadrukt de positieve rol die de zelforganisaties kunnnen spelen in dit verhaal. ‘Zij moeten het beleid adviseren, het diverse aanbod bekendmaken bij de toekomsteige mantelzorgers onder de tweede en derde generatie en ze moeten de allochtone jongeren motiveren om in de zorgsector te gaan werken. Momenteel zijn deze jobs niet populair bij jongeren: ze kijken er onterecht een beetje op neer en vaak verdient het minder dan stempelen.’

Allochtone vergrijzing in cijfers

In 2000 woonden er in Vlaanderen en Brussel bijna 65.000 Marokkaanse, Turkse en Italiaanse 60-plussers. Van die groep allochtone ouderen komt 73 procent uit de Europese Unie en 21,6 procent uit niet-EU-landen. Die groep allochtone ouderen maakt 14 procent van het totale aantal 60-plussers in Vlaanderen en Brussel uit. Waarschijnlijk ligt dat percentage nog hoger, aangezien genaturaliseerde allochtonen, illegalen en 55-plussers er niet bij worden gerekend.

Volgens de prognoses zou het aantal allochtone 60-plussers in Brussel verdubbelen tegen 2010. En in 2025 verwacht men nog eens een verdubbeling. Vertrekkende van de cijfers van vandaag, betekent dit dat 28 procent van de Brusselse 60-plussers in 2010 allochtoon zal zijn, in 2025 is dat 56 procent.