Nobelprijs voor de vrede in tijden van Trump

Daniël Högsta: ‘Zolang er kernwapens zijn, is een kernoorlog onvermijdelijk’

© Francesca Van Daele

Daniel Högsta, netwerkcoördinator van de International Campaign to Abolish Nuclear Weapons (ICAN)

Sinds de Internationale Campagne voor de Afschaffing van Kernwapens (ICAN) vorig jaar de Nobelprijs voor de Vrede ontving, gaan de deuren makkelijker open voor hen, bekent netwerkcoördinator Daniël Högsta.

Daniël Högsta was in ons land om deel te nemen aan de elfde vredeswake van Langemark. Hij nam er een videoboodschap op voor premier Michel, sprak op het VRT-journaal en had later nog verschillende high levelcontacten. Die Nobelprijs was voor ICAN een onverwachte bekroning van een jaar dat al succesvol was. ICAN slaagde er vorig jaar in juli immers in om door de VN een verdrag voor een verbod van kernwapens te laten goedkeuren, een objectief van vele jaren voor hen en een opmerkelijke realisatie.

Kernoorlog niet ondenkbaar

Dat ze daar bovenop nog eens de Nobelprijs kreeg, had ongetwijfeld te maken met de het politieke klimaat wereldwijd. Het gebekvecht tussen ‘Bigger button’ Donald Trump en ‘Little Rocket Man’ Kim Jong-Un was niet alleen hilarisch, maar vooral beangstigend.

‘De wereld lijkt er ons meer dan ooit aan te herinneren dat een kernoorlog misschien toch niet helemaal ondenkbaar is’

In het Midden-Oosten nemen de spanning en het geweld toe, Israël voelt zich als enige kernmacht bedreigd door Iran dat met het zeslandenakkoord niet meer verder kon werken aan een kernbom. Intussen laat VS president Trump geen kans voorbij gaan om juist dat akkoord het slechtste ooit te noemen.

De wereld lijkt er ons meer dan ooit aan te herinneren dat een kernoorlog misschien toch niet helemaal ondenkbaar was en is.

ICAN is de opvolger van de groepering Internationale Medici ter Voorkoming van Kernoorlog die in 1985 de Nobelprijs ontving. Dat netwerk van artsen wilde in 2007 verder gaan en richtte ICAN op, dat al snel uitgroeide tot een netwerk van 468 partnerorganisaties in 101 landen, die ijveren voor een VN-verbodsverdrag op nucleaire wapens. Daarom startte ICAN in 2014 een humanitaire actie tegen kernwapens die vorig jaar dus uitmondde in de goedkeuring van een verdrag.

Op 7 juli 2017 werd het Verdrag over het Verbod van Kernwapens goedgekeurd tijdens een VN-conferentie. Wat betekent dat precies?

Daniel Högsta: Het verdrag werd goedgekeurd door 122 landen. Daarna, op 20 september, werd het verdrag opengesteld voor ondertekening. Afgelopen vrijdag is er nog een handtekening bijgekomen waardoor we momenteel 57 handtekeningen hebben. We hebben vijftig ratificaties nodig. Dus, eerst moet elk van de 122 landen tekenen en daarna moeten ze het nog ratificeren.

Dan wordt het in praktijk omgezet. Met andere woorden, dan wordt het verdrag wettelijk bindend voor de participerende staten. Echter, als we niet dachten dat het verdrag ook een impact zou hebben op de staten die niet wilden tekenen [alle grote kernmachten en hun bondgenoten, nvdj], zou het geen vruchtbare onderneming zijn.

Het verdrag heeft praktische gevolgen, maar ook heel belangrijk is de normatieve impact. Het is de bedoeling dat we de normen, de manier van kijken, herdefiniëren. Zoiets kan, weten we uit het verleden. De Verenigde Staten hebben het verdrag voor het verbod van landmijnen bijvoorbeeld nooit ondertekend, maar ze erkennen wel de norm ten aanzien van landmijnen en gebruiken deze nu niet meer als wapens.

Normatieve impact en praktische gevolgen

En nu hoop je op hetzelfde effect voor nucleaire wapens?
Daniel Högsta: Ja, het idee is voornamelijk om het humanitaire aspect centraal te plaatsen binnen het nucleaire debat. Dat klinkt misschien logisch, maar toch is dat een fundamentele verandering voor nucleaire ontwapening. Doorgaans worden nucleaire wapens namelijk gezien als strategische wapens, als een geldig instrument waarmee je andere staten kan afschrikken. Wij willen de stem van de burgers zwaarder in het debat laten doorwegen.

‘In Noorwegen en Nederland schrapten twee grote pensioenfondsen hun investeringen in kernwapens. Ze verwezen hierbij expliciet naar het verdrag’

Willem Staes: Los van de normatieve impact zijn er nu al praktische gevolgen. In Noorwegen en Nederland beslisten twee grote pensioenfondsen hun investeringen in kernwapens te schrappen. Ze verwezen hierbij expliciet naar het verdrag. We hopen daarnaast ook een impact te hebben op de mobiliteit van de nucleaire arsenalen. België speelt dan weer een grote rol in het onderhouden van dat arsenaal. Het verdrag verbiedt ook hulp bij transport en onderhoud, zo kunnen ook niet-kernwapenstaten een positieve bijdrage leveren.

Daniel Högsta: Ook parlementariërs kunnen invloed hebben. De Nederlandse regering was en is tegen het verdrag, maar het Nederlandse parlement heeft de regering opgedragen mee te praten over het verdrag.

Internationale betrokkenheid

Wie heeft het verdrag uiteindelijk geschreven, enkel diegenen die achter het verdrag staan of ook de tegenstanders?

Daniel Högsta: De 120 landen die het verdrag hebben ondertekend, zijn degenen die het verdrag hebben geschreven. Er waren geen geheime doorgangen waardoor andere landen mee discussieerden. De grote kernmachten namen geen deel aan de discussies, zij hebben het verdrag zelfs publiek willen boycotten. De Nederlandse delegatie zat in een lastig parket, zij moesten zoals gezegd de visie van hun achterban verdedigen, al stond deze haaks op het standpunt van de regering.

Was België betrokken bij de gesprekken?

Daniel Högsta: Neen.

Het verdrag werd goedgekeurd in 2017, nochtans wekte het gebekvecht tussen Trump en Kim meer dan ooit de indruk dat twee kernmachten slaags konden geraken.

Daniel Högsta: Ik denk dat mensen beginnen te aanvaarden dat we de verkeerde richting uitgaan. De wereld vernam vorige week dat Poetin over een onderwaterdrone beschikt die kan varen op extreme diepten en kruisraketten heeft die moeilijk door afweersystemen te onderscheppen zijn. Trump had het ook over meer bruikbare nucleaire wapens.

Wat zijn de kleine kernwapens die weleens vermeld worden?

Daniel Högsta: Daarmee bedoelt men minder zware kernbommen, maar dat zijn dan wapens met de vernietigingskracht van de bom die Hirosjima vernietigde. Het gaat dus niet om wapens met verarmd uranium die bijvoorbeeld de VS inzette tijdens hun Irakoorlogen. Daarmee bedoelt men de kleinste kernwapens, maar die zijn dus nog altijd vrij groot.

Blaffende honden

Maar zou je niet kunnen zeggen dat nucleaire wapens oorlogen tussen de kernmachten hebben voorkomen? Zo gebruikt Kim Jong-Un zijn kernwapens misschien als afschrikmiddel.

Daniel Högsta: De geschiedenis heeft ons getoond dat de oorlogen de laatste zeven decennia niet zijn gestopt, ook niet tussen de kernmachten. Ze vochten meerdere zogenaamde proxy-oorlogen uit waarbij ze hun bondgenoten met elkaar de strijd lieten voeren. Dat ging gepaard met heel veel lijden.

Toch waren er geen directe oorlogen tussen kernmachten. Als ze echt een kernoorlog zouden starten, gaat iedereen er toch aan?

Daniel Högsta: Het feit dat er geen nucleaire incidenten zijn geweest, is puur geluk. Ik geloof niet in een gecontroleerd strategisch spel tussen de kernwapenstaten. In het verleden zijn er meerdere nucleaire ongevallen gebeurd, waardoor de wereld meermaals een nucleaire ramp nabij was. Bijvoorbeeld de Cubaanse rakettencrisis.

‘De afschrikkingstheorie vertrouwt op perfecte informatie en juiste interpretaties. Ze vertrouwt erop dat mensen geen fouten maken’

Je hebt wellicht ooit gehoord van de man die de wereld heeft gered. Stanislav Petrov, een Russische officier, zag op zijn radar twee punten naderen. Gelukkig gehoorzaamde hij het bevel om te reageren niet. Dat is meteen ook het meest waarschijnlijke scenario, een verkeerde interpretatie!

De theorie vertrouwt op perfecte informatie en juiste interpretaties. Het vertrouwt erop dat mensen geen fouten maken. De internationale geopolitieke veiligheid baseren op een dergelijke afschrikkingstheorie is, net omwille van het menselijke element erin, een zwakke basis.

Willem Staes: Bovendien is die theorie niets meer dan een theorie. Ze kan niet bewezen worden. De afschrikkingstheorie zegt dat er sinds 1945, sinds de aanwezigheid van kernwapens, geen grote oorlog meer is geweest. Maar daarmee is nog geen oorzakelijk verband bewezen. Het zou even goed kunnen dat het uitblijven van een grote oorlog komt door de creatie van de VN, de EU of de globalisering.

Zou er niet veel sneller een oorlog uitbreken zonder nucleaire wapens?

Daniel Högsta: We weten wat voor schade kernwapens kunnen veroorzaken. We weten dat het slechts een kwestie van tijd is alvorens ze opnieuw gebruikt worden. We weten dat het alleen een kwestie van geluk is, dat ze niet meer gebruikt zijn sinds 1945. Natuurlijk kan ik de toekomst niet voorspellen, dus weet ik niet of de wereld zonder kernwapens noodzakelijk veiliger is. Maar ik verkies een toekomst zonder kernwapens voor honderd procent boven een toekomst met kernwapens.

Druk verhogen

Het VN-verbodsverdrag was misschien niet nodig geweest als iedereen zich aan het Non-Proliferatie Verdrag (NPV) uit 1968 had gehouden.

Daniel Högsta: Dat klopt. In het NPV had je aan de ene kant de vijf kernmachten [VS, Rusland, China, Frankrijk en Verenigd Koninkrijk, nvdj] die beloofden te zullen ontwapenen. Anderzijds had je de niet-kernwapenstaten die er zich toe verbonden om geen nucleaire wapens te ontwikkelen. De non-proliferatie was aanvankelijk behoorlijk succesvol.

Willem Staes: Ontwapening en non-proliferatie zijn eigenlijk twee zijden van dezelfde medaille. Je moet de ontwapening versnellen als je de non-proliferatie wil behouden. Het nieuwe verdrag van ICAN fungeert met zijn verbod op kernwapens niet als entiteit op zichzelf, maar als een hulpmiddel om de druk op de kernwapenstaten te verhogen, opdat zij zouden nakomen wat ze beloofden toen ze het non-proliferatieverdrag ondertekenden.

Daniel Högsta: De geloofwaardigheid van het NPV is enorm gedaald na de mislukte vijfjaarlijkse evaluatieconferentie van 2015. Toen slaagde men er gewoon niet in een slotdocument op te stellen. Daardoor zijn er dus eigenlijk sinds 2010 geen zinvolle stappen meer gezet richting nucleaire ontwapening.

Modernisering in plaats van ontwapening

Hoe hebben de vijf kernmachten zich gedragen na het ondertekenen van het NPV?

Daniel Högsta: Toen de Sovjet-Unie ineenstortte, waren er enkele succesvolle bilaterale verdragen tussen Sovjet-Unie en de Verenigde Staten om de veilige ontmanteling van kernwapens te verzekeren. Er waren positieve tekenen, maar het tempo van ontwapenen is ondertussen dramatisch vertraagd. 

Ik ben proMO*

 

Steun ons unieke non-profit mediaproject en word proMO*.

Je ontvangt ons magazine en geniet van een pak andere voordelen

Je maakt MO* mee mogelijk en steunt ons in onze missie.

Voor € 4,60/maand of € 60/jaar.

Ik word proMO*

Bovendien zijn alle NPV-erkende nucleaire staten bezig met het moderniseren van hun kernwapens. Frankrijk wil zijn investering verdubbelen en de VS plant een uitgave van 1000 miljard dollar voor de modernisering van zijn kernwapens verspreid over de komende dertig jaar.

Willem Staes: En omdat de kernwapenstaten geen interesse tonen in het nakomen van hun beloftes, lokt dat op zijn beurt een reactie uit bij niet-kernwapenstaten. Zij denken namelijk ‘als jullie je beloftes niet houden, waarom zouden wij dat dan moeten doen?’

Is het realistisch dat Frankrijk of Groot-Brittannië zouden luisteren naar ICAN en volgend jaar ontwapenen?

‘Frankrijk wil zijn investering in kernwapens verdubbelen en de VS plant een uitgave van 1000 miljard dollar voor de modernisering van zijn kernarsenaal’

Daniel Högsta: Het verdrag is geen revolutie en gaat niet over een nacht ijs. Het vormt een basis waarmee ontwapening mogelijk wordt gemaakt, omdat we de argumenten ten gunste van kernwapens verwerpen. Van daaruit is het vervolgens mogelijk om andere initiatieven te nemen.

We moeten de landen die bijdragen aan het idee dat kernwapens nuttig zijn van het tegendeel overtuigen en daarmee kan je vervolgens druk uitoefenen op de kernwapenstaten.

Het is onrealistisch te denken dat Frankrijk volgend jaar zou ontwapenen vanwege het VN-verbodsverdrag. Maar de manier waarop kernwapens worden waargenomen verandert wel.

Financiële instellingen, bijvoorbeeld, stoppen met investeren in nucleaire wapens. We verwachten niet dat landen ineens zeggen ‘Oh, hier is een verdrag. We stoppen met nucleaire wapens.’ Het is een lang proces. Het verdrag vraagt voor de eerste keer aan alle landen: zijn kernwapens acceptabel?

België deel van het probleem?

We leven in onzekere tijden. Is het niet begrijpelijk dat kernmachten aan hun arsenaal vasthouden ?

Daniel Högsta: Het is effectief een meer gevaarlijke en gepolariseerde wereld. Denk aan cyberterrorisme. Maar dat is het juist. Ik denk niet dat dit een wereld is waar kernwapens veilig kunnen beheerd worden. De vraag is hoe landen die beweren dat ze een kernwapenvrije wereld willen, hun steentje bijdragen.

België noch Nederland hebben het VN-verbodsverdrag op kernwapens willen ondertekenen. Landen als België moeten nadenken of ze deel willen uitmaken van het probleem of van de oplossing. Momenteel zijn ze medeplichtig aan het veroorzaken van een potentiële nucleaire escalatie, die intentioneel of per ongeluk kan ontstaan.

Welke rol is er weggelegd voor België?

Daniel Högsta: België zou het voortouw kunnen nemen om het bondgenootschap van de NAVO naar een kernwapenvrij beleid te leiden.

Willem Staes: De kernwapens in Kleine Brogel hebben geen militair doel, het zijn politieke wapens die deel uitmaken van de lastenverdeling binnen de NAVO.

Ondanks het parlementair resolutievoorstel dat in 2015 werd goedgekeurd door de huidige meerderheid, inclusief de NV-A, om de kernwapens van ons grondgebied te verwijderen, is er anno 2018 nog steeds niets gebeurd. Zelfs als je het verdrag niet wil tekenen, kom dan toch je beloftes na!

Maar is het voor de Belgische overheid niet moeilijk om als NAVO-lid tegen de NAVO in te gaan?

Daniel Högsta: Ja, dat begrijp ik. Maar Griekenland heeft bijvoorbeeld in het begin van 2000 de Amerikaanse kernwapens van zijn grondgebied verwijderd.

Maar je weet hoe die druk werkt. België is het centrum van de Europese Unie, het huisvest het hoofdkwartier van de NAVO en besteedt minder dan een procent van zijn budget aan defensie terwijl het in de NAVO beloofde twee procent te begroten. Dat maakt het voor België moeilijker om te de kernwapens helemaal af te zweren.

Daniel Högsta: Ja, daarom willen we dus de politieke calculus veranderen. Daarom willen we de normen herdefiniëren. Dat is ook de reden waarom we de Nobelprijs hebben gewonnen, omdat het comité gelooft in die normatieve kracht. De media zijn ook van groot belang net als het onderhouden van contacten met heel uiteenlopende partners.

Het hele punt van het verdrag is net om dat nucleaire debat te starten. De kernmachten zelf zullen het voortouw niet nemen, zoveel is duidelijk. De publieke opinie staat volgens de peilingen aan onze zijde. Mensen houden niet van kernwapens. Dergelijke bewegingen worden nooit geïnitieerd van bovenaf. Diegenen die in een machtspositie verkeren zullen hun positie niet zomaar vrijwillig opgeven. Daarom moet verzet het van onderuit komen.

Op 4 maart nam Daniel Högsta een video op tijdens de elfde vredeswake in Langemark. Daarin nodigt hij premier Michel en de Belgische regering uit om België kernwapenvrij te maken en het verdrag te tekenen.

 

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.