Strijd tegen seksuele uitbuiting van kinderen in Colombia is nog niet gestreden

Een groot succes voor de Colombiaanse justitie: in de Portugese hoofdstad Lissabon werd in mei 2019 de 45-jarige Israëliër Assi M. gearresteerd, tegen wie een internationaal arrestatiebevel liep. Hij wordt ervan verdacht deel uit te maken van een netwerk van mensenhandelaren dat vrouwen – óók minderjarige – dwingt tot sekswerk. In de hulpverleningssector die zich bezighoudt met preventie van commerciële seksuele uitbuiting van minderjarigen, is de arrestatie met gejuich ontvangen.

Voor justitie is het een van de weinige successen die tegen mensenhandelaren zijn geboekt. Al langer doen geruchten de ronde dat internationale maffia in het historische centrum van Bogotá pensionnetjes bezitten waar seksuele misbruikers met hun minderjarige slachtoffers terecht kunnen. Mario Gómez, procureur in Bogotá en gespecialiseerd in mensenhandel, kent de verhalen en neemt ze serieus. ‘Maar’, tekent hij aan, ‘in Colombia mag je volgens de wet seks hebben met iemand vanaf veertien jaar. Toon maar eens aan dat iemand voor die seks betaald heeft.’ De ervaring leerde procureur dat slachtoffers vaak niet willen praten. Of omdat ze zich nog niet als slachtoffer zien — ze kregen tenslotte betaald voor wat ze deden — of omdat ze bang zijn voor vergelding van de persoon die hen exploiteerde.

Minstens de helft Venezolaans

Het is armoede die de meeste meisjes in de armen van deze misdadigers drijft, weet Mayerlín Vergara coördinatrice van de Stichting Renacer (“Herboren worden”). Dit opvangtehuis voor minderjarige slachtoffers van commerciële seksuele exploitatie bevindt zich in Riohacha, de hoofdstad van het departement Guajira in het uiterste noordoosten van Colombia.

Volgens cijfers van de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties UNHCR, komen dagelijks 600 Venezolanen Guijira binnen, in uiterst precaire omstandigheden en meestal zonder een noemenswaardig geldbedrag op zak. Volgens Vergara is de situatie alleen maar erger geworden. Jonge Venezolaanse meisjes zijn daarom extra kwetsbaar en komen snel in armen van mensenhandelaars terecht.

Lees ook

Colombia heeft er een nieuwe onderklasse bij: Venezolaanse vluchtelingen

Van de twintig meisjes in het opvanghuis (9-17 jaar) is minstens de helft Venezolaans. De meisjes krijgen gemiddeld 1,5 jaar begeleiding in het tehuis. Dat wil zeggen: therapeutische begeleiding om hun ervaringen te verwerken en sociale begeleiding om weer een normaal leven op te bouwen. Vergara: ‘Samen opstaan, je wassen en goed verzorgen, ontbijten, schoonmaken, alles wat in het normale dagelijkse leven ook gebeurt.’

‘In het tehuis doen we alles wat in het normale dagelijkse leven gebeurt: samen opstaan, je wassen en goed verzorgen, ontbijten, schoonmaken, …’

Het opvanghuis in Riohacha krijgt onder andere steun van het programma Down to Zero, een alliantie van vijf non-gouvernementele organisaties die de commerciële seksuele uitbuiting van minderjarigen met wortel en tak wil uitroeien. Tijdens het bezoek van een vertegenwoordiger van Down to Zero zongen een twintigtal meisjes een welkomstlied dat ze hadden voorbereid. Eén van de oudere meisjes, uit Venezuela, huilt onbedaarlijk.

Even later bedaart ze en terwijl de meisjes op papier tekenen wat ze achterlieten, heeft ze het hoogste woord. De meesten onder hen tekenen hun moeder, broers en zussen, soms hun vader ook. Een verlegen meisje van een jaar of dertien tekent haar broer, hij staat bijna onzichtbaar tussen het fleurige gras.

Een ander meisje krijgt het intussen moeilijk. In één van de slaapzalen klinkt haar hartverscheurende gehuil. De anderen kijken niet op of om. Stemmingswisselingen lijken een normaal onderdeel van hun leven te zijn. Een begeleidster bekommert zich om haar. Ze is niet ouder dan tien, jongensachtig, met nog nauwelijks sporen van borsten. Heel erg gesloten en de blik op oneindig. Pas wanneer de kinderen de volgende dag onder begeleiding naar het strand gaan, verschijnt een lachje op haar gezicht. De zee lijkt haar te ontwapenen. Ze is niet van de branding weg te slaan en geniet zichtbaar.

Niet tussen vier muren

De meisjes verblijven hooguit anderhalf jaar in het tehuis in Riohacha, zo is de bedoeling. Ze komen vrijwillig binnen en kunnen weg wanneer ze dat willen. Vergara: ‘We zien het vaak dat meisjes er niet tegen kunnen om tussen vier muren te zitten. Ook is het moeilijk om te wennen aan de regelmaat: opstaan, wassen, ontbijten, schoonmaken, therapiesessies, … Ze missen het straatleven en hebben meestal nog niet door dat ze door anderen voor financieel gewin misbruikt zijn. Dat een meisje weer de straat opgaat, is soms een onderdeel van het verwerkingsproces. Maar wie gaat, komt bijna altijd terug, omdat ze intussen met een andere blik naar straatleven aankijken.’

‘Vaak kunnen de meisjes er niet tegen om tussen vier muren te zitten. Ze missen het straatleven en hebben nog niet door dat ze door anderen voor financieel gewin misbruikt zijn’

In verschillende steden in Colombia heeft Renacer opvangtehuizen, maar een groot deel van het werk bestaat uit preventie. De stichting is dé non-gouvernementele organisatie in Colombia die vecht tegen commerciële seksuele uitbuiting van kinderen, traceerde tussen 2011 en 2015 in het Latijns-Amerikaanse land 4424 adolescenten en 1341 kinderen als slachtoffers. Onder meer in de toeristische wijk La Candelaria in het centrum van de hoofdstad Bogotá doet het aan preventie. Renacer creëert een ‘beschermende omgeving’ voor minderjarigen die slachtoffer dreigen te worden van seksuele exploitatie en werkt daarvoor onder andere samen met de toerismesector.

In eerste instantie waren het vooral de hotels waar misbruikers van seksueel geëxploiteerde minderjarigen naartoe gingen. Om hen de pas af te snijden, werd in de jaren negentig The Code opgericht. Zo eisen hotels van gasten die met jongeren binnenkomen, documenten van waaruit blijkt dat ze de ouders zijn of van de ouders toestemming kregen om in gezelschap van hun kind te verkeren.

Respect voor jezelf afdwingen

Ook scholen en de deelgemeente La Candelaria werken mee aan die “beschermende omgeving”. Directeur Carlos Castellanos van de Candelariaschool: ‘We vermoedden al langer dat seksuele uitbuiting bestond, maar wilden er lange tijd niet van weten, omdat we niet wisten hoe ermee om te gaan. Vanaf 1994 werd seksuele voorlichting op scholen verplicht. Naar aanleiding daarvan voerden we het vak “voor je zelf zorgen” in, wat ingaat in op de lichamelijke aspecten van seks, maar ook op hoe je naar jezelf kijkt en respect voor jou afdwingt.’

Naast dat lesmateriaal hanteert de school de stelregel dat de deur van het onderwijzend personeel altijd openstaat voor kinderen met vragen of problemen. Castellanos: ‘Sinds 2006 werken we actief mee met het preventieprogramma van Renacer en hebben we veel contact met andere sectoren.’

Wanneer er commerciële seksuele uitbuiting plaatsvond of er een vermoeden van bestaat, volgt de Candelariaschool een protocol, aldus de directeur. ‘We gaan naar Kinderbescherming en melden het bij justitie.’ Tot noch toe werden dit jaar drie gevallen van misbruik achterhaald. In twee gevallen liepen meisjes het risico seksueel te worden uitgebuit door derden, in één geval is het daadwerkelijk is.

Leerlingen rekruteren leerlingen

De directeur wijst op het probleem dat leerlingen zelf andere leerlingen rekruteren. De Candelariaschool ontwikkelde daarom een programma waarin leerlingen aan de hand van discussies en theaterstukjes medeleerlingen op de risico’s wijzen. ‘De school kan de gemeente bovendien dwingen om bars in de buurt van de school te sluiten’, aldus Castellanos.

Manuel Calderón, burgemeester van La Candelaria schaarde zich achter de goede zaak. Zijn deelgemeente verwierf in april het certificaat voor duurzaam toerisme waarbij de inzet voor preventie van commerciële seksuele uitbuiting van minderjarigen een belangrijk onderdeel is. ‘Het is teamwerk’, benadrukt Calderón, ‘met scholen, winkels, overheid, de cultuursector en het toerisme slaan we de handen ineen.’

‘Wij leven hier en willen niet dat onze kinderen en kleinkinderen iets overkomt’

Een andere belangrijke factor zijn de straatverkoopsters in La Candelaria, die omdat ze zo veel op straat verkeren precies weten waar de duistere transacties zich afspelen. Een veertigtal vrouwelijke straatverkopers sloten zich bij de ‘beschermende omgeving’ van de Stichting Renacer aan. ‘Wij leven hier en willen niet dat onze kinderen en kleinkinderen iets overkomt’, zegt verkoopster Magdalena Espinel.

Op een regenachtige maandagmiddag vindt in de aula van de Candelarischool een toneelstukje plaats. Het maakt leerlingen erop attent hoe ze, zonder het in de gaten te hebben, in een situatie van seksuele exploitatie kunnen terecht komen.

Na een ruzie met haar moeder, wordt een meisje van een jaar of dertien het huis uitgezet. Wanhopig wendt ze zich tot een vriendin die haar vertelt dat ze iemand kent die kan helpen. Dat blijkt een ander minderjarig meisje te zijn, dat meteen een aantal mobiele telefoons tevoorschijn tovert. Het meisje dat uit huis werd gezet, kan eruit kiezen. Het lijkt te mooi om waar te zijn, en de leerlingen in de zaal lachen in hun vuistje.

De twee meisjes vertrekken, waarop het meisje met de telefoons haar baas belt: ‘Ze is wel mooi’, vertelt ze hem. Cadeautjes moeten jonge potentiële sekswerkers lokken, blijkt uit dit verhaal. Het is een herkenbaar beeld, vinden de kinderen na afloop van het toneelstukje. Ze zagen het in hun omgeving allemaal wel eens gebeuren, maar of ze het zelf al eens meemaakten, laten ze liever in het midden.