Moorden en protesten nemen nog in hevigheid toe in Noord-Kivu

Vrijdag 6 december 2019 sloot ik de eenzaamste week uit mijn leven af. Het was drie dagen lang onmogelijk om zich in de stad vrij te bewegen en de afspraak binnen ons team is dat ze dan gewoon thuisblijven, terwijl we observeren hoe de situatie evolueert. Omdat ik een kamer heb op ons kantoor, dat in de hete wijk Mutsanga ligt, ben ik goed geplaatst om de vinger aan de pols te houden en hen via Whatsapp op de hoogte te houden.

Maandag, dinsdag én vrijdag organiseerden drukkingsgroepen in de stad een algemene staking (ville morte) die voor de enen een manifestatie was om de blauwhelmen dringend te verzoeken op te hoepelen, voor de anderen een steunbetuiging aan het regeringsleger in hun offensief tegen de vermeende ADF-rebellen en beiden om hun woede uit te schreeuwen over de niet aflatende moordpartijen op onschuldige burgers. Zonder dat iemand er bleef bij stil staan is de kaap van 3.000 slachtoffers, vanaf de eerste aanval in oktober 2014 tot vandaag, overschreden. Het gaat zo snel dat iedereen de tel kwijtraakt.

Kookpot

Sinds het leger een offensief inzette op de ADF-kampen op 30 oktober is het aantal vergeldingsaanvallen fel toegenomen. Op die vijf weken tijd zijn meer dan 170 onschuldige burgers vermoord op de meest beestige wijze. Dat zijn er gemiddeld vijf per dag! Beeld je in dat de bende van Nijvel in België elke dag een aanslag zou plegen, vijf weken lang, er zou grote paniek ontstaan in ons land.

Beeld je in dat de bende van Nijvel in België elke dag een aanslag zou plegen, vijf weken lang, er zou grote paniek ontstaan in ons land.

Hier in Congo is dat niet anders. De mensen zijn woest en bang tegelijkertijd. Woest omdat de overheid amper een teken van leedwezen vertoont, bang omdat de aanvallen zo onvoorspelbaar zijn geworden dat iedere inwoner van Beni op elk moment het volgende slachtoffer kan worden.

De gehanteerde methodes worden alsmaar gruwelijker. Bij de laatste aanslagen maakten de moordenaars er een punt van om de hoofden van sommige slachtoffers volledig af te hakken en in een kookpot te steken. Bij de laatste aanval werden ook de handen afgehakt en een Bijbel besmeurd met bloed. En de foto’s van al die verhakkelde lichamen doen bliksemsnel de ronde op sociale media.

Blote-voeten-protest

Vandaag was de eerste actiedag dat alle drukkingsgroepen op dezelfde golflengte zaten. Het resultaat was dan ook een goed gesynchroniseerde actie die de hele stad de hele dag volledig kon lam leggen.

Het begon al vroeg met de gebruikelijke wegversperringen en brandende banden. Nieuw was deze keer dat ze op verschillende plaatsen doodskisten gebruikten om het verkeer onmogelijk te maken. De band met Beni was daarmee ineens duidelijk onderstreept.

De gebruikelijke kat-en-muis spelletjes met politie en leger duurden een halve dag. Nooit eerder gebruikten de ordehandhavers daarbij zoveel kogels. Ik was begonnen met het aantal schoten te tellen, maar ik ben al snel de tel kwijt geraakt. Ik kon me uiteindelijk beter concentreren op hoe ik best een verloren kogel zou kunnen vermijden. Het is een wonder dat er deze keer geen enkel slachtoffer is gevallen.

Op verschillende plaatsen verplichtten de actievoerders alle voorbijgangers om de schoenen uit te trekken en barrevoets verder te gaan. Dat stamt uit een traditie van de Nande die de laatste jaren in onbruik was geraakt maar nu als actiemiddel weer opduikt. De inspirator daarvan is ongetwijfeld nationaal volksvertegenwoordiger Matthieu Kambale Mathé. Hij verliet het parlement in Kinshasa nog voor het parlementair reces werd ingezet nadat hij een brief aan de voorzitster had gericht in de volgende bewoordingen:

“Het spijt me u te moeten melden dat ik vanuit Kinshasa het lijden van de mensen in de driehoek van de dood, die me in Beni hebben verkozen, niet langer kan verdragen. Daarom informeer ik u dat ik vervroegd terugkeer naar Beni om samen met mijn volk te sterven en de leden van mijn familie die woensdag 27 november samen met vele anderen werden vermoord te gaan begraven.” De driehoek van de dood wordt op een kaart gevormd door lijnen te trekken tussen Kamango aan de grens met Oeganda, Beni en Oïcha.

De dag erop circuleerde een foto van het parlementslid op kousenvoeten tussen de pas gegraven putten voor de slachtoffers. Uit discussies op internet begreep ik dat dit een traditionele manier was om te rouwen. En die wordt nu opgelegd aan voetgangers in de stad. Terwijl ik even op straat poolshoogte ging nemen vanmiddag zag ik zelfs een brommer stoppen, waarop zowel de bestuurder als de passagier de schoenen uittrokken, vooraleer verder te rijden, richting veranda Mutsanga, het hoofdkwartier van de militante jongerenbeweging in onze wijk. Het gerucht deed de ronde dat ze je anders niet doorlaten.

Spontaan

De verschillende overheden weten niet goed hoe om te gaan met de vastberadenheid van de jongeren. Die hebben aangekondigd dat ze voortaan elke vrijdag een ville morte gaan organiseren tot de MONUSCO definitief het land uit zijn. Al die overheden zouden er goed aan doen om daar een gezamenlijk standpunt over te ontwikkelen, want nu is het toch maar een vreemd gamma aan standpunten. Ik zet ze even op een rij:

• De woordvoerder van het leger, die begonnen is met heel geregeld een persconferentie te organiseren vanuit wat hij noemt de verantwoordingsplicht van de FARDC aan de bevolking, feliciteerde zowel het maatschappelijk middenveld als de jongerenorganisatie La Lucha omdat ze zo uitdrukkelijk hun steun hebben uitgesproken voor het leger.
• Céléstin Mbala, de generaal die nu in Beni de permanentie van de generale staf in Beni verzekert, deed al meer uit de hoogte en met een hint van een beschuldiging: “je moet alleen maar de medeplichtigen die in jullie midden aangeven en het probleem is zo opgelost.”
• Adjunct-secretaris-generaal van de VN, Jean-Pierre Lacroix (wat een moeilijke naam heeft die man voor deze context!)  ging een heel stuk verder. Dat klonk echt als een provocatie. Hij beweerde zonder schroom dat de betogingen helemaal niet spontaan waren, maar wel opgezet en gefinancierd door sommige politici. Hij gaf aan te weten dat jongeren eten en drinken kregen betaald en dat sommigen met dienstwagens werden vervoerd naar de plaatsen van protest. De jongeren reageerden woest: is het niet schrijnend dat de VN, waar die man voor werkt, na 20 jaar in Congo nog altijd niet weten wie de ADF financiert en bewapent? En nu komt die kerel de basis van onze diepe verontwaardiging in twijfel trekken met ongegronde beschuldigingen! Weg met MONUSCO!
• Vandaag putte politiechef Mbambu uit een ander gekend vaatje: “we hebben gezien hoe onbekenden de betogingen zijn geïnfiltreerd en het verloop van de betoging hebben beïnvloed. Dat moeten wel maï maï zijn. Dat bewijst dat de organisatoren niet eens de manifestanten onder controle hebben en dat is gevaarlijk.” Dit roept gruwelijke herinneringen op aan de AFDL van vader Kabila die in Butembo in 1996 meer dan honderd jongeren hebben vermoord, beschuldigd dat ze maï maï zijn, en in massagraven hebben gedumpt.

Championne

Terwijl al die spanningen de haatgevoelens aanwakkeren, gebeuren er dan andere onvoorspelbare dingen die wel erg hallucinant overkomen. Zo werd de Première Dame, de echtgenote van president Tshisekedi in Kinshasa uitgeroepen tot “Championne de la prévention des violences sexuelles liées au conflit ». Waar zij dan die titel mee zou moeten verdiend hebben is voor ons hier in het verre oosten een compleet raadsel. We hebben haar hier nooit enige daad van betekenis weten stellen. Daar moet je immers hier voor zijn, en noch zij, noch haar man hebben ooit een voet in  Butembo gezet. De indruk die dat nalaat is dat ook zij een personencultus willen opbouwen en dat de VN zich daar graag toe lenen. Hopen ze zo te bekomen dat MONUSCO zal mogen blijven?, hoor je de mensen denken.

Dan had je de “barbu de Kingakati”, tegenwoordig ook nog “China Rambo” geheten, jawel, de ex-president. Die heeft zich in de belangstelling gereden met een zware motor en zijn al even zware vrienden van de motorclub van Kinshasa. Hun uitje werd zwaar gemediatiseerd en sommigen vragen zich af de kiesstrijd van 2023 nu al wordt ingezet. De manier waarop zijn partijgenoten over hem spreken laat er geen twijfel over bestaan dat ze van plan zijn hem opnieuw naar voor te schuiven bij de volgende verkiezingen. Kabila is de man, zeggen ze, die gratis onderwijs al eerder bedacht, hij is ook de man die de kreten van de bevolking al veel vroeger hoorde en de MONUSCO de wacht aanzegde nog voor hij aftrad. Wie had gedacht dat de politieke familie van Kabila ooit blij zou kunnen zijn met jongerenprotesten? Nu die zich tegen MONUSCO richten gaat de FCC daar graag op in, profileren ze zich als diegenen die luisteren naar de bevolking en nu vragen ze een duidelijke kalender voor de exit van de blauwhelmen.

Mista Poa, een reggaezanger van Butembo, brengt dat nog eens in herinnering door de speech, waarin Kabila de terugtrekking van MONUSCO vroeg in de periode dat hij de verkiezingen alsmaar uitstelde, als intro te gebruiken voor zijn laatste lied “MONUSCO, allez vous-en de chez nous”.

Ook deze president zwijgt

Dat president Tshisekedi zich nog altijd niet tot de getroffen bevolking heeft gericht met een persoonlijke boodschap zet ook kwaad bloed bij velen. Dat is gewoon wat Kabila ook nooit deed. Het lijkt wel of die zijn dauphin, Tshisekedi, verbiedt om zijn meeleven te uiten. Op 3 december werd aangekondigd dat de president ’s avonds op de staatszender een belangrijke speech zou houden. Het hele Oosten lag aan de RTNC gekluisterd, om dan alleen maar een speech te horen naar aanleiding van de Internationale dag van de mensen die leven met een handicap. Met alle respect voor alle mensen die in dat geval zijn, maar dat was niet wat de natie verwachtte. Elke ADF-aanval laat wel een paar overlevenden met een handicap voor het leven achter. Hoe dat zou worden stopgezet, dat willen de mensen horen.

Vergoelijkend werd gezegd dat de president daarover een redevoering voorbereidt voor het congres (Kamer + Senaat) tegen half december. Waarom wacht die man daar zo lang mee? Bij een aantal mensen was dit reden genoeg om opnieuw de video van een andere lokale zanger, Fabba, in herinnering te brengen. “Pas de président” blijkt inderdaad onverkort van toepassing op de nieuwe president. Ook deze president blijft afwezig bij het volk dat ten prooi valt aan die slachtpartijen.

Infiltratie

Wat mij nog het meest van al verbaast is die plotse uitbraak van euforie over het leger. In maart 2014 heb ik van dichtbij meegemaakt hoe de legerofficieren in Beni zegevierend verslag uitbrachten over de totale vernietiging van de ADF-kampen, foto’s inbegrepen. Maar dat bleek in werkelijkheid de prelude te zijn op het begin van de slachtpartijen in oktober van datzelfde jaar. Ligt het niet voor de hand dat we opnieuw hetzelfde gaan meemaken?

Met stijgende verbazing aanhoorde ik hoe de woordvoerder van het leger in zijn persconferentie meedeelde hoe in de mobiele telefoons van de vier gedode “generaals” van de ADF heel wat telefoonnummers van hooggeplaatste figuren in het leger en de politiek werden teruggevonden. Maar er is niemand die daar op reageert en eist dat die worden geïdentificeerd, verhoord, verwijderd en bestraft.

De man die algemeen gekend staat als de moordenaar van mensenrechtenactivist Floribert Chebeya in 2010, komt “het moreel van de troepen ondersteunen”.

Sterker nog: de man die algemeen gekend staat als de moordenaar van mensenrechtenactivist Floribert Chebeya in 2010, generaal John Numbi, door Kabila nog tot Inspecteur-generaal van het leger benoemd zes maanden voor hij aftrad, wordt onverwachts naar Beni gestuurd waar hij en grande pompe aankomt zonder dat duidelijk wordt gecommuniceerd wat hij hier nu precies komt doen. Het moreel van de troepen ondersteunen, zo klinkt zijn opdracht officieel. Kan je duidelijker aangeven dat het een voorwendsel is, dan op die manier?

Dit heerschap staat onder internationale sancties van de EU en de VS. Wat bezielt Tshisekedi om hem naar Beni te sturen? De mensen zoeken een verklaring: is het opdat MONUSCO zou verklaren onmogelijk met hem te kunnen samenwerken, zodat de regering een extra argument heeft om hun vertrek te bespoedigen? Of komt hij bezwarende figuren, die teveel weten over de betrokkenheid van die hooggeplaatste personen bij de ADF, naar de andere wereld helpen, zoals hij dat zo goed kan? Het blijft gissen, en dat geeft echt een akelig gevoel.

Uiteindelijk is het niet MONUSCO die de eindverantwoordelijkheid draagt in het drama van Beni. Dat is nog altijd de regering en het leger. Die zijn trouwens al langer verantwoordelijk dan de 20 jaar dat MONUSCO hier rondhing en zij hebben evenmin de waanzin van de ADF kunnen stopzetten. En dat ze dat niet hebben gekund heeft alles te maken, zo zeggen ingewijde waarnemers, met het feit dat de ADF zich ook binnen het leger hebben genesteld. ADF is allang geen Oegandese rebellenbeweging meer maar een huurlingenleger dat aangestuurd wordt door buurlanden en zijn tentakels heeft uitgespreid tot in de hoogste kringen van het land. Waarom wordt dáár niet krachtig tegen geprotesteerd? Zolang niemand opstaat met voldoende slagkracht om dat probleem aan te pakken zullen we blijven slachtoffers tellen en elke dag weer wegkijken van eindeloze reeksen misselijk makende foto’s van verminkte kinderlijkjes en afgehakte hoofden in kookpotten.