The Missing Picture: Van weemoed doordrongen mijmering over verdwenen vaderland

Met zijn wat idyllische langspeelflilmdebuut ‘Les gens de la rizière’, een hommage aan zijn volk, presenteerde Rithy Panh zich voor het eerst in 1994 op het internationale filmforum, het Festival van Cannes. Sindsdien zou de vanuit Frankrijk opererende Cambodjaanse filmer zich tegen wil en dank ontpoppen tot de chroniqueur van het kortstondige, maar bijzonder wrede autoritaire regime van de Rode Khmer (van 1975 tot ‘79) in documentaires met als hoogtepunten ‘S21, The Khmer Rouge Killing Machine’ (2002), ‘The Burnt Theater’ (2005) en ‘Duch, Master of the Forges of Hell’ (2010). Vroeg of laat moest en zou Rithy Panh definitief kunnen afrekenen met het schrikbewind, dat niet alleen zijn hele familie had uitgemoord, maar ook een ware volkerenmoord op zijn kerfstok had. Slechts een handvol van de verantwoordelijken is achteraf gestraft. Rithy Panh, amper 13 jaar toen, wist als enige van zijn familie aan de gruwel te ontkomen, de dodendans te ontspringen.

Vandaag, zoveel jaren later, poogt hij in ‘The Missing Picture’ deze jaren van tabula rasa, die hij in feite zo vlug mogelijk uit zijn geheugen wenst te wissen, met pijn in het hart te reconstrueren. Aan de hand van teruggevonden propagandafilmpjes van het terreurregime schetst Rithy Panh het onthutsende beeld van hoe de Rode Khmer een dictatuur van de angst installeerde met “honger als wapen”. De minste ongehoorzaamheid werd bovendien met de dood bestraft, de enige straf die er was. Vanuit een ideologie? Maar wat voor een.

De Rode Khmer van Pol Pot, aangestuurd door het maoïsme vermengd met een simplistische versie van de filosofie van Jean-Jacques Rousseau (terug naar de natuur, weg van de “bedorven wereld”), hadden half april 1975 maar pas de macht in het kapot gebombardeerde land overgenomen, of alle bewoners van (het weliswaar overbevolkte) Phnom-Penh werden brutaal terug naar het platteland gedwongen. Niet voorbereid werd jong én oud als een haveloos leger van honger en dorst met harde hand op pad gejaagd. Te voet. Slechts een fractie van hen overleefde deze uitputtingsmars. De meesten stierven onderweg. Wie in leven bleef werd ondergebracht in werkkampen, waar er behalve een handvol rijst per dag niet eens te eten was. Individuen werden nummers.

Van deze barre helletocht vond Rithy Panh evenwel geen beelden terug. En dus besloot de filmer de queeste naar zijn verdwenen vaderland maar te evoceren aan de hand van zeer sfeervolle inheemse muziek en van mooi geboetseerde kleifiguurtjes, door Sarith Mang met de hand gemaakte poppetjes, tal van idyllische dorps- en familietaferelen in het Cambodja van voor de Vietnamoorlog. Als buurland van Vietnam had Cambodja begin jaren 70 immers van de Amerikanen duizenden tonnen allesvernietigende bommen te verwerken gekregen met als gevolg een ontredderd land en een ontheemd volk. In dat machtsvacuüm kwamen de (vaak piepjonge) guerrillero’s van de Rode Khmer zich maar al te graag nestelen.

Rithy Panh is een begeesterde filmmaker, rijk aan verbeeldingskracht. Naar deze verbijsterende collage in woord en beeld van pijnlijke en heuglijke herinneringen, dooraderd van weemoed en melancholie (Phnom-Penh is vandaag een spookstad), naar deze verstilde ode aan zijn land dat niet meer bestaat, aan zijn familie die niet meer is, zit je ademloos te kijken. Om zeer stil van te worden.  “Soms is zwijgen een kreet!” Zo weet Rithy Panh. Inderdaad.

‘The Missing Picture’, een document als een opengereten wonde. Maar mooi, zo mooi! Het werk van een meester.

Freddy Sartor is hoofdredacteur van het filmtijdschrift Filmmagie.

Op dinsdag 1 april om 20u wordt ‘The Missing Picture’ vertoond in Cinema Galeries in de Koninginnegalerij in hartje Brussel (vlak bij Centraal Station). MO* mag 15 duotickets weggeven. Vul het webformulier in. De winnaars worden via e-mail verwittigd.