Vluchteling en kunstenaar? ‘Artistieke nieuwkomers zijn geen beginners’

Artiesten met een vluchtverhaal krijgen volgens de Syrisch-Koerdische kunstenaar Kito Sino te weinig kansen. Kunstorganisaties zien hen te veel als vluchteling en verliezen daarbij hun artistieke kwaliteiten uit het oog. Met Atelier Kito bewijst Sino dat het anders kan. Na 14 jaar verhuist hij zijn eigenzinnige kunstenaarshub van Schaarbeek naar Molenbeek. ‘Ik geloof dat mijn atelier een positieve invloed zal hebben.’

In 2008 opende de Syrisch-Koerdische kunstenaar Kito Sino (55) de deuren van zijn atelier in Schaarbeek. Filmregisseurs, beeldende kunstenaars, theaterkunstenaars, schrijvers, muzikanten, professionelen, hobbykunstenaars: iedereen was welkom.

In Atelier Kito, zoals de creatieve hub al snel werd gedoopt, konden kunstliefhebbers elkaar ontmoeten en uiteenlopende kunstvormen aanleren. En vooral: ze konden er zijn wie ze wilden zijn en artistieke projecten realiseren die ze zelf uitkozen.

Dat laatste was vooral voor kunstenaars met een vluchtverhaal bijzonder welkom, omdat ze volgens Sino vaak die kans niet krijgen in het Belgische kunstcircuit.

Molenbeek

Na 14 jaar komt er een einde aan het Schaarbeekse verhaal. In het najaar verhuist Sino zijn atelier naar Molenbeek. ‘Mijn oude plek was klein en ik had energie om een nieuw atelier uit de grond te stampen’, legt de kunstenaar met veel enthousiasme uit.

‘Kunstenaars zijn rebellen, ze hebben de fantasie om zelf een plaats te veranderen.’

Een speciale reden om naar Molenbeek te trekken heeft hij naar eigen zeggen niet. ‘Het is er nog tamelijk goedkoop. Ik kan er niet alleen kunst maken, maar ook een oud gebouw op een unieke manier volledig renoveren.’

Molenbeek is een Brusselse gemeente waar steeds meer kunstenaars zich thuis voelen. Behalve de grote kunstbastions, zoals Kanal Centre Pompidou (in een voormalige Citroëngarage) of Recyclart (ooit een station), maken ook kleinere projecten er hun intrede.

‘Molenbeek is de plaats van de artiest en de terrorist,’ grapt Sino. ‘Kunstenaars zijn rebellen, ze hebben de fantasie en energie om zelf een plaats mooi te maken en te veranderen.’

Met zijn atelier wil Sino verandering teweegbrengen in Brussel. ‘Als mensen vertellen over mijn project, zeggen ze dat een vluchteling een betere plek maakt voor andere vluchtelingen. Maar als ík aan mijn project denk, zie ik vooral een betere plek voor alle kunstenaars die het moeilijk hebben in België. Het kan alleszins een stap zijn.’

Een tweede thuis

We ontmoeten Sino tussen de geplamuurde muren van zijn toekomstige atelier in Molenbeek. Het is een achterhuis dat hij in 2019 op de kop wist te tikken en sindsdien samen met vrienden renoveert.

‘Toen ik dit gebouw voor het eerst zag, was het verlaten en vervallen’, vertelt hij. ‘Het was in zo’n erbarmelijke staat dat niemand het wilde kopen.’

Ondertussen is er al heel wat werk verzet. We kunnen een glimp opvangen van hoe het atelier er afgewerkt zal uitzien. Houten trappen, warme tinten, handgemaakte tapijten op de grond en ruimtes ingenomen door schilderijen, boeken en muziekinstrumenten.

Een bewuste keuze, legt Sino uit. ‘Op die manier hoop ik dat de mensen die het atelier binnenwandelen zich er thuis voelen en rust ervaren. Het zal geen atelier zijn met alleen een beeldscherm en stoelen. De creaties en materialen van de kunstenaars zullen een centrale plek hebben.’

Het atelier zal ook voorzien zijn van een keuken, badkamer en twee slaapkamers. Terwijl ze werken aan hun creatie kunnen de gastkunstenaars verblijven in het atelier, waar Sino zijn vaste woonplek zal hebben. ‘Mijn gasten zullen het gevoel hebben dat ze deel uitmaken van het atelier en mijn leven.’

Duwtje in de rug

Wie weinig geld heeft kan gratis logeren of werken in het atelier, van anderen vraagt hij een symbolische vergoeding. ‘Ik wil mensen voor wie de deuren moeilijk opengaan, hoewel ze goede kwaliteiten hebben als kunstenaars, een duwtje in de rug geven door ze zonder verwachtingen te steunen’, zegt Sino.

Hoe dat in zijn werk gaat, maakt hij duidelijk met een voorbeeld. ‘In het atelier in Schaarbeek organiseerde ik literatuuravonden. Dan probeerde ik een goede schrijver uit te nodigen.’ Tijdens die avonden spraken ze niet over het vluchtverhaal van de auteur, maar debatteerden ze over de kwaliteit van het boek.

Een aanpak die op veel bijval kon rekenen. ‘Ik stelde vast dat de schrijver op zijn gemak was. Hij merkte op dat we niet op een bepaalde manier naar hem keken omdat hij een vluchteling is. We keken naar zijn kwaliteiten als artiest.’

Ook andere kunstenaars wil Sino zonder verwachtingen steunen. ‘Als een kunstenaar die vluchteling is, of geen papieren heeft, naar mijn atelier komt en deelneemt aan een workshopreeks verwacht ik niet dat hij een werk maakt over zijn vluchtverhaal. Natuurlijk sta ik open voor een gesprek als hij over zijn problemen wil praten, maar ik vraag daar niet om.’

In plaats daarvan werkt Sino met een kunstenaar over een thema naar keuze. Iedereen doet een voorstel en vervolgens bekijken ze samen de mogelijkheden. Zo’n concept is volgens Sino uniek in België. ‘Misschien bestaat het wel bij rijke mensen in een salon, grapt hij.

In zijn atelier in Schaarbeek begeleidde hij meer dan 50 kunstenaars, schat Sino. Doordat steeds meer mensen hun weg vonden naar Atelier Kito, groeide het uit tot een plaats waar kunstenaars hun netwerk konden uitbreiden.

‘In mijn atelier legden kunstenaars contacten en ontstonden er vriendschappen. Soms organiseerden ze samen een theatervoorstelling of maakten ze een schilderij. Alle soorten kunstliefhebbers kwamen bij elkaar.’

Van niets op zoek naar iets

34 jaar geleden zag het leven van Sino er anders uit. De kunstenaar verliet in 1988 zijn thuisland Syrië, omdat hij daar voor hem als artiest geen toekomst zag. ‘Als je in Syrië Koerdisch (minderheid die door het Syrische regime wordt onderdrukt, red.) bent, gaan de deuren voor jou niet zo gemakkelijk open als voor Arabieren.’

Toen hij in 2000 arriveerde in België, na te hebben gestudeerd in Moskou, hoopte Sino op een betere toekomst. ‘Ik had enkele vrienden in België die me vertelden dat het een land is waar ik me zou kunnen ontplooien.’

Het pakte anders uit. Sino had geen papieren, sprak de taal niet, had weinig geld om materialen te kopen of een atelier te vinden en had geen contacten in het Belgische kunstcircuit.

‘Omdat je een vluchteling bent moet je iets creëren over je pijn.’

Het was tijdens zijn zoektochten dat hij begon te tekenen. ‘Ik nam vaak de trein en ik stelde vast dat de treintickets groot waren. Op de ene kant maakte ik een tekening, de andere gebruikte ik als dagboek. Soms schreef ik mijn gevoel op, soms gewoon een telefoonnummer.’

Ondertussen klopte Sino aan bij tal van kunstorganisaties. Stukje bij beetje leerde hij nieuwe mensen kennen en kreeg hij de kans om mee te werken aan projecten. In 2008 opende hij Atelier Kito in een oude schrijnwerkerij in Schaarbeek.

Gereduceerd tot trauma

Heel wat kunstenaars die in België met een vluchtverhaal aankomen hebben het net zo moeilijk om zich te ontplooien. Als ze al kunnen deelnemen aan een project van een kunstorganisatie moet het vaak gaan over hun vluchtverhaal of thuisland, legt Sino uit.

Bovendien gaat het daarbij vaak meer over de blik van de opdrachtgever dan over de artistieke aspiraties van de kunstenaar. ‘Omdat je een vluchteling bent moet je iets creëren over je pijn. Dat is nu eenmaal het beeld dat mensen in België van mensen op de vlucht hebben.’

Hetzelfde geldt voor wie subsidies wil ontvangen. Sino geeft een voorbeeld. ‘Als je een abstract kunstwerk wil maken over de kleur rood, heb je weinig kans om geld te krijgen. Je moet zeggen dat je een filosofische creatie wil maken over het concept van de vluchteling. Snap je? Dat is een algemene tendens.’

Dat komt doordat mensen van nature vooroordelen hebben, meent Sino. ‘Kunstenaars met een vluchtverhaal worden anders behandeld dan Belgische kunstenaars.’

Die vaststelling is pijnlijk en frustrerend. Vaak hebben deze mensen indrukwekkende kunstopleidingen gevolgd en krijgen ze niet de kans om hun technieken en ervaring te tonen.

‘Waarom zijn er geen andere evaluatiecriteria voor mensen die hier al jaren verblijven? Waarom kan iemand die een mooie kunsttechniek naar Brussel brengt, waarmee Belgische kunstenaars niet vertrouwd zijn, daarvoor geen subsidies krijgen?’

‘Steun de kunstenaar, maar kijk niet naar zijn achtergrond. Laat hem vrij in wat hij wil doen.’

De kunstenaar weet waarover hij praat. Tijdens zijn opleiding in Moskou leerde hij hoe je kunst kunt verbinden met architectuur via verschillende technieken zoals mozaïek, glas in lood of sgrafitto.

Toch reduceerden kunstorganisaties hem lange tijd tot een beginnend kunstenaar. ‘In het begin organiseerde ik workshops die onder mijn niveau waren. Maar je doet dat, omdat je een nieuwkomer bent. Je moet die stappen zetten, om in het Belgische kunstcircuit hogerop te klimmen.’

Sino voelde zich destijds diep bedroefd. ‘Je verlaat je land omdat je een beter leven wil. Omdat je kunst wil maken zoals jij het wil. Het is jammer om dan op die obstakels te stoten.’ Tegelijk was er ook een gevoel van schaamte. ‘Ik organiseerde eens een workshop voor kinderen en ik voelde mij er niet thuis. Niemand luisterde, ik sprak de taal niet goed. Het was alsof ik iets van mijn ego had verloren.’

Sino roept het Belgische kunstcircuit dan ook op om het geweer van schouder te veranderen. ‘Steun de kunstenaar, maar kijk niet naar zijn achtergrond. Ga niet mee in hoe jij wil dat de kunstenaar is. Laat hem vrij in wat hij wil doen.’

Crowdfunding

Samen met vier vrienden lanceerde Sino in april een crowdfunding om de laatste hand te kunnen leggen aan het atelier in Molenbeek. Hij heeft nog 20.000 euro nodig om de kunstenaarsvertrekken af te werken, te investeren in machines en een klein podium te installeren voor concerten en literaire voorstellingen.

‘Voor mij is er maar één optie: het atelier zal er komen.’

Maar de crowdfunding verliep moeizaam, waardoor de campagne eind juni stopte. Bovendien moet de organisatie het ingezamelde geld terugstorten aan de donateurs als het beoogde bedrag niet ingezameld is binnen de afgesproken termijn.

‘Na drie maanden zamelden we iets meer dan 6.000 euro in. Het is niet makkelijk om mensen van mijn project te overtuigen. Misschien zijn ze er nog niet klaar voor?’

De stress om het atelier te kunnen afwerken weegt zichtbaar op de kunstenaar. ‘De laatste maanden voel ik me fysiek en mentaal heel moe.’

En toch weigert hij op te geven. ‘Ik geloof dat mijn atelier een positieve invloed zal hebben op mensen. Voor mij is er maar één optie: het atelier zal er komen.’

Vanaf september zullen Kito Sino en zijn vrienden een handvol benefieten organiseren, in samenwerking met het cultuurcafé Lagrange Points in Brussel, om geld in te zamelen. Wie meer wil weten over het project kan de kunstenaar contacteren via info@kito.be.