‘Is het in zo’n diverse maatschappij werkelijk neutraler geen hoofddoek te dragen?’

De VUB pakt uit met een driejarige leerstoel geïnspireerd op het werk en gedachtegoed van de Marokkaanse sociologe Fatima Mernissi. MO* sprak erover met leerstoelhoudster Iman Lechkar en masterstudente Jana Miah die een thesis schrijft over de eventuele link tussen Mernissi’s werk en de “gematigde islam”.

  • Tamis Haddad (CC BY-NC-ND 2.0) Tamis Haddad (CC BY-NC-ND 2.0)
  • © Floris Van Cauwelaert © Floris Van Cauwelaert
  • © Floris Van Cauwelaert © Floris Van Cauwelaert

Hoewel ze beiden rond het oeuvre van Fatima Mernissi werken, kwamen zowel Iman Lechkar als Jana Miah pas op latere leeftijd met haar werk in aanraking. Volgens hen is dat tekenend voor hoe onze maatschappij haar rijkdom aan culturele diversiteit onbenut laat in plaats van het potentieel aan te boren. Iets waar ze met de Fatima Mernissi Leerstoel dringend verandering in willen brengen.

Iman Lechkar: Fatima Mernissi is heel bekend in de Arabische wereld en de Maghreb, maar wij zijn gevormd in het Belgische onderwijssysteem. Mijn ouders zijn nooit naar school geweest dus ik kreeg die niet-westerse intellectuele tradities noch thuis noch op school mee.

Jana Miah: Om in België met Fatima Mernissi in aanraking te komen, moet je echt al zelf op zoek gaan en interesse hebben in islam en feminisme. Ik ben door mijn moeder atheïstisch opgevoed. Met mijn papa, die moslim is, had ik weinig contact dus ik ben niet veel met dat deel van mijn identiteit geconfronteerd geweest. Pas nu tijdens mijn master gender en diversiteit heb ik ontdekt dat er andere perspectieven zijn dan het westerse en dat is erg verrijkend. Het is een deel van mezelf dat ik ontdek.

‘Pas nu heb ik ontdekt dat er andere perspectieven zijn dan het westerse en dat is erg verrijkend. Het is een deel van mezelf dat ik ontdek.’

Iman Lechkar: Het onderwijs heeft een verantwoordelijkheid om ook andere referentiekaders en soorten kennis aan te bieden dan de westerse. Er wordt net zo goed kennis geproduceerd in andere delen van de wereld, maar moeten we nu echt wachten tot we achttien zijn en dan nog heel specifieke richtingen gaan studeren om die basiskaders aangereikt te krijgen? Zelf mocht ik niet op kot en de richting islamologie bestond niet bij ons in de buurt. Daarom koos ik voor Spaans, want ik wist van de kruisbestuiving die in Spanje had plaatsgevonden tussen joden, moslims en christenen.

Ik wist dus dat de connectie tussen de verschillende culturen aan bod zou komen in de richting Spaans, maar waarom geef je dat niet vanaf het begin mee in het onderwijs? Jongeren willen de verbinding maken, maar kunnen dat niet zelf. Aangezien het niet in het curriculum aan bod komt, worden hun betrokkenheid en welbevinden minder gevoed. Daardoor verlopen schooltrajecten minder goed en haken sommige jongeren af.

Door die andere referentiekaders aan te bieden, kunnen de diverse Europese populaties positief beïnvloed worden in hun zoektocht en hun zijn. Ze kunnen zich inschrijven in historische, literaire en intellectuele tradities en beseffen dat zij ook een geschiedenis hebben. Die stamboom is belangrijk om sterkere, loyalere en evenwichtigere burgers te krijgen.

Die hele waaier van interessante cultuur en tradities is trouwens niet enkel onontbeerlijk voor moslimpopulaties of minderheden, maar voor alle studenten die bewuste, intelligente wereldburgers willen zijn. Zo gaf ik vroeger aan de hogeschool eens een les over Dyab Abou Jahjah en zijn boek De stad is van ons aan een erg wit publiek van studenten Sociaal-Cultureel Werk. Achteraf bleek in mijn evaluatie dat de studenten het de interessantste les vonden.

Zou je kunnen stellen dat de leerstoel eigenlijk nog meer dan voor Belgische moslims een emanciperende rol kan spelen voor Belgen zonder migratieachtergrond?

Iman Leckar: Ook Belgische moslims krijgen via de leerstoel referentiekaders mee die ze in de Belgische context niet aangereikt krijgen. Maar inderdaad, de modale Belg heeft ook maar één informatiekanaal: de media die vaak sensationeel en eendimensionaal zijn. Bij hen is er ook een grote honger naar kennis. Dat zie je ook aan het grote aantal inschrijvingen voor de inauguratie.

Als we de modale Belg andere soorten onderzoekers en kaders aanreiken, kan dat ook zijn leven versterken en onzekerheden over het gevaarlijke onbekende wegwerken. Hoe beter je weet hoe de wereld in elkaar zit, hoe meer houvast je hebt. Als je kijkt naar recente onderzoeken over het beeld dat Vlamingen hebben van moslims dan zegt zeventig procent geen meerwaarde te zien in de islamitische cultuur of traditie voor het Westen. Het is belangrijk te tonen dat de kruisbestuivingen er altijd al geweest zijn. Wij zijn geworden wie we zijn onder invloed van verschillende tradities uit het Oosten en Amerika.

‘Als bij leerkrachten en werkgevers de visie heerst dat moslimjongens onderdrukkers zijn, heeft dat een destructieve invloed.’ 

Tachtig procent denkt dat moslimmannen onderdrukkers zijn en vrouwen onderdrukt. Die stereotypen moeten we wegwerken. Als bij leerkrachten en werkgevers de visie heerst dat moslimjongens onderdrukkers zijn, heeft dat een destructieve invloed. Zo creëren we een ander soort genderongelijkheid, waarbij vrouwen wel kansen krijgen omdat ze bevrijd moeten worden, maar mannen vanaf hun schoolcarrière in de marge geduwd worden. Fatima Mernissi probeert naar gendergelijkheid te werken en daar moeten wij ook over waken.

Vind je dan dat ook de VUB te weinig niet-Westerse referentiekaders aanreikt aan studenten?

Iman Lechkar: Een kwart van de inwoners van Brussel en een groot deel van de studentenpopulatie van de VUB zijn moslim. Bij de VUB groeide daarom ook het besef dat het onontbeerlijk is onderzoek te doen en te doceren rond islam en religieuze identiteiten. Net op dat moment kwamen Yamila Idrissi (sp.a, Vlaams Parlement) en Saïda Sakali (Koning Boudewijnstichting), naar aanleiding van het overlijden van Fatima Mernissi, met het idee een academische leerstoel te organiseren om haar gedachtegoed te verspreiden en verder te voeden. Voor de VUB was het de ideale kans om haar plannen te concretiseren met de leerstoel.

© Floris Van Cauwelaert

 

Brusselse kruisbestuiving

Jullie willen bijdragen aan een inclusievere maatschappij. Hoe willen jullie dat doen?

Iman Lechkar: Naast het academische onderzoeksluik is er ook een maatschappelijk luik. Om onze maatschappelijke rol op te nemen, werken we samen met partners uit het middenveld die al relevant werk verrichten: Moussem, D’Broej, Citizenne, KVS, Femma … We willen bruggen bouwen tussen de universiteit en het middenveld en tussen die verschillende spelers in het middenveld onderling. Het is de eerste keer dat de VUB zo participatief te werk gaat en het is ook de eerste keer dat al die spelers uit het middenveld zo samen rond de tafel komen te zitten.

Fatima Mernissi bouwde ook bruggen tussen filosofie en theologie, mannen en vrouwen, het oosten en het westen, de academische wereld en de bredere samenleving …  De VUB wil die rol opnemen in Brussel en buiten de muren van de universiteit treden. We willen verbinding maken met de bredere samenleving en met de vraag hoe we omgaan met de moslimkwestie, een vraag die iedereen al bezighield, maar die sinds de aanslagen van 22 maart 2016 nog prangender is geworden.

De stad Brussel biedt in al haar gelaagdheid en complexiteit het ideale platform om te experimenteren. Brussel wordt nu vooral gezien als een deficitverhaal, maar er zijn niet enkel uitdagingen, er is ook heel veel potentieel. De leerstoel zal kunnen aantonen dat de Brusselse context een context van rijkdom en mogelijkheden is. Met de meerderheid van minderheden in het Brusselse willen we zorgen voor een mooie kruisbestuiving, richting een inclusievere samenleving met meer cohesie en verbinding.

‘Er is een heel grote kloof tussen minderheden en meerderheid op alle samenlevingsdomeinen.’

Met de leerstoel willen we ook beleidsmakers en overheden inzichten meegeven. Ook zij moeten gevoed worden en hebben good practices nodig. We moeten de overheid appelleren op haar moraliteit: het beleid moet meer cohesie en een inclusievere samenleving realiseren.

Onze samenleving is heel divers, islamitische gemeenschappen vormen een belangrijk aandeel van de populatie, maar er is een heel grote kloof tussen minderheden en meerderheid op alle samenlevingsdomeinen: media, onderwijs, tewerkstelling, huisvesting, …  Om die kloof weg te werken moet de diversiteit van onze samenleving centraal staan in beleidsplannen en structuren. Ik denk dat we dat met de leerstoel kunnen bewerkstelligen.

© Floris Van Cauwelaert

 

Die kloof wat betreft tewerkstelling en huisvesting noemde je op de opening van de leerstoel op 26 januari materieel geweld. Kan je daar wat meer over vertellen?

Iman Lechkar: De inaugurale lezing ging over Brussel en geweld waarmee we geconfronteerd werden 22 maart. Dat geweld breng ik in verband met andere vormen van geweld die niet altijd als zodanig gepercipieerd worden, bijvoorbeeld socio-economische achterstellingsdynamieken. Als je kijkt naar het aantal mensen in werkloosheid, dat niet ingeschreven is en niet deelneemt aan de arbeidsmarkt of naar de huisvestingssituatie van veel moslims, dan is dat voor mij materieel geweld.

‘Is het in zo’n diverse maatschappij werkelijk neutraler geen hoofddoek te dragen?’

Het is belangrijk ook dit soort geweld te benoemen als een vorm van geweld die terroristisch, fysisch en crimineel geweld mee beïnvloedt. Nog een belangrijke vorm van geweld is symbolisch geweld. Denk maar aan al die debatten over het offerfeest of de hoofddoek die littekens nalaten. Onder het mom van neutraliteit is er een verbod op de hoofddoek, maar is het met zo’n diverse populatie dan werkelijk neutraler om geen hoofddoek te dragen?

Ik wil niet beweren dat er een zuiver causaal verband is tussen materieel en symbolisch geweld en crimineel en terroristisch geweld, maar de verbanden moeten wel gelegd worden en dat gebeurt nu niet.

Slam City

Wat gaan jullie verder nog organiseren?

Iman Lechkar: Binnen het academische luik zal ik onderzoek verrichten naar de connectie tussen islam en het westen. Moslimpopulaties maken integraal deel uit van de Belgische nationale identiteit dus het is zeer relevant daar ook academisch rond te werken.

Vanaf maart start de vierdelige activiteitenreeks ‘Slam the City: academia meets society’. De titel verwijst naar de problemen, uitdagingen en kansen in de samenleving die inbeuken op de stad. We willen een platform creëren om dat gebons om te zetten in creatieve, artistieke realisaties. Daarmee hopen we bij geïnteresseerden een grote betrokkenheid en identificatie te realiseren.

Op 28 maart open ik in GC De Markten de activiteitenreeks met de lezing ‘Moeten moslimvrouwen gered worden?’. Later dit jaar zullen we een documentaire tonen over de ex-rapper Napoléon. Hij was onder andere rapper bij Tupac tot hij zich tot de islam bekeerde. Dat koppelen we aan de Europese moslimjongerencultuur en de impact van hiphop daarop. Welke invloed heeft hiphop bijvoorbeeld op hun politieke bewustwording en hun beeld van mannen en vrouwen.

We organiseren ook een salongesprek over sharia en de vermeende linken met seksisme, machismo en patriarchaat. En wat betekent de sharia in relatie tot het Westen? Jongeren hier horen gewoon dat sharia slecht is, maar weten eigenlijk niet wat het inhoudt.

Het slotmoment vindt plaats op 30 november, de sterfdag van Fatima Mernissi. We tonen dan ‘Automne’ een toneelstuk van Fatima en Asma Houri over vrouwelijkheid in een Marokkaanse context. Het gaat over het vrouwelijk lichaam dat aangetast wordt door ziekte, het hoofdpersonage krijgt kanker, tegenover het schoonheidsideaal dat over het vrouwelijk lichaam heerst. Het thema is zo universeel dat het die islamitische context overstijgt en dat alle vrouwen zich ermee kunnen identificeren.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Freelance journaliste

    Na omzwervingen doorheen verschillende jobs in de cultuur- en sociale sector besliste Ebe dat het hoog tijd was om na te denken over wat ze écht wilde doen.

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.